Абсатарова дамира амировна
Экологияландырылған қорғау жүйесі және көшеттіктердегі
жүктеу/скачать 7,76 Mb. Pdf көрінісі
|
Диссертация.
| 1.3 Экологияландырылған қорғау жүйесі және көшеттіктердегі
табиғи энтомофагтардың рөлі 50 жылдардың аяғында - 60 жылдардың басында «зиянкестермен кешенді басқару» - интеграцияланған зиянкестермен күрес — Integrated Pest Management (IPM) деп аталатын өсімдіктерді қорғау жүйесінің жаңа стратегиясы қалыптасты. Біріншіден, бұл термин химиялық және биологиялық әдістерді біріктіруді қарастырды. ХХ ғасырдың соңына қарай осы жүйеге әр түрлі авторлардың тәсілдерді ірі айырмашылықтар деп көрсете отырып, 64 кешенді өсімдік қорғау жүйесін (Коган, 1998) анықтамасы белгілі болды. [99] «Зиянкестер кешенді бақылау - бұл қаншалықты олар үйлесімді болып, барлық қолда бар әдістері мен техникалық құрылғыларды қолдана отырып, қоршаған ортаны және зиянды организмнің динамикасын ескере отырып, ол, оның популяция басқару болып табылады, және экономикалық зияндылығы шегінен төмен деңгейде сақтау. [100] Алдыңғы интеграцияланған жүйелерде жәндіктердің алуан түрлілігіне үлкен мән берілмеді, сондықтан жүйенің жаңа атауы пайда болды. «Өсімдіктерді экологиялық қорғау» - EPМ деген термин ұсынылды. Бұл жүйені неғұрлым дәл анықтаған М.С. Соколов (1994) - «экологиялы интеграцияланған өсімдіктерді қорғау». [101] Экологиялық стратегияға сәйкес, барлық шаралардың қажеттілігі далалық зиянкестердің санын, сондай-ақ олардың табиғи жауларын ескере отырып анықталуы керек. Өсімдіктердің төзімді сорттарын шығаруға, сондай-ақ, жалпы 24 алғанда экологияға жатқызылуы мүмкін басқа әдістерді қолдануға көп көңіл бөлінеді. Жеміс-жидек дақылдар зиянкестерінің сан мөлшерін азайтуда энтомофагтар маңызды рөл атқарады. Көшеттіктер мен жеміс-жидек бақтарында практикалық маңызы бар көптеген энтомофагтар тіршілік етеді. Алайда инсектицидтерді қолдану мөлшері арту салдарынан, табиғи паразиттер мен энтомофагтардың белсенділіне кері әсер етеді. [102] Жеміс көшеттіктерінде пайдалы бөжектер – жыртқыштар (біте қанқызы, алтынкөздер, сирфидтер, жыртқыш галлиаафидимиза) және паразиттер өмір сүреді. Жеміс бағының көптеген пайдалы бөжектердің ішінде зиянды зиянкестер сан мөлшерін азайтуда жартылай қатты қанаттылардың рөлі ерекше. Бұл отрядтың өкілдері полифагтар тобына жатады, олардың жемтіктері – жеміс кенелері, бітелері трипс, күйелер мен жеміс жемірлердің дернәсілдері, сондай-ақ олардың жұмыртқалары.[103] Қанқыз қоңыздары басқа энтомофагтарға қарағанда белсендірек келеді. Олардың біте, кокцид, өрмекші кенелер сан мөлшерін азайтуда маңызы зор, себебі олар өте қомағай келеді және қорегін іздеуде бірнеше қашықтыққа дейін ұшып барады. Сондай-ақ қанқыздар өте өсімтал, жылына 2-3 ұрпақ береді [104] Жапырақ ширатқыштардың сан мөлшерін реттеуде паразиттер мен жыртқыштар маңызды рөл атқарады. [105] Табиғатта жылына энтомофагтар мен паразиттер, патогенді микроорганизмдердің әсерінен жапырақ ширатқыштардың жұмыртқалары, жұлдызқұрттар мен қуыршақтарының 9-дан 30, кейбір жылдары 60% дейін жойылады. [106] Тек алма ағашын ғана зақымдайтын жапырақ ширатқыштардың 300-ден аса түрлері белгілі, олардың басым көпшілігі Hymenoptera және Diptera отрядына (200түрге жуық) жатады. Энтомофагтардың ішінен тортрицидкарпофагтарды, оның ішіндегі маңыздыларына алма жемірінің 70-тен аса энтомофагтарын айта кеткен жөн. [107] Күйе көбелектердің табиғи жауларына тахин және браконид тұқымдасына жататын шыбындарды ерекше атап кетуге болады . Сары қарлыған егушісінің көбеюін азайтатын энтомофагтарға Trichogramma minutum R. трихогарммасы жатады, олар егеушілер мен сирфидтердің дернәсілдерін, кокцинеллидтердің бірнеше түрлері, Picromerusbidens L. қандалаларының жұмыртқаларын зақымдайды. [108] Егеушілердің жұмыртқаларын Anthocorusnemorum L. жыртқыш қандаласы сорып, бүкіл вегетация кезеңінде егеушілердің жұмыртқалары мен дернәсілдерімен қоректенеді. Ұсақ жалған дернәсілдерді алтынкөздердің дернәсілдері құртады. Жалған жұлдызқұрттарды паразиттейтін ішіне тахин шыбындары, ихневмонид тұқымдасына жататын наездниктер, браконидтер мен проктотрупидтердің астам түрлері бар. [109] Табиғи жағдайда бітелермен трофиялық байланысқан бірнеше энтомофагтары бар. Жасыл алма бітелерінің (Aphis pomi De Geer) келесідей түрлері белгілі: Coccinella septempunctata L , Cundecimpunctata L., Adonia variegate Goeze., Adaliabipunctata L., Chilocorusbipustulatus L., Calvapunctata Muls., Syrphuscorollae F., S. Vitripennis Mg., S. Balteatus Deg., Scaeva albomaculata Macq ., S. pyrastri L., Sphaerophorascripta L., Chrysopa ventralis Kill.,Ch. Carnea Steph., Aphidoletes aphidimyza Rond.,Aphelinus mali Hald., Praonvolucre Hal. Доминантный энтомофаг –жеті нүктелі қанқызы ( Coccinella 25 septempunctata L.) Жалпы алғанда, қанқыздар бітелердің санын реттеп, бүкіл көктем-жаз кезеңіне белсенді әсер етеді. Энтомофагтардың минимальді және максимальді сан мөлшерінің белсенділігі бітелердің санының максимальді өсу кезеңімен сәйкес келеді, әдетте мұны жаз мезгілінің екінші жартысында, шілде айында байқауға болады. [110] Алманың жасыл алма бітелерінің табиғи жаулары олардың сан мөлшерін айтарлықтай азайтады. Алайда көшеттіктерде бұл зиянкестердің көбею қарқындылығы жоғары болғандықтан, жыртқыштар мен паратзиттер оның сан мөлшерінің жоғарлауын азайта алмайды. [111] Қазіргі таңда биологиялық қорғау әдісінің тиімділігін және көшеттіктердегі табиғи энтомофагтардың рөлін ескере отырып, экологиялық қорғау жүйесінің бақ өсірудегі келешегі зор екендігіне қортынды жасауға болады. жүктеу/скачать 7,76 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|