Ң о в о л гт л с а ры повестер мен әҢгімелер ьжазушы баспасы

бет-бетімен?! Сен қураған жатырдың ақыл айтудан 
басңаға шамаң келмейді»...
Осы жерден-ақ бала, Бекей апайдың ңаны ңашып, 
сұрланып, ашуға булығып бара жатқанын көріп отыр. 
Ерні дірілдеп, жүзі ңуарып барады. Бұл жолы Бекейдің 
не айтатынын да біледі, ол да өгей шешесін аямайды. 
«Әй, осы сен көрі жалмауыз, неше ұл, неше ңыз өсіріп 
желпілдетіп отыр едің? Жұртңа міндетситіндей кімсің 
әзің? »
Ал енді басталды!.. Кемпір мына сөзден кейін зар- 
лай жөнелді. Гүлжамал араға түсіп, кемпірді ңұшақ- 
тап, жұбатңан болады, үйіне ңарай сүйресе, кемпір 
одан сайын шаптығып, ауланың ішін азан-қазан басы- 
на көтерді. Бекей апай қайнаған самауырды алып тө- 
гіп-шашқан күйі үйіне жүгіре басып жоғалды. Әбден 
долылыңтан титыңтаған кемпір есіктің алдындағы 
ағаштың үстіне отыра көтті. Дүние жүзінің бәрін түгел 
қарғай, тағдырына лағынет айтып, зар ңағады. Енді 
бала жайына ңалды. Барлың ңарғыс, барлың балағат 
сөз жаратқан ңұдайдың еншісіне тиіп жатыр. «Сен 
менің көзіме шұңыдың-ау, сен кімсің дедің-ау? Әй, мұ- 
ның өзі кім еді сонда? — деді кемпір өгей қызына ңыр 
көрсете.— Егер мені ңұдай ңарғап, бес баламды сәбиін- 
де жер алмаса, маңдайымдағы жалғызым он сегіз 
жаста оңңа ұшпаса, айналып кетейін, иманды болғыр 
шалым Тайғара ңойдың соңында боранға ұшып өлмесе, 
мен мына сендер сияңты тоғайдың жабайы хайуанат- 
тарының арасында болар ма едім?.. Немене, мен сен 
сияңты өмірі пұшпағы ңанамаған, шикі өкпе көрмеген 
бедеу деймісің? Ңартайған шағымда сенің анау есуас 
©кеңмен ңай бір жетіскенімнен отыр дейсің. О, қу құ- 
дай, осынша зар жылататын, мен саган нө жазып 
едім».
Бала дүрбіні көзінен алып, мұңайып, өлдебір ңұла- 
аыған кейіпте сұлың отырып ңалды.
<Енді үйге ңайтып барамыз? — деді ол жайымсн 
ғака портфельге,— осы айқайдың барлығы мен үшін 
болып жатыр. Оның үстіне мына аңымаң бұзаудың 
қырсығы ңосылды. Сенен де бар-ау, дүрбі шырағым, 
эрдайым аң кемені көрейік деп осы жерге өкелетін сен. 
Бүгінгі бүлікке сен де кінөлісің».
Бала жан-жағына қарады. Айнала тау, жартас, 
мылңау мызғымайтын дүние орман. Анау көк жалтыр, 
қарлы мұз тарау-тарау болып, жыландай жылжып тө-
203

мен ақңан жылғалар бас ңосып тек бері қарай жаңын- 
дағанда үн шалып, мәңгі-бақи шулап аңңан өзен. Тау 
дегеніңізде шек жоң, өлі ұйқыда жатңан алыптай ме- 
ңіреу. Бала осы сәтте өзін мүлде бір ңорғансыз, биша­
ра, көзге ілінбес мүсәпір сезінді. Ңол ұшын берер кім 
бар, жападан-жалғыз. Іргелес маңғаз таулар олардың 
ортасында тырнаңтай жалғыз өзі.
Көлдің арғы жиегіне батып бара жатңан, күн, кеш 
ңұрым салңын тартты. Шығыс жаңтағы жоталардан 
аласа көлеңке түсе бастады. Күн еңкейген сайын кө- 
леңке де төмен жылжиды. Былайғы күндері тап осы 
сәттері Ыстыңкөлде ақ кеме көрінетін.
Бала дүрбісін көз жетеді-ау деген жақңа бағыштап, 
демін ішіне тартып, бір сәт қадалып қалды. Әне, әне! 
Енді дүниенің бәрі ұмыт болды. Көрдің бе, сызып келе- 
ді, анау бара жатңан Ыстықкөлдің айдын төсіндегі аң 
кеменің бері шыға бергенін ңарашы. Әнеки, әне! Дэл 
өзі, үсті қаз-қатар мұржа сияңты, көрдің бе, жүрісін-ай 
шіркіннің! Қандай тамаша! Оңтай түзу, алған бағыты- 
нан ңайтпай жүзіп барады. Бала дүрбінің әйнегін көй- 
легінің етегімен бір сүртіп, өзінше жөндеген болды. 
Пароходтың бар болмысы, бұрынғыдан да айқын 
көрінді. Енді толңын үстінде теңселіп бара жатқаны да 
айңын сезіледі. Ізінде ңалып бара жатқан ақ көбік те 
көзге шалынады. Бала аң кемеге бар ынтасымен үздіге 
ңарайды. Әттең, дүние! Шамасы келсе осы ақ кемені 
бермен — өзіне ңарай жүз дер еді. Ол бері қарай келсе, 
үстіндегі адамдарды да көріп, ңанша рахатңа батар 
еді. Не пайда, кеме баланың бұл арманын ңайдан біл- 
сін. Ол сол өзінің баяу, байсалды ңалпымен, алған 
бағытында кетіп бара жатыр. Қайдан шығып, қанда 
бара жатқаны бимағлұм.
Кеме де баланың көз алдында ұзақ жүзді, осыған 
орай бала да өзінің балыңқа айналып, ақ кемеге қалай 
жүзіп баруының жолдарын ойланды...
Осы Ңарауылдың басынан жалңын-жасыл Ыстың- 
көлдің үстінде жүзіп бара жатңан таңғажайып аң шаң- 
ңан кемені алгаш көргенде жүрегі алабұртып кеткен- 
ді. Әкесінің Ыстыңкөлде матрос дегенін естіген бала 
оны дөл осы кемеде істейді дегенге өзін іштей берік 
сөндіріп алған. Солай болса екен деген сәбн сенімнен 
айрылмауға берік бел буған.
Әкесі де, шешесі де баланың есінде жоқ. Өмірінде 
оларды көрген де емес. Олардың да бірдө-бірі мұны із- 
деп келген жоқ. Біраң бала өкесінің Ыстықкөлде мат­
204

рос екенін, шешесінің күйеуінен ажырасңағнан кейін 
баласын шалдың ңолына ңалдырып, өзі ңалаға кетке- 
нін біледі. Сол кеткеннен хабар-ошарзыз мол кетті. 
Алыс ңалада, таудың ар жағында, одан кейін көлдің 
ар жағында тағы бір тау асқан жаңта дегенді естіген.
Момын атасы бір жолы сол қалаға барып картошка 
сатңан. Бір жұмадай жоң боп кетіп еді, келген соң шай- 
дың үстінде Бекей апай менен кемпірге сонда ңызын 
көргенін, осы баланың шешесін көргенін айтңан. Үлкен 
бір фабрикада тоқымашы болып істейді екен. Жаңадан 
үй болыпты. Екі ңызы бар, олар бала баңшасына бара- 
тын керінеді. Аптасына қыздары үйлеріне бір-аң рет 
келеді екен. Зәулім үйдегі жалғыз бөлмеде тұрады 
екен. Бөлмелерінің тарлығы сондай, айналуға келмей- 
ді. Бәлен жыл көрші отырған адамдар базаршылар 
спяқты бірін-бірі танымайды екен. Үйлеріне келсе-ақ 
есіктерін жауып алады, бұ не деген тірлік?! Есігін құ- 
лыптап та адам өмір сүре ме екен? Оның түрмеден 
айырмасы қанша. Күйеуі қаланың ішінде адам таси- 
тын аЕтобустың шофері көрінеді. Таңғы төртте кетіп, 
түн ортасында оралады. Неткен машаңат ауыр жұмыс 
десеңізші. Ңызы жылап-еңіреп кешірім сұрапты. Жаңа 
үй алудың кезегін күтіп жүрміз, қашан аларымыз бел- 
гісіз депті. Алда-жалда кеңірек үйге ңолдары жетіп 
күйеуі рұңсат етсе, баласын алдырмаң ойы бар екен. 
Шалға өзірше сендердің ңолдарыңда бола тұрсын,— 
деген екен, атасы оған қам жемей-аң ңой, баланы 
ойлай берме, ең алдымен мына от басыңның бірлігін 
ңамда, ңырғи-ңабаңтан көрген күнің белгілі, қалғаны- 
ның бір жөні болар,— депті. «Көзім тірісінде немеремді 
ешкімге бермеймін. Ал ертең көзім жұмылған күні 
ңұдай жар болсын, тірі адам өзінің жолын әрдайым 
табады». Шалдың бұл сөздерін естігенде Бекей апай 
да, кемпір де күрсініп, көздеріне жас та алды.
Дәл осы күнгі шайдың үстінде баланың әкесі тура- 
лы да өңгіме ңозғалды. Шалдың естуінше мұның бұ- 
рынғы күйеу баласы, баланың әкесі, бір кемеде матроо 
болып істейді екен. Үйлі-баранды бопты. Екеу ме, үшеу 
ме баласы бар дейді. Пристаньда тұратын көрінеді. 
Ішуді тастапты дейді. Қазіргі әйелі балаларын жетек- 
теп, әрдайым күйеуін ңарсы алуға пристаньға барады 
екен. «Ә, енді түсінікті болды,— деді бала ішінен.— 
Олардың ңарсы алатыны осы кеме екен ғой...»
Ақ кеме сол жүзген бетімен ұзай берді. Ана басы 
мен мына басы ат шаптырым аппаң көрінетін ол кок
2 05

жалқын көлдің айнадай жалтыр бетімен, мұржалары- 
нан түтін атып, бара жатыр. Балыққа айналған бала 
оның ізімен қуып келе жатңанын ңайдан білсін.
Балықңа айналуға ынтызарлығы сонша, денесінің 
барлығы балыңтан айнымаса екен дөп арман етөді. 
Ңұйрығы, желбезегі, ңабыршағы, қанаты,— барлығы 
балыңтан айнымай, тек қана қылқан мойны, қалқан 
ңұлағьі осы бір қауаң басы сол қалпында ңалса екен 
дөйді. Сонымен біргө осы көві дө балық көз болмай, ор- 
нында қалса оңды болар еді. Бірақ кейде ашыған кезда 
жұмып, ңалғып келеді, кейін үйрөнгесін ол болмайды 
ғой. Баланың кірпігі бұзаудың кірпігі сияңты жиі қы- 
пылыңтап тұратын ұзын кірпік. Гүлжамал шіркін, 
сенің кірпігіңді менің ңызыма берсе, ңаядай сұлу боп 
өсер еді»,— дейді. Сұлу боп өскенде нө пайда, сұлу 
жігіт болғанның пайдасы не? Соның еш нөрсегө керегі 
жоң. Бұл балаға сұлу көзден гөрі судың аотында жұ- 
мылмайтын, бөрін аның айңын көретін кез керөк.
Бұл балыққа атасының ңалап берген тоғанының 
ішінде айналуы шарт. Көзді ашып-жұмғанша балық 
болады да жалма-жан тоғаннан шоршып шығып, ақ 
жалданып жатңан аң түтек ағынға бір-аң ңояды. Ағыо- 
тың ығымен тартып бара жатыр. Анда-санда шоршып, 
су бөтіне шығып жан-жағына ңарап ңояды. Өмір бойы 
судың астында жүзө берудің дө қызығы болмайды 
ғой. Міне, ол алысңан екпінімен ңызыл қоңыр жардың 
жанынан өтіп бара жатыр. Аспалы көпірден де өтеді. 
Еңіс таулар, жыныс ормандар, жайдақ-жайпауыт жер- 
лер бәрі артта ңалады. Өзінің сүйікті достары дөңбек 
тастарымен де «Көріскенше сау бол, түйем, қош болып 
тұр, ңасңырым», сен де аман бол, ерттеулі атым, тағы 
бір айналып ооғармын, танкім>,— дейді. Қорымның 
жаньгаан өтө бергендө оудың бетінен мойңын созып, 
атасына ңанатын бұлғап: «Ңош бол, ата! Мен ұзамай 
оралам!» — дейді. Атасы аң-таң, не қыларын білмей 
аласұрады. Көмпір, Бөкей апай, ңызын көтеріп тұрған 
Гүлжамал бұл нө деген ғажайып деп ауыздары аңқиып 
қарап ңала береді, өйткөні олар басы адам, денесі ба­
лы!; болған кісіні көрген емес қой. Бұл оларға қанатьін 
бұлғап: «Сау бола тұрыңдар, Ыстықкөлгө жүөіп бара 
жатырмын, аң кемөге барам, онда менің өкем матроо 
болып істейді»,— дейді. Бөлтек бишара менің кетіп 
бара жатқанымды біліп, өзенді жағалаи тұра жүгіреді. 
Ит дөген мұндайды өмірі көрмөгөн ғой. Егөр Бөлтөк 
аңымақтың жасап, суға ңарғып түскісі келсе, ол судың
20Ө

Ішінен айңаЙлаЙды. «Әй, Бәлтек, байңа, суға кетіп ңа- 
ласың»,— дейді. Сөйтіп өз жөнімен жүзіп кетө барады. 
Талай аспалы кепірлердің астынан өтеді, өзеинің екі 
бетіндегі шатқал, тоғайлар ңала берөді. Сскымен небір 
ғажайып бұрылыс, бұралаң адуын ағыстармен алыса 
отырып, бірден Ыстыңкөлгө келіп түседі.
Ал Ыстықкөл дегеніңіз шалқар таңіз. Бұл жөрдө 
внді көңшілік. Ыстықкөлдің толңынынан-толқынына 
асылып, еркін жүзеді. Алған бағыты ақ кеме. «Армы- 
оың, аң кемө! Бұл келө жатқан мен гой! * — дейді ол 
көмөге.— Сені дүрбімен талай көріп жүрген адам мен 
болатынмын*. Көменің үстіндегі адамдар мынау не 
деген ғажайып деп, аңырып ңалады. Таңданғаннан 
жағаларын ұстайды. Сол көзде бұл өзінің матрос өкесі- 
не: <Ассалаумағалейкүм, папа! Мен сенің балаңмын 

жүктеу/скачать 11,82 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: