Балашт ү с І п қ алие в б а л алара у р у л а р ы

373 
болуына әртүрлі психикалық зақымдалулар әсерін тигізуі мүмкін. Науқас жедел және 
толқынды дамиды тұрақсыз болып келеді. 
Әдетте хорея 2-3 ай бойы, кейде 12 айға дейін созылып, толқын тәрізді, 
гиперкинездердің күшеюі, оның әлсіреуімен алмасып отырады. Неврологиялық 
өзгерістердің даму, олардың жойылып кету барысы негізінен жайлы болып келеді. Әдетте, 
хореялық қимылдар толық жойылып кетеді, бұлшық еттер гипотониясы кейінірек 
жойылады. Хорея балалар ревматизмінде нерв жүйесінің зақымдалуының жиі байқалатын 
түрі. Сиректеу басқа түрлері де байқалады: 
ревматизмдік энцефалит, диэнцефалит, 
менингит, эмболия, қан құйылу, эпилепсия, гипертензиялық синдром
.
Гипертензиялық синдром
. Кейбір зерттеушілер гипертензиялық синдромды ми зат-
тары мен ми қабықтарының ісінуі байқалатын ми арахноидитінің нәтижесі деп дәлелдейді. 
Ал, екіншілері, ревматизмнің түріне қарамастан, ми тамырларындағы өзгерістердің 
әсерінен болатын, веналық тоқыраудың нәтижесі деп есептейді. Гипертензиялық синдром 
көбіне ревматизмнің қайталама және төмен дәрежелі активті дамуларында байқалады. 
Науқасты тексергенде, басының, жиі, жедел, ұстамалы, қатты ауыратыны 
анықталады. Кейде басы өнемейін сыздап, ертенгісін немесе кешкісін ұлғайып ауырады. 
Басының ауыруымен қатар, жүрегі айниды, сиректеу құсады. Сиректеу басы айналып, 
талықсу байқалады. Бұлармен қатар, бет және тіс асты нервтерінің толық салдану, немесе 
анизокория (қарашықтарының мөлшерінің әртүрлігі), немесе сіңірлік бейнелістердің 
жоғарылағаны байқалады. Бұл белгілер тұрақсыз болып келеді және тиімді емнің әсерінен 
толық жойылып кетеді. 
Гипертензиялық синдромды анықтауда бас сүйегінің рентгенограммасының маңызы 
зор: краниограммада гипертензиялы синромдардың белгісі білінеді – тамырлық сайлар-
дың айқындылығын артуы “саусақ іздері”, диплотикалық веналардың кеңеюі, сиректеу 
остеопороз және гиперостоз байқалуы мүмкін. Көз түбінде, әдетте өзгеріс байқалмайды. 
Ревматизмнің жүректен тыс белгілерінң бірі плеврит, ревматизммен ауырған балалардың 
1-4%, ауру ауыр (қатқыл) дамығанда, жедел және қайталама миоэндокардитте байқалады. 
Плеврит пайда болғанда науқастың жалпы жағдайы нашарлап, ентікпе жөтел пайда 
болады. Тыныс алғанда, әсіресе дем алғанда, кеудесі шаншып ауырады. Плевритке тән 
(плевриттің түріне байланысты), перкуссиялық дыбыстардың тұйықталынуы, тыныстың 
әлсіреуі сияқты белгілер пайда болады. Ревматизмдегі плевриттің ерекшеліктері, 
ревматизмге қарсы емнің әсерінен 1-2 аптаның ішінде, сиректеу 3-4 аптаның ішінде ешбір 
қалдықсыз жойылып кетуі болып табылады. 
Балаларда ревматикалық пневмония, ересектерге қарағанда жиі байқалады. Көбіне 
пневмония жедел дамыған ревматизмде байқалады, көбіне ошақты болып келеді. 
Науқастың қызуы көтеріледі, бірақ бұл белгілер әртүлі болады. Науқаста жөтел және 
ентігу пайда бола-ды. Перкуссиялық және аускультациялық белгілер айқын болмайды, 
көбіне өкпенің бөлігінде орналасады. Рентгенограммада әртүрлі мөлшерлі қара ошақ 
байқалады. Кейде пневмония жүрек шамасыздығы әсерінен байқалатын тоқырау 
процесстерінен қатарласып білінеді. 
Ревматизмнің жиі кездесетін жүректен тыс белгілерінің бірі абдоминалдық синдром. 
Ол 8-13% жағдайларда кездеседі және негізінен іштің ауыруымен сипатталады. Іштің 
ауыруының пайда болуы туралы әртүрлі көзқарастар бар. Біреулер іш пердесінің 
спецификалық қабынуына байланысты деп есептейді. Ал, үшінші топтағы ғалымдар іштің 
ауруының себебі іште орналасқан нерв өрімдерінің улармен зақымдалуында деп 
есептейді. Абдоминальді (іш) синдром полисерозиттердің бір көрініс ретінде көп 
жағдайда жүрек және буындардың зақымдалуының белгілерінен бұрын білінеді. Бұл 
синдром мектеп жасындағы балаларда жиі байқалады. Іш синдромының клиникалық 
белгілері әртүрлі негізінен ревматизмнің активтілік дәрежесіне байланысты болып келеді. 
Іш ауру жедел, ұстамалы түрде, көбіне оң қабырға астында байқалады. Ауру ұстамасы 
бірер минуттан бірнеше күнге созылуы мүмкін және қайталап соғуға бейім болып келеді. 

374 
Бұл белгілермен қатар, жүрегі айнып, құсады, іші қатады, болмаса іші жиі жүреді. Кейбір 
балаларда іш пердесінің қабыну белгілері анықталуы мүмкін. 
Балалар ревматизмінде негізінен аллергиялық, негізінен тамыр қабырғаларының 
өткізгіштігінің артуы байланысты, әсер салдарынан бүйрек зақымдалуларыда (1,7-14,3%)
байқалады. Бүйректегі өзгерістер науқастын кез-келген кезеңінде байқалуы мүмкін, бірақ 
көбіне қайталама кездерінде білінеді. Бүйрек зақымдалуы әрекеттік тез жойылып кететін 
нефропатиядан бастап, созылмалы жайылмалы нефритпен де білінуі мүмкін. Көптеген 
балаларда зәр тексермелерінде орташа альбуминурия, гематурия, цилиндрурия сияқты 
белгілерімен айқын білінеді. Ісу және гипертониялық синдромдар сирек және шамалы 
білінеді. Көбіне бетінің, басының аздап ісінгені терісінің қуқылдануымен бірге байқалады. 
Жайылған ісіктер бірең-сараң жағдайларда ғана кездеседі. Кейбір науқастарда артериялық 
негізінен диастолалы, қысымның артқаны байқалады. Зәрдегі өзгерістер әдетте жойылып 
кетеді, бірақ кейбір ұзақ уақыт сақталып, ревматизмнің активті емес сатысында да 
байқалуы мүмкін. 
Бүйректегі патанатомиялық өзгерістерге қарағанда 2-2,5 есе жиі кездеседі және эндо-
васкулиттермен, тамыр қабырғаларының фибриноидты ісінуімен және т.б. сипатталады. 
Ревматизмде терінің зақымдалуы бөртпе және тері асты түйін түрінде болады. 
Бұлардың ішінде сақина тәрізді (анулярлы) бөртпе жиі кездеседі. Соңғы кезде бұл бөртпе 
ревматизмнің ауырлық дәрежесіне сәйкес келмейді. 
Сақина тәрізді бөртпе науқастың денесінде, аяқ-қолында байқалады, түсі бозғылт-
қызыл, терінің бетінен аспайды. Бөртпе пайда болғаннан кейін жойылып кетедіде, 
ешқандай субъективті құбылыстар (тері де түлеу немесе пигментация) байқалмайды. 
Эритеманың сақинасы әртүрлі болады, бір күнде бірнеше рет жойылып кетуі мүмкін. 
Сақиналы бөртпелермен қатар, көбіне аяқ-қолының, сиректеу іштің алдыңғы, кеуденің 
терісінде әртүрлі мөлшердегі көгеру сияқты геморрагиялық бөртпелер байқалады. 
Сонымен қатар, әртүрлі мөлшерде мұрнынан қан кету байқалады. 
Балалар ревматизмінің өзіндік көріністерінің бірі болып ревматикалық түйіндер 
есептелінеді (4-10% кездеседі). Ревматикалық түйіндерде 1898 жылы А.А. Кисель 
ревматизмнің “абсолюттік белгісі” ретінде суреттеген болатын. Бірақ, қазір бұл белгінің 
басқа науқастарда да (инфекциялық бейспецификалық полиартрит) байқалатыны белгілі 
болып отыр. 
Ревматикалық түйіннің морфологиялық құрылысы ревматикалық гранулеманың 
құрылысымен бірдей болып келеді. Олда мукоидты ісінуден склерозға дейін 4 сатыдан 
өтеді. Түйіндердің мөлшері тарының дәнімен орман жаңғағына дейін әртүрлі болады. 
Оларды көбіне науқастардың өздері байқайды, болмаса – тері, ия тері асты шел майын 
пальпациялап тексергенде анықталады. Ревматикалық түйіндер буындар (тізе, балтыр-аяқ 
басы, шынтақ, білек-қол басы) аймағында, жауырын қырында, сіңірлер бойында 
орналасқан. Түйіндер саны 1-2 немесе одан да көпке дейін жетуде мүмкін. Түйіндер 
біртіндеп, із қалдырмай жойылып кетеді.
Ревматизмде науқас балалардың бауырының зақымдалуы аурудың жедел кезеңінде 
гиперэргиялық қабыну белгілері ретінде және қан айналуының жетіспеушілігінде 
(тоқыраулы бауыр) байқалады. Бауыр үлкейіп, жайылма түрде өседі, қатайып 
пальпациялағанда аздап ауырады. Сонымен қатар, оның кейбір функциялары (көмірсулар, 
белок алмасуы, залалсыздандыруы) бұзылады. Бауырдағы патологиялық өзгерістер, 
әдетте қалдықсыз жойылып кетеді. Дегенмен, бауыр үлкеюі ревматизмнің жедел 
ұстамасынан кейін ұзақ уақыт сақталып қалады. 
Көздің ревматизмде зақымдалуы балаларда сиректеу кездеседі. Көбіне, негізінен 
жайлы бітетін, ириттер байқалады. Ириттердегі бұзылыстармен қатар ревматизмнің басқа 
белгілері, әсіресе жүрек-тамыр жүйесіндегі өзгерістер бойынша анықтауға болады. 
Ревматизмнің қайталама түрлерінде ревматикалық ириттер қайталанып тұруы мүмкін. 
Ревматизмнің ұстамасы, артынан патологиялық процесстің ұзақ бүркеме кезең 
басталатын, негізгі бір сатысы. Демек ұстаманың бітуімен ревматизмнің барлық 

375 
клиникалық белгілерінің дамуы аяқталмайды. Бұл кезең бұрын ұстамааралық болып 
белгіленсе, қазіргі жіктеліс бойынша активті емес сатысы деп аталады. А.А. Кисель бұл 
кезеңді былай сипаттайды: “Ұстама аралық кезеңді біз қалай түсінуіміз керек? Бұл 
процесс қандай жағдайда болады? Мүмкін, ол түгел тоқтайтын шығар? Барлық клини-
калық ерекшеліктеріне қарағанда, бұл мүмкін емес. Біртіндеп жайлап даму бұл аурудың 
негізгі ерекшелігі, науқастың сыртқы түрі және олардың жұмыс жасау қабілеті ауру толық 
жазылып кеткен деген ойға қалдырады. Дегенмен, басқа клиникалық белгілері бұл ойдан 
бас тартуға мәжбүр етеді. Дұрысы ұстама аралық кезеңде процесс дами түседі, өте жай 
дамитын болғандықтан, кейде процесс тоқтап қалады деген көзқарас туатын болса керек”. 
Ревматизмнің активті емес сатысында ұстамалары болмаса да, байқалатын жүректің 
зақымдалуының үдей түсуі бұл болжамның дәлелі болса керек. Сонымен қатар, бұл 
кезеңде балалардың көбінің жүрек зақымдалуының белгілері байқалмаса да, шағымдар 
айтылатының қосуға болады. Міне осыған байлынысты ревматизмнің активті емес 
сатысында балалар жалпы әлсіздігіне, тез шаршайтындығына, тәбетінің нашарлығына, 
ұйқысының тынышсыздығына, буындарындағы тұрақсыз ауруларға (кейде кейбір бұлшық 
ет топтарында, кейде жайылма түрде), басының ауыратындығына, сәл ғана денеге салмақ 
түскеде жүрек тұсында жайсыз сезім білінетіндігіне, болмаса аздап ентігу пайда болатын-
дығына шағымданады. Балалар негізінде толық болып, бірақ қанында анемия байқалмаса 
да, қуқыл тұрады, аяқ-қолы салқын тартып, бетінің түсі өзгерімпаз болып келеді. Жүрек 
ырғағы тұрақсыз, тахикардияға бейім келеді, қан қысымы төмен болуы ықтимал.
Жүрек-тамыр өзгерістері ревматизмнің активті емес сатысында әралуан болып 
келеді, кейбір балаларда жүрек шекарасы қалыптасып кетеді. Қазіргі кезде тиімді емнің 
әсерінен жазылып кетуі туралы (тек практикалық көзқарастар) айтуға болады. Патология-
лық процесс негізінен эндокардта орналасқан болса, біртіндеп қос жармалы қақпақтың 
жетіспеушілігі дамиды. Енжар дамып келе жатқан миокардитті электрокардиограммадағы 
өзгерістер (РQ аралығының, тіпті жасына байланысты көрсеткіштердің деңгейіне аспай, 
ұзаруы, Р тісшесінің кеңейіп, деформациялануы ST бөлігінің ығысуы, Т тісшесінің 
үлкейіп, екісатылы болуы. R тісшесінің вольтажының төмендеуі, систолалық көрсеткіштің 
үлкеюі және басқалар) дәлелдей алады. ЭКГ-дегі бұл өзгерістер клиникалық белгілері жоқ 
уақытта да байқалады. Бұндай өзгерістер және балалардың шағымдарды көбіне қыста 
және көктемде жиі анықталады. 
9.2.1. ҚАЙТАЛАМАЛЫ РЕВМАТИЗМ 
Кейбір себепкер түрткілердің (жоғарғы тыныс мүшелерінің инфекциясы және 
стрептококк инфекциялары, парааллергиялық жағдайлар, тоңу, денеге шектеп тыс күш 
түсу және басқалар) әсерінен ревматизмнің 10-12 айдан кейін ғана байқалған ұстамалы, 
қайталама ұстама деп септеуге болады. Ал, қайталау белгілері оданда ерте мерзімдерде 
байқалса, толық сауықпағандықтан үзіліссіз-қайталама даму деп есептеу керек. 
Токсикоздың белгісі пайда болып, қызуы көтеріліп, буын синдромдары (артралгия немесе 
полиартрит), хорея белгілері, сақина тәрізді бөртпе пайда болуы мүмкін. Жүрек шектері 
үлкейіп, тондары әлсірейді, жаңадан органикалық шулар пайда болады немесе бұрынғы 
бар шулар күшейіп естіледі. Рентгенограммада адгезивті плеврит, перикардит жиі 
байқалады. Қан айналысының жарамсыздығының белгілері де ревматизмнің активтілігін 
дәлелдейді. Бірақ, қайталама ревматизмде қан айналысының жарамсыздығы, жүрек 
қақпақтары зақымданғанда, гемодинамикалық бұзылыстардың белгілері болып келеді. 
ЭКГ, ФКГ, кеуде қуысының рентгенограммасы, лабораториялық тексерістер сияқты 
қосымша тексеру тәсілдері қайталама ревмокардитті анықтауға көмектеседі. 
Ревматизмнің қайталама ұстамаларының нәтижесінде жүрек ақаулары қалыптасады. 
Бірінші ұстамадан кейін науқастардың 14-18% жүрек ақаулары қалыптасатын болса, 
екінші, үшінші ұстамада 100% жуық жағдайда ақаулар байқалады. 

376 
Жүрек ақаулары жәй (бір қақпақтың жекеленген зақымдалуы), қосақталған (бір 
тесіктің тарылуы мен қақпағының жарамсыздығы), құрама (2-3 қақпақтың ақауы) болып 
бөлінеді. 
Зақымдалу жиілігіне байланысты бірінші орында митральды (қос жармалы) қақпақ, 
екінші орынды жарты ай тәрізді аорта қақпағы, үшінші орында олардың бірігуі (қосарла-
ну), содан кейін үш жармалы қақпақтың ақаулары (көбіне қос жармалы немесе аортаның 
қақпағының зақымдалуымен қосарланады, сиректеу жеке) байқалады. Өкпе артериясының 
қақпақтарының зақымдануы өте сирек кездеседі. Қайталама ревмокардитте аурудың дәре-
жесі активтілігімен ғана емес, сонымен қатар қақпақтың ақауының айқындық дәрежесімен 
де анықталады. Ол 1 (шамалы), 2 (орташа), және 3 (өте айқын) дәрежелі болуы мүмкін.
9.2.2. МИТРАЛЬДЫ ҚАҚПАҚТЫҢ ЖАРАМСЫЗДЫҒЫ 

жүктеу/скачать 11,76 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: