Министерство науки и высшего образования республики казахстан
«СОВРЕМЕННЫЕ ДОСТИЖЕНИЯ И ТЕНДЕНЦИИ ХИМИИ И ХИМИЧЕСКОЙ ТЕХНОЛОГИИ В XXI ВЕКЕ»
жүктеу/скачать 7,98 Mb. Pdf көрінісі
|
XXI ҒАСЫРДАҒЫ ХИМИЯ ЖӘНЕ ХИМИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯНЫҢ ЗАМАНАУИ ЖЕТІСТІКТЕРІ МЕН ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫ-ХИМИЯ-2023-06-05 14 54 57pm
| «СОВРЕМЕННЫЕ ДОСТИЖЕНИЯ И ТЕНДЕНЦИИ ХИМИИ И ХИМИЧЕСКОЙ ТЕХНОЛОГИИ В XXI ВЕКЕ»
«XXI ҒАСЫРДАҒЫ ХИМИЯ ЖӘ НЕ ХИМИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯНЫҢ ЗАМАНАУИ ЖЕТІСТІКТЕРІ МЕН ТЕНДЕНЦИЯЛА РЫ» қышқылы [9, 158 б.], шайырлы және таниндер, калий тұздары, артемизетин, каротин, органикалық қышқылдар (кәріптас) бар екен. Лигнандар: диметил эфирлері Лариорезинол А және Лариорезинол С, сезамин, эпиэудесмин, фаргезин, янгамбин, эпиянгамбин, диаянгамбин, асхантин, эпиасхантин. Жоғары май қышқылдары: Лаурин, миристин, пальмитин, стеарин, олеин, линол. Фенолкарбон қышқылдары: 3,4,5 – триметоксибензой [10, 110 б.]. Тамыры көмірсуларға, атап айтқанда инулин затына бай. Кумариндер: скополетин, умбеллиферон[11, 218-222 б., 12, 263 б.]. Кумариндерді сапалық анықтау Artemisia absinthium (ащы жусан) өсімдігі мен күнжарасындағы кумариндерді анықтау үшін, олардың лактон сынамасына оң реакция беру және диазоқосылыстармен боялған ерітінділер түзу қабілетін пайдаландық. Салыстырмалы талдау жүргізу үшін Artemisia vulgaris (кәдімгі жусан) және Artemisia cina (дермене жусан)өсімдіктері қарастырылды Cурет 1 – Этилацетаты-бензол (1: 2) еріткіштер жүйесіндегі кумариндердің жұқа қабатты хроматограммасының схемасы Белгілері: 1 – Artemisia absinthium шөптерінің хлороформдық экстракциясы; 2 – Artemisia absinthium күнжарасының хлороформдық экстракциясы; 3 – Artemisia vulgaris шөптерінің хлороформдық экстракциясы; 4 – Artemisia cina шөптерінің хлороформдық экстракциясы; К – кумариннің 0,05% этанол ерітіндісі; У – умбеллиферонның 0,05% этанол ерітіндісі; Г – герниариннің 0,05% этанол ерітіндісі. Метил спиртіндегі 10% калий гидроксиді ерітіндісінің 10 тамшысы 5 мл су спирті немесе хлороформды экстракцияға қосылып, су ваннасында 5 минут қыздырылды. Сары түс пайда болды. Содан кейін ерітінді екі бөлікке бөлінді, біріншісіне 5 мл тазартылған су қосылды, араластырылды және 10% хлорсутек қышқылымен бейтараптандырылды. Бұл жағдайда ерітіндінің бұлттылығы байқалды. 0,1 мл диазореактив ерітіндісінің екінші бөлігіне қосылғаннан кейін қызыл-қоңыр дақ пайда болды. Зерттелетін шикізаттың барлық түрлерінен алынған реакциялар оң болды, бұл олардың құрамында кумариндердің болуын көрсетеді. Кумариндердің сапалық құрамы этил ацетаты-бензол (1:2) жүйесіндегі зерттелетін шикізаттан сулы-спиртті және хлороформды экстракциялардың «Silufol» пластинкаларында көтерілу тәсілімен хроматографиялау арқылы анықталды. Хроматограммалардағы кумариндердің дақтары натрий гидроксидінің 10% ерітіндісі пайда болғанға дейін және одан кейін ультракүлгін сәуледе анықталды. Artemisia absinthium, Artemisia vulgaris және Artemisia cina шөптерінде құрамында кем дегенде 3 зат, кумарин туындылары, ал Artemisia absinthium күнжарасы құрамында кем дегенде 2 зат бар екендігі анықталды, барлық үлгілерде кумарин анықталды (1-сурет). Жақау Дәуренбековтің «Қaзaқтың сөзі мен сaзы даланың боз жусаны мен бозторғайынан жаралғандай» деген сөзінің мағынасы өте терең жатыр. Artemisia absinthium сабақтары және гүлдері, тіпті тұқымы дәрілік шикізат болып табылады. Шикізат ретінде аталмыш өсімдікті оның сабағының гүлі ашылмай тұрып жинап алады. Демікпе, қабыну, бронхит ауруларын емдеу үшін қайнатпасын ішкізеді. Бұндай қайнатпаны ішкен науқас адам жылдам сауығып шығады. Жалпы, дүниежүзінде өсетін Artemisia-ның 500-дей түрінің 81 түрі Қазақстан аумағында өседі. Бұл өсімдік қорын молайту мақсатында Оң түстік Қазақстан облысында 1967 жылы респуб- ликалық мәні бар арнайы Задария, Ақдала (Арыс ауданы), Жамбыл (Бәйдібек ауданы) және Темір (Отырар ауданы) ботаникалық табиғи қорықшалар ұйымдастырылған.Зерттеуге қажетті ащы жусан (Artemisia absinthium) шикізаты Ақтөбе облысының Шалқар ауданынан, кәдімгі жусан (Artemisia vulgaris) шикізаты Ақтөбе қаласының Заречный шағын ауданынан, дермене жусан (Artemisia cina) шикізаты Ақтөбе облысының Алға ауданы, Бестамақ ауылынан терілді. |