Балашт ү с І п қ алие в б а л алара у р у л а р ы

250 
1
жасқа дейінгі балалардың көбі жыл сайын жедел респиарторлы аурулармен (ЖРА)
2-6 рет ауырады. Өсе келе ЖРА ауыру жиілігі азаяды.
Этиологиясы.
ЖРА-ның этиологиялық афторлары өте көп болып келеді. Олардың 
ішінде ең көп кезедесетін парагипптің І-ІІІ типтері, РС-вирус, аденовирустарының І-ІІІ, 
V, VII типтері, грипп вирустары, риновирустар, микоплазмалар болып есептеледі. 
Вирусты ЖРА-дың көбі экзогенді инфекциялану нәтижесінде дамиды, бірақ кейде 
организмнің ішінде де персистиция байқалуы мүмкін. Мысалы, тоңғанда байқалады. 
ЖРА-дың бактериялық қоздырғыштарының негізгілері болып жоғыры тыныс жолдарында 
байқалатын шартты-патогенді пневмотропты микроорганизмдер есептеледі. Жоғары 
тыныс жолдарын жиі зақымдайтындарға келесілер жатады: Streptococcus pnemoniae 
(пневмококк), Streptococcus pyogenes (А тобының β-гемолитикалық стрептококктары), 
Haemophilus influenzae (гемофильді тяқша). Staphylococcus aureus және Moraxella 
catarrahlis, жақында антибиотиктермен емделген науқастар болмаса, ЖРА сиректеу 
шақырады. Mycoplasma pneumoniae және Chlamidia pneumoniae сияқты жасушаішілік 
микробтар ЖРА-ның этиологиясы ретінде маңызды орын алады. ЖРА-мен жиі арудың 
жыл мерзіміне байланыстылығы (салқын кездерде), адамдардың бір жерге көп жиналуына 
және бөлмелерді желдетудің нашарлауына байланысты, байқалады. Сонымен қатар. 
салқынның әсерінен мұрын клегей қабатының тамырлары тарылып, қызуы төмендейді де 
организмге вирустар мен бактериялардың енуіне бейімдейді. ЖРА балалар мекемелерінде 
ерекше жиі байқалады. Балалар ауруханаларында науқастарыдың бір-бірінен жұғуы 40-
80% дейін жетеді.
ЖРА негізінен, түшкіргенде, ауа- тамшы жолымен беріледі. Жөтел арқылы төменгі 
тыныс жолдары инфекциясы беріледі. Инфекцияның басқа жұғыу жолдарына ластанған 
тері арқылы (кішкене балаларды үйде қарағанда, балалар және медициналық мекемелерде 
маңызы жоғары болып келеді) қоздырғыштардың берілуі болып келеді. Сондықтан, 
баланы күтетін адамдар санитарлық-гигиеналық ережелерді қатаң сақтауы керек. 
Клиникалық көрінісі.
Катаральды көріністердің және қабыну процессінің орналасу 
айқындылығы тек қоздырғышымен ғана емес, сонымен қатар науқастың жасы мен жеке 
ерекшеліктеріменде анықталады. 
6.1.1.1. Жедел ринит емшек жасындағы балаларда, емшек емуін қиындататын, мұ-
рынмен тыныс алуын қиындатады. Клегейдің жұтқыншақтың артқы бетімен ағуы жөтел, 
әсіресе түнде, шақырады. Ауызбен тыныс алғанда байқалатын ауыз қуысының кеуіп қал-
уы жөтелді үдете түседі. Клегейлі-іріңді бөліністің пайда болуы, бактериялық инфекция-
ның жалпы белгілері болмаса да, екінші реттегі бактериялық инфекцияның қосарлануы-
ның куәсі болады. Мұрынжұтқыншық инфекциясында евстахиев түтіңгінің тарылуы 
дауылпаз қуысында қысымның артуына әкеледі де, құлағының ауруымен білінеді.
Катаральды немесе іріңді жедел ортаңғы отит клиникалық тұрғыдан баланың 
мазасыздануымен, қатты айқайлап жылаумен білінеді. Емшек еме бастағанда, 2-3 
сорғаннан кейін, бала емшекті аузынан шығарып тастап, басын кейін шалқайтып, 
жылайды. «Құлақ бүртігіне» (трагус) сақтықпен басқанда баланың мазасыздануының 
диагностикалық маңызы бар.
Отит туралы күдік пайда болған барлық балаларға отоскопия жүргізіліп, іріңді 
ортаңғы отит немесе буллезді мирингит (дауылпаз жарғағының қабынуы) бар-жоғын 
анықтау қажет. Іріңді ортаңғы отит мастоидитпен, отогенді менингитпен асқынуы мүмкін. 
Қайталап білінетін ортаңғы отит өсе келе баланың саңырау болып қалуына ықпал етеді. 
Жедел синусит вирусты ЖРА-ның құрамында 70-80% жағдайда кездеседі де 
синустарға сұйықтық жиналумен немесе клегей қабатының қалыңдауымен білінеді. 
Бұндай өзгерістер 10-20 күнде жойылып кетеді. Егер синустар аймағында ауырсыну, 
салмақ түсу сезімі, басының ауруы, қзба, қан анализінде басқа себепсіз қабыну 
процесстерінің көріністері білінсе бактериялы этиологиялы синусит туралы ойлау керек.
Іріңді синуситті ренгенограмма жасап дәлелдеу керек.

251 
6.1.1.2. Жедел фарингит. Әдетте, ринитпен қосарланады да, әдеттегі тембрлі 
жабысқақ жөтелмен, тамағының қышуымен, аранының жайылған гиперемиясымен 
(бадамша бездер гиперемиясы, таңдай доғашығының, тілшенің), жұтқыншақтың артқы 
қабырғасының түйіршіктенуімен сипатталады. Бадамша бездерде болбыр жабынды пайда 
болуы мүмкін. Жөтелгенде, жылығанда, ауаның қызуы өзгергенде, жөтел күшее түседі. 
Көкжөтелмен ажырата білу керек.
6.1.1.3. Жедел тонзиллит (баспа). Жоғарыда берілген вирустық қоздырғыштардан 
басқа жедел тонзиллитті жиі короновирустар, Эпстайн-Барр, Коксаки вирустары, 
сонымен қатар, А тобының β-гемолитикалық стрептококктары, анаэробтар шақырады. β-
гемолитикалық стрептококк жиі 5 жастан асқан балалардың баспасының қоздырғышы 
болып келеді. Вирусты фарингиттер мен тонзиллитерге қарағанда, стрептококкты 
тонзиллитке басталуының жеделдігі, дене қызуының көтерілуі, басының ауруы, 
артралгиялар, миалгиялар, жұтынғанда арыта түсетін тамағынының ауруы, бадамша 
бездерінде жамылғының болуы, аймақтық лимфа түйіндерінің ұлғаюы, лейкоформулада
солға ығысу байқалатын лейкоцитоз, ЭТЖ-нің жоғарлауы тән болып келеді. 
Стрептококктық тонзиллитте келесідей асқынулар байқалуы мүмкін: мойын 
лимфодениті, паратонзиллярлі абцесс, гломерулонефрит, ревматизм. Жәншауден, күлден, 
инфекциялық мононуклеоздан ажырата білу қажет болады.
6.1.1.4. Жедел ларингит. Дөрекі, үрмелі жөтелмен, толық жойылып кетуге дейін 
дауыстың қарлығуы сипатталады. Ерте жастағы балаларда парагрипптің І және ІІ типі 
вирустары, РС-вирустар және аденовирустар жиі жедел ларинготрахеиттер шақырады. 
Вирустардан басқа жедел ларингиттердің пайда болуына сенсибилизациялаған бала 
организміне себепті – маңызды аллергендердің әсеріде маңызды болып келеді 
(аллергиялық этиологиялы жедел және рецидивті ларингит). Бактериологиялық 
этиологиялы аурулардың да маңызы аздық қылмайды. Жоғарыда айтылған себептердің 
қосаралнуыда айтарлықтай жиі кездеседі.
6.1.1.5. Стеноздаушы (тарылтушы) ларинготрахеит (СЛТ). Экссудативті-катаральды 
диатез және лимфатикалық-гипопластикалық конституция ақаулары, аллер-гиялық диатез 
байқалатын балалардың көмей құрлысының анатомиялық-физиологиялық ерекшеліктері, 
6 аймен 3 жас аралағында балалардың жоғарғы тыныс жолдарының жедел 
обструкциясының себептері болып келетін СЛТ-тің (жалған круптің) дамуына бейімдейді. 
СЛТ-тің негізгі этиологиялары (вирусты, аллергиялық, вирусты-бактериальды) 
балардағы СЛТ-тің клиникалық көрінісі мен емдеу ерекшеліктерін анықтайды.
Тарылудың вирусты этиологиясында клегейдің ісікті-инфильтративті өзгерістер 
басым болады. Аллергиялықта – ісікті. Вирусты-бактериальды және бактериальды 
түрлерінде – фибронозды және фибринозды-іріңді өзгерістерден жара-өліетті 
(некротикалық) өзгерістерге дейін байқалады. Аллергиялық және вирустық СЛТ-тер 
қайталауға бейімді болады. Аурудың вирусты-бактериальды және бактериальды 
этиологияларында, төмен жылжыйтын фибринозды қабынудың дамуына байланысты,
СЛТ -тің обтурациялық түрлерінің пайда болуы мүмкін. 
Жоғарғы тыныс жолдары арқылы ауаның жүруінің қиындауынан туатын тыныстың 
бұзылуы жоғарғы тыныс жолдарының стенозы (таралуы) деп аталады. Көбіне көмей 
тарылуы немесе круп жиі кездеседі. Жалған және шын круп болып екіге бөлінеді. 
Белгілері негізінен кеңірдек, көмей, бронхтардың қаншалықты қабынғанын, тыныс 
жеткіліксіздігінің дәрежелерін көрсетеді.
СЛТ 4 дәрежеге бөлінеді: 
Оттегі жетіспеушілігіне байланысты көмей стеноз дәрежесі мен ұзақтыгы келесідей 
болып бөлінеді. І дәрежелі – компенсацияланған тарылу; ІІ – субкомпенсацияланған 
тарылу; ІІІ – декомпенсацияланған тарылу немесе предасфиксия және ІV – асфиксия.
I дәрежесі – дауыс қырылдап естіледі, жөтел қатқыл үрмелі, мұрын-ауыз үшбұрышы 
аздап көгерген. Емшек емгенде, қобалжыған кезде, жылағанда, қозғалғанда инспираторлы 
ентігу пайда болады. Тыныштық кезінде бала ентікпейді. Инфекциялық СЛТ – тахикардия 

252 
дәрежесі дене қызуының деңгейіне сәйкес келеді. Ұстама бірнеше минуттан 2-3 сағатқа 
созылады.
II дәрежесі – бала мазасыз, жиі қатқыл үрлеп жөтеледі, үнемі ентігіп отырады және 
тыныс алуға қосымша бұлшық еттер қатысады ( қабырғааралықтың, төсүсті, бұғана үсті 
аймағының, мойын аймағының жұмсақ тіндерінің ішке тартылуы), қатты терлейді, 
дауысы қырылдап естіледі. Жөтел кезінде мұрын-ауыз үшбұрышы қатты көгереді де, 
жөтеліп болған соң кетпей қалып қояды. Қан қысымы жоғарлайды. 
ІІІ дәрежесі – аурудың жағдайы өте ауыр, қатты мазасызданады, өте жиі жөтеледі, 
ерні мен қолдары (тырнақтары) көгереді. Басын кейін карай шалқайтады. Құрсақ үсті 
бұрышы, төс ойығы, қабырға аралықтары ішіне қарай тартылып, инспираторлы қатты 
шулы ентігу пайда болады. Тамыр соғысы жиілеп, салқын тер құйып кетеді. Аускульта-
цияда тынысы әлсірейді. Қан қысымы аздап төмендеген, пульс дефициті байқалады.
ІVдәрежесі – науқас әлі кетіп, құлайды, басын шалқайтып, аузын ашып, ауа жұтқысы 
келіп жанталасады. Кеуде қуысының қосымша еттері тартылады. Күрт көгереді. Дене
құрысуы пайда болуы мүмкін. Тамыр соғысы әлсіз, ырғақсыз, жүрек соғуы әлсізденіп, 
тыныс тоқтайды, аздан соң тоқтап бірнеше ретсіз жиырылудан кейін бір жола тоқтап 
қалады. Шын круп көмей дифтериясында, жалған круп қызылшада, вирусты инфекцияда 
кездеседі. 
СЛТ-ті ларингоспазмнан, жедел эпиглотиттен, тыныс жолдарының бөгде 
денелерінен, персистициялайтын стридордан, шын (Күлдік) круптан (тарылудан) ажырату 
керек.
Ларингоспазм. Жазғытұрым Д витаминімен емдеу кезінде немесе емді аяқтағаннан 
кейін спазмофилиянын айқын түрінде байқалады (тиісті бөлімді қара).
6.1.1.6. Эпиглотит. Жұтынғанда ауырсыну, айқын интоксикация белгілері, көмей 
қақпақшасының қара-қоңыр (шие) түсті инфильтрациясы тән болып келеді. Әдетте, ерте 
және мектепке дейінгі жастағы балаларда байқалады. Эпиглотиттке күмән туса, бірден 
антибиотик (амоксициллин, цефтриаксин, азитромицин, аминогликозидтер) тағайындау
жедел түрде ЛОР аурулар бөлімшесіне ауруханалық емге жіберу керек. Себебі, жедел 
тыныс жолдарының обструкциясы дамып, жедел мамандандырылған көмек қажет болуы 
мүмкін. 
Көмей мен трахеяның бөгде денелері. Ларингоспазмге қосарланып, тыныс 
жолдарының бітіп қалуына әкеледі. Балалар әртүрлі бөгде денелерді дем алу кезінде бірге 
ішіне (тыныс жолдарына) тартып кетуі мүмкін. Бөгде денені аспирациялағанда, дені сау 
балалада тез арада жөтел және өкпеде аскультациялық өзгерістер пайда болады. Ата-
жөтелдің пайда болған мерзімін дәл көрсете алады. Вирусты инфекцияның көріністері 
болмайды, клиникалық жағдайы баланың қалпына сәйкес өзгереді. Бөгде дене 
аспирациялағаннан соң жағдайы онша ауыр болмаса, басқа көмек жасауға тырыспай, 
ларинго-бронхоскопия жасау үшін, тиісті бөлімшеге жіберу керек. Ал, өміріне қауіп 
тудыратын асфиксия байқалса, бөгде денені алып тастауға қызмет қылу керек. Бір жастан 
балаларда Геймлих әдісін қолданады. Баланы қырына жатқызады. Дәрігер сол жақ 
қолының алақанын эпигастральды аймаққа салады да, оң қолының жұдырығымен 45
о 
бұрыш жасап диафрагмаға 5-8 рет ұрғылайды. Бұндай әсерден диафрагма жоғары 
көтеріледі де, тыныс жолдарында қысым жоғарлап, ауамен бірге трахеядан бөгде дене 
шығып кетуі мүмкін. Бір жасқа дейінгі балаларда бауырды зақымдап алмас үшін, басқа 
тәсіл қолданылады. Баланы, дәрігердің сол білегіне төмен қаратып (ішіне) жатқызады, сұқ 
және ортаңғы саусақтарымен басы мен мойнын бекітеді. Дәрігер 60
о
-қа білегін 
төмендетеді. Оң қолының басымен баланың жауырын ортасы аймағының қысқа соққылар 
жасайды. Осы әдісті қолданғаннан ауыз қуысын тексеріп болса, бөгде денені алып тастау 
керек. Бұл тәсілдерден пайда болмаса, трахеостомия (егер жасанды тыныс алдырғанда 
кеуде қуысы жазылмайтын болса), трахея интубациясын (егер жасанды тыныс алдырғанда 
кеуде қуысы жазылатын болса) жасайды.

253 
Күлдік (шын) круп. Бадамша бездер мен жұмсақ таңдайда өзіне тән өзгерістер 
фонында біртіндеп дамиды. Интоксикация, «мұрындық» дауыс, стеноз көріністерінің 
біртіндеп үдеуі, бадамша бездер бетінде, клегей қабықтарымен жабысқан, сұр түсті, тығыз 
қабыршақ болуы, мойын лимфодениті, мойын ісігі, миокардит, жұмсақ таңдайдың 
салдануы тән. Баланы инфекциялық аурухананың жандандыру бөлімшесіне шұғыл салып, 
тиісті ем жүргізеді. 
Персистициялайтын (үдемелі) туа біткен стридор. Клиникалық көрінісі туылған 
бойда бірден немесе 2-3 аптадан. Бұл жағдай көмейдің сыртқы сақинасының ақауының 
нәтижесінде дамиды: жұмсақ ширатылған көмей қақпақшасы, тыныс алу кезінде көмей 
саңалауына сорылатын, ожау тәріздес-көмей қақпақшасы қыртысы байқалады. Туа біткен 
стридор қиындаған шулы тыныс алумен сипатталады. Шулы дыбыс тұрақты тыңдалады, 
тыныс алу сатысында анығырақ естіледі. Ол жылағанда, мазасызданғанда, тыныс жолдары 
қабынғанда күшее түседі. Баланың жалпы жағдайы айтарлықтай бұзылмайды, дауысы 
таза, цианоз байқалмайды, жұтуы тыныш. Бала өсе келе клиникалық көріністері азаядыда, 
2-3 жаста толық жойылып кетеді. Туа біткен стридор емдеуді талап етпейді. 

жүктеу/скачать 11,76 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: