ПСИХИКАЛЫҚ ТҦРАҚТЫЛЫҚ – ДЕНСАУЛЫҚ НЕГІЗІ

327 
Аннотация 
Мақалада қазіргі уақыттағы ҿмір сҥру қарқынының жылдамдығы адамдардың психикалық саулығына кері ҽсері 
жҽне оның алдын алу жолдары қарастырылған. 
Түйін сөз:
Психосоматика, эмоция, ҥйлесімділік, стресс, медитация, релаксация.
 
 
Бҥгінгі таңда табиғатпен ҥйлесімді адам ағзасының ҿмір ҽрекетіне қажетті ритмдік сипаттағы 
процестер қалыптасты, сондықтан қоршаған ортадағы қандайда бір қалыпты жағдайдан ауытқулар адамның 
ҿзіндік сезінуі мен ішкі кҥйлерінде із қалдырып отырады.
Қазіргі уақытта адамның қоршаған ортаға белсенді ҽсер етуі нҽтижесінде табиғи тепе-теңдіктің
бҧзылуына алып келіп отыр. Адам бірте-бірте табиғаттан алшақтап, ҿмір сҥру темптері жылдамдатылған, 
адам мен табиғат арасындағы бастапқы ҿзара байланыс бҧзылған жасанды ҽлемге қарай жылжуда. Осы 
бастапқы байланыстың бҧзылуы нҽтижесінде адамға терең ішкі психикалық шиеленіс қалыптасады. Бҧған 
ҿмір сҥру деңгейін тҿмендететін, жҧмысссыздықты қалыптастыратын ҽлеуметтік-экономикалық, саяси 
дағдарыстар қосыла отырып, адам бойында ертеңгі кҥнге деген сенімсіздікті, мазасыздық пен қорқыныш 
кҥйлерін қалыптастырады. Мҧндай қалыптар бірте-бірте тҥрлі психосоматикалық аурулардың, мазасыздық 
қалыптары мен депрессияның дамуына алып келеді. 
Психологтар бақылауы бойынша, стресстік қалыптардың дамуы мен тҧлға типі, оның тҥрлі ситуацияларға 
деген қатынас ерекшелігі арасында байланыс бар екендігі анықталған. Басқа сҿзбен айтсақ, бҧл адаптациялық 
қабілеттілік пен стресс арасындағы байланыс. Ҽлеуметтік адаптация деңгейін анықтауға бағытталған Холмс-
Рей шкаласы бойынша (см. Т.Д.Азарных,И.М.Тыртышников) адаптация ҥшін адам ҿміріндегі болған 
уақиғалар маңызды рҿлде болады. Осы шкала бойынша 150 балл жинаса, қандайда бір аурудың пайда болу 
ықтималдылығы 50%, ал 300 балл жинаған жағдайда, ықтималдылықтың 90%-ға дейін артатыны анықталған. 
Мҧнда стресс қалыптасуы ҥшін фактор ҽрекетінің белгісі емес, оның интисивтілігінің ғана маңызды екендігі 
қызықты. Эмоционалды жағымды факторлар мен эмоционалды жағымсыз факторлар стресс тудыратыны 
анықталған. 
Тҥрлі стрестік жағдайлар психиалық тҧрақтылықты бҧзатындығы белгілі. Осы стресстік қалыпты 
тҿмендетуге бағытталған тҥрлі тікелей жҽне жанама ҽдістер бар.
Бҧл ҽдістерді қолдану техникаларын сипаттайтын тҥрлі ҽдістемелік нҧсқаулар жҽне техникаларды ҥйретуші
сауатты мамандар бар. Мысал ретінде, Л.Фатина жҽне М.Норбековтың «Дорога в молодость и здоровье» атты 
практикалық нҧсқаулығын ҧсына аламыз. 
Эмоцияларды шығару жҽне физикалық белсенділік ҽдістері кҿпшілікке жақсы таныс. Біз, бҧл 
мақалада қауымға кҿп таныс емес медитация жҽне релаксация ҽдістерінің негізгі сипатын ашуды кҿздеп 
отырмыз. 
Медитация (лат. meditatio-ойлану) адамның барлық ішкі жҽне сыртқы факторларды елеместен, 
қандайда бір объектіге зейінін толық шоғырландыруы нҽтижесінде жететін терең ойлануы ретінде
анықталады. Бҧл психикалық жаттығу тҽсілі, ол ҽр мҽдени-тарихи ортаға байланысты тҥрлі формада болып 
келеді. Шығыс мҽдениетіндегі медитацияның ҽдістері неғҧрлым кеңірек таралған. (Ҥндістандағы иога, 
Қытайдағы даосизм).
ХХ-ғасырда осы ҽдістерді негізгі ала отырып, психологиялық ғылымның дамуына байланысты, психоанализдің 
кейбір мектептерінде ҿзіндік медитациялық тҽсілдер қалыптастырылды (К.Г.Юнг). 
Медитация нҽтижесінде қандай ҿзгерістер болмақ?
Медитация: 1) интеллектуалды қабілеттіліктерді кҿтеруге, аналитикалық мҥмкіндіктерді дамытуға 
кҿмектеседі.
2) бҧзылған психикалық қалыпты орнына тҥсіруге ықпал етеді.
3) есте сақтауды жақсартады, ҧйқысыздықты жояды;
4) ағзаның жалпы жақсаруын, функционалды ауытқулардың профилактикасын қамтамасыз етеді. 
5) сезімнің ҥйлесімді дамуына, жалпы эстетикалық талғамның жоғарылауына кҿмектеседі.
6) экстремалды қабілеттіліктердің қалыптасуына алып келеді. 
Медитация адамның жасырын мҥмкіндіктерінің іске асуына мҥмкіндік береді. Қандайда бір мҽселені шешуде
адамның зейіні мен ерік – жігерінің шоғырлануына, керек жағдайда бір ҽрекет тҥрінен келесі ҽрекет тҥріне
жеңіл ауысуға, тҥрлі стресстік жағдайда психикалық тҧрақтылықты сақтап қалуға, адам ойының еркін де 
тҽуелсіз болуына кҿмектеседі. 

328 
Медитация ҽдісі қосымша бірнеше жаттығулардан тҧрады. Адам ыңғайлы жағдайда отырып, 
бҧлшықеттердің толық босаңсуын қамтамасыз етеді де, ҿз ойын қандайда бір объектіге немесе процеске 
бейімдейді.
Егер, сіз 15-20 минут бойында ҿз ойыңызды сол бір орында, бір қалыпта ҧстай алсаңыз, медитациялау 
мҥмкіндігіне қол жеткізгендігіңіз болып табылады. Осындай тҽсілмен жаттыға отырып, сіз ҿз ойларыңызды, 
эмоциялаларыңызды, ҿз мінез-қҧлқыңызды басқара аласыз. 
Эмоционалды қозу міндетті тҥрде бҧлшықеттердің жиырылуын тудырады жҽне бҧл байланыс кері 
бағытта да анық байқалды. Егер, бҧлшықеттерді жасанды тҥрде босаңсытсақ, ол автоматты тҥрде психикалық 
шиеленісуді тҿмендетеді. Яғни, бҧлшық еттік босаңсу мен психикалық тҧрақтылық арасында функционалды 
байланыс бар. Бҧлшықеттердің шиеленісуі мен босаңсуын кезектестіріп отыру - бҧл жҥйкелік қозу жҽне тежелу 
процестерінің қозғалғыштығын жаттықтырудағы физиологиялық механизмді қолдану болып табылады.
Кҿп жағдайда біз бҧлшықеттердің жиырылуын қамтамасыз ете аламыз, ал босаңсыту біршама кҥрделі. 
Релаксация немесе бҧлшықеттерді босаңсыту ҥшін арнайы ҧсынылатын жаттығулар бар. Ол ҥшін алдымен 
белгілі бір бҧлшықеттерді жиыру, содан кейін босаңсыту қажет жҽне осы айырмашылықты толық сезініп, сол 
қалыпты келесі жаттығуға дейін ҧмытпау керек. Бҧл жаттығуларды Джекобсонның прогрессивті бҧлшықеттік 
релаксация жҥйесі бойынша жҥргізуге болады.
Релаксация-медитацияның 
негізгі 
компоненті 
болып 
табылады, 
ол 
психикалық 
кҥйді 
тыныштандырады, зейіннің бейімделуіне жағдай туғызады, эмоцияларды басқаруға мҥмкіндік береді.
Адам табиғаты ҿзіндік реттеу жҥйесіне деген мҥмкіндікке ҿте бай екендігін терең сезініп, сол бағытта 
ҿзін жетілдіруге байланысты жҧмыс жасауы қажет.

жүктеу/скачать 3,83 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: