Пәннің ОҚУ Әдістемелік кешені психология барлық мамандықтағы магистранттарға арналған
Жоғарғы оқу орнынан кейінгі кәсіптік білім
жүктеу/скачать 0,5 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 2 Жоғары оқу орнындағы психологиялық білім беру
- Дәріс жоспары
| Жоғарғы оқу орнынан кейінгі кәсіптік білім.Республика азаматтарға аспирантураларда, докторантураларда, ғылыми кандидаттары мен докторлары дәрежелерін, доцент пен прфессор атақтарын алуға мүмкіндік береді, ғылыми кадрларға деген қажеттілігін қанағаттандыруды қамтамасыз етеді.
№2 Жоғары оқу орнындағы психологиялық білім беру Мақсаты. Магистранттарға жоғары оқу орнындағы психологиялық білім беру, оларды практикада қолдану ерекшеліктері жайлы түсініктер беру. Дәріс жоспары 1.Жоғары оқу орнындағы психологиялық білім берудің мазмұны. Білім беру ортасының психологиясы. Ақпараттық орта психологиясы. 2.Нарықтық экономика жағдайындағы білім беру үдерісінің гносеологиялық және онтологиялық мәселелері. 3.Болашақ кәсіби іс-әрекет аймағындағы жұмысшының профессиограммасы және психограммасы. 1. ЖОО-ның психологиялық қызмет жүйесі білім берудің барысындағы маңызды жақтардың бірі болып табылады. Қызмет әлеуметтік жағдай ме даму үрдісі бойынша өзгеріп отырады. Қазіргі білім беру жүйесінда оқу орындарының түрлі типтері пайда болды, яғни, түрлі авторлық мектептер ашылды, олардың өз оқыту мен дамыту бағдарламалары бар. Әр бір ЖОО-ның студентінің алдына ізденіс талабын қояды: мәселеден шығуға, дағдарыс жағдайларды шешуге, мәдени шараларда, ақпарат алуда және т.б. ЖОО-да қалыпты психологиялық қызмет жүзеге асуы үшін білікті кадрлар қажет. Олар тек білім беріп, зерттеп қана қоймайды, қажет ақпараттарды жеткізіп, кеңес берумен айналысады. Бұл іс-әрекет психологтардын дайындықты және біліктілікті талап етеді. Сондықтан ЖОО-дағы психологиялық қызметтегі психологтар студенттерлің психологиялық білімін арттырып, білімді меңгеруде сол ақпараттарды қолдануға бейімдейді, екіншіден, білім берудегі талаптарды орындап отырады. Психодиагностика мәліметтерді дұрыс қолдана алмау пайдасына қарағанда зияның көптеп тигізеді. Студенттің интеллектуалдылық деңгейін, ерекшеліктерін анықтауда қолданылыған әдістемелердің дұрыс жасалмаған, жалған қорытындысы мұғалімдердің қолына тисе тіпті күрделі мәселеге әкеп соғады. Студенттік кезендік мотивациялардың әлеуметтік психологиялық ерекшеліктері бұл жас ерекшелігіне жас адамның білімге деген қатынастары ғана емес сонымен қатар басқа мүмкіндіктер, рөлдер, тартылыстар қалыптасады. Жас ерекшелігі бойынша студенттік шақта өзіндік сана жәе ішкі әлем өзгереді. Тұлғаның қасиеттері және процестері қайта қалыптасады, өмірді эмоцианалды еріктік ағымы өзгереді. Жасөспірім ересек кезеңге дейінгі өмір жасы (жастық шекарлары 15-16 жастан 21-25 жасқа дейін). Бұл кезеңде адам сенімсіздігін жеңіп ересектікке аяқ басады. Жасөспірімдік кезеңде адамның өмірлік құндылықтардың таңдау мәселесі пайдп болады. Жас өспірім өзіне деген ішкі позицияны (мен кіммін, мен қандай болуым керек), басқа адамдарға қатынасын және моральды құндылықтарды қалыптастыруға ұмтылады. Осы кезеңде жақсы және жаман категориялары да саналы түрде өз орнын аықтайды. «Ар», «Намыс», «құлық», «міндет» және т.б. тұлғаны сипаттайтын категориялар жас өспірімді алаңдатады. Жас өспірім жақсылық және жамандық ұғымдарын кеңейтіп, өзінің ақыл-ойы және жан дүниесімен ғажап- мейірім, зұлымдық ұғып сезінеді. Жас өспірім өмірде өз орынын табуға тырысып интеллектуалды жағынан бұған дайын бола тұра, әлі де болсак өз жақындарынның ортасында шынайы және рухани әлемде өмірлік тәжрибесі аздық етеді. Бұған қоса осы кезеңде басқа жынысқа деген ұмтылыс оянады Жасөспірімдік шақ басқа сезімдерді басып тұратын басқа адамдарға деген құмарлығы ояатын өмірлік кезең. Жасөспірімдік шақтағы адам өзіе өзінің досына, құрбы қызына, бүкіл адамзатқа егізделген өзінің рефлексифті жаттығуларын бағалайды. Бұл кезеңде алғашқы махаббат сезімін бастан кешеді. Әрбір адамда бұл сезім индивидуалды болады. Біреулер терең сезімді бастан кешсе, келесілер жоғары эмоцияны сезеді. Жасөспірімдік шақтың аяғында ғана адам қорғаушы механимдерді игереді. Бұл оны сыртқы және ішкі араласудан қорғайды. Рефлексия басқанның әрекет қылығын табуға. Қарама-қарсы әрекеттерді дайындауға ыңғайлы позицияны ұстауға көмектеседі. Осы өмір шағында адам өзінің қабілеттеріне байланысты қай еңбек саласында шынайланатының түсінеді. Адамдар ортасында өз орныны өз іс-әрекеттерін өзіндік өмірлік бейнесін жоспарлайды. Осы шақта адамның тұлғалық қасиеттері қалыптасып, оның әлеуметтік маңызды қасиеттерін игеріп, адамдармен адамгершілік қарым-қатынасқа түседі. Өз-өзіне және табиғатқа қоғамдағы әрекет қылықтық ережелерге рөлдерге қатынасы тұрақталады. Бұл кезеңнің ең маңызды өзінтанудың дамуы, яғни өзіне қатысты ұстаным пайда болады. Оның құрамына танымдық элемент (өзінің «менің» ашу), ұғым элементі (индивидуалдылығы, қасеиттері туралы көзқарастар) және бағалау – еріктік элемент (өзін сыйлау, өзін бағалау). Өмір мәні - ерте жас өспірімдік шақтың маңызды құрлымы.И.Кон пікірі бойынша өмір мәнінің мәселесі бұл кезеңге тән болашақ перспективаныт ескере отырып өзекті болып келеді. Сонымен қатар өмірлік жоспардың қалыптасуы байқалады, оның егізінде өзінің өмірін саналы жоспалау мен оның мәнін іздеу құбылысы көрініс табады. Идентификация – өзінің спецификасына ие: жас өспірім бала «ыстықта, суық та бола алады». Ол адамдармен, жануарлармен және табиғатпен қарым-қатыас жасауда байқалады. Махаббат – жоғары деңгейлі идентификация. Жек көру – жоғары деңгейлі жаттану. Адам тек жасөспірімдік шақта ғана бұндай амбивалентті күйде болады. Адамның мотивациялық сферасын жүйелі түсінуде зерттеушілерге мотивтерді классификациялауға мүмкіндік береді. Жалпы психологияда әрекет-қылық мотивінің түрлерін белгілеу әр түрлі негізде жүзеге асырылады: іс-әрекетке араласудағы мінездемеге байланысты (түсінікті және шынайы мотивтер, А.Н.Леонтьев бойынша); уақытқа байланысты (Б.Ф.Ломов бойынша, ұзақ немес қысқа мотивация); әлеуметтік түсінікке байлаысты (П.М.Якобсон бойынша, әлеуметтік және ауытқушы); іс-әрекетке араласу фактіне байланысты (Л.И.Божович бойынша, кең әлеуметтік мотив және ауытқушы мотив); нақты бір іс-әрекетке бағытталған мотивтерге байланысты, мысалы, оқу іс-әрекеті және т.б. Классификациялық негіз ретінде Х.Мюррей, М.Аргайл, А.Маслоу, П.М.Якобсон сынды ғалымдардың қарым-қатынастағы мінез-құлық мотивтерінің схемаларын қарастыруға болады. Оқу-танымдық іс-әрекеті кезінде студенттерді оқу мотивациясы турасында мәселе туындайды. Бұл «білім алушы – білім беруші» жүйесінде анықталады. Яғни студент тек басқару объектісі ретінде ғана емес, оліс-әрекет субъектісі болып табылады. әлеуметтік-псиологиялық зерттеулер бойынша оқу іс-әрекетінің мотивациясы біртекті емес, ол түрлі факторларға тәуелді: студенттің индивидуалды ерекшелігі, жақын референтті топтың мінездемесі, студенттік ұғымның даму деңгейі және т.б. Оқу іс-әрекетінің мотивациясын қарастыру кезінде назар салуға тұратын жәйт мотив ұғымы көздеген мақсат пен қажеттілік ұғымдарымен байланысты екендігі. Адамның тұлғасында олар әрекеттеседі және мотивциялық сфера деген атау алды. Оқу іс-әрекетінің мотивациясы мотивацияның негізіг түрі болып саналады. Нақты жағдайда ол тек оқу іс-әрекеті мен білім алуға бағытталған. Біріншіден, білім жүйесімен, білім беру орындарымен, екіншіден білім беру процесінің ұйымдастырылуымен, үшіншіден – білім алушылардың субъективтік ерекшелігімен, төртіншіден – педагогтың субъективті ерекшелігі мен білім алушыға қатынасымен, бесіншіден – оқу пәнінің спецификасымен анықталады. Оқу мотивациясы жүйелілігімен, бағыттылығымен, динамикалылығымен ерекшеленеді. Оның құрамына оқуға деген қызығушылық, оқудың мәні, оқудың мотиві, мақсаты, эмоция, қатынас және қызығушылық кіреді. Қызығушылық ұғымы оқу мотивациясының синонимі ретінде де сәйкестендіріледі. Өйткені оқу процесінде «оның оқуға деген қызығушылығы жоқ», «танымдық қызығушылықты дамыту керек» деген сөздер жиі қолданылады. Түсініктердің мұндай сәйкестігі біріншіден, мотивация тұрғысында білімге алғаш итермелейтін қызығушылық деген ұғыммен байланысты(И.Герберт). Екіншіден, қызығушылық бұл әр текті күрделі құбылыс. А.К.Маркова бойынша, қызығушылық кең болуы мүмкін: жоспарлы, нәтижелі, құрылымды-үрдістік, оқу-танымдық. Қызығушылықты тудыру мәселесін көптеген зерттеушілер қарастырды. Нәтижесінде, басты мақсат оқу үрдісінің қызықты, тартымды болуында деген шешімге келді. Оқу іс-әрекетінде оқыту әдісі белсенді болған сайын білім алушыларды қызықтыру соншалықты оңайға түседі. Қызығушылықты оятудың негізгі әдісі - мәселе туындату, оқушыларды күрделі жайттарға кезіктіру. Осының барысында студентте жаңа білімдерді игеруге деген қызығушылық оянады. Үнемі күш пен ойлануды талап ететін тапсырма ғана қызықты бола алады. Оқу материалдары, оқыту жұмыстары әр түрлі болуы шарт. Әр түрлі оқыту жұмыстары тек түрлі объектілерді таныстыру ғана емес, оның жаңа қырларын ашуға бейімделумен ерекшеленеді. Қызығушылықты туындатудың шынайы факторы - оқу іс-әрекетіне сәйкес материалдың әсем бояулары, өрнектері, оқытушының дұрыс жеткізе білуі. Қызығушылықтың түрлері, мысалы нәтижелі, танымдық, үрдісті, оқу-танымдық және т.б. мотивациялық сферамен тікелей байланысты (Е.И.Саванько, Н.М.Симонова). Оқу іс-әрекеті ең алдымен, ішкі мотивпен сәйкес келеді. Яғни, танымдық қажеттілік іс-әрекеттің барысында «заттанады». Демек, белгілі объектіге бағытталады. Зерттеулердің көрсетуі бойынша студенттердің әлеметтік қажеттіліктерінің ішіндегі ең маңыздысы жетістікке жету мотиві «адамның өз іс-әрекетінің нәтижесін жақсартуға ұмтылуы» екендігі айтылады. Оқуға қанағаттану осы қажеттіліктің қамтамасыз етілуімен тығыз байланысты. бұл қажеттілік студенттерді оқу үрдісіне бейімделуге міндеттейді және әлеуметтік белсенділігін арттырады. Сонымен қатар, студенттердің оң іс-әрекетінде қарым-қатынас және басымдылық қажеттіліктері де үлкен маңызға ие. Дегенмен, нақты іс-әрекет үшін интеллектуалды-танымдық мотивтердің рөлі басым. Ю.М.Оралов бойынша: «адамның академиялық жетістіктеріне оның танымдық және жетістікке ұмтылу мотивтері әсер етеді». Оқудың мотивациялық аймағында ең басты жайт студенттің оқуға деген қатынасы. А.В.Маркова қатынастың үш типін анықтады: жағымды, қалыпты, жағымсыз. Оқу іс-әрекетіне араласуды осы типтер анықталады: белсенділік және оқуға дайындық; белсенділік, танымдық; белсенділік, тұлғалық құрылымдық. Алғашқыда оқу-танымдық мотив қолдайды, кейін оның рөлі басым болады. Оқу мотивациясы күрделі құрылыммен ерекшеленеді. ЖОО-дағы психологиялық қызметтің негізгі мақсаты студенттерге оқу орнындағы түрлі мәселелерге байланысты шешім қабылдауға көмектесі. Зерттеудің көрсетуі бойынша студенттік кезеңде адамда қоғамға араласуға, мамандық таңдауға ұмтылыс болады. Оқу мотиациясы студенттерде өте күшті болуы тиіс. Кей студенттер үшін оқу процесінің нәтижесі емес, өзі маңызды болып табылады. ЖОО-да оқу үрдісінің нәтижелілігі студенттердің болашақ мамандығына деген қызығушылық мотивациясының жоғары болуымен тығыз байлнысты. Бұл кезеңде студенттер үшін қарым-қатынас процесі аса маңызды болып табылады. Оқу үрдісінің нәтижелі болуыан қарым-қатынастың тигізетін маңызы зор. П.Я.Гальперин бойынша, мотивацияның мінездемесі оқытудың типіне тәуелді. Оқытудың типін түсіну үшін теорияға жүгіну қажет, яғни мұғалімнің білімді меңгеріп студенттерге жеткізуі мен студенттің сол білімді сіңіруі, педагогпен бірге жұмыс істеу керек. Оқытудың параметрлері өнімді болу үшін келесі талаптар қойылады: Біріншіден, білім алушыға базалық білім беріледі. Нәтижесінде студент өз бетімен ақты тапсырмаларды шеше алуы тиіс. Екіншіден, оқу барысындағы жаға құрылыммен таныстыру. Үшіншіден, білім енді практикада жүзеге асырылады. Оқуға арналған стимулдар. Оқыту процесі индивидуалдылық емес, топтық негізге ие. Оқу процесін 2 факторға жіктеуге болады: оқу іс-әрекеті және оқушының тұлғасы. Оқу іс-әрекеті – білімді ұйымдастыру, оның меңгеру болып табылады. Оқушының тұлғасы – ол студенттің қызығушылықтары, қажеттілктері, мақсаты және т.б. Мұғалім тұлғасы мен оның білім алушыға қатынасы мұғалім педагогикалық іс-әрекетке бейім, білікті, өз-өзін сыйлата алатын, өз іс-әрекетіне жауап бере алатын тұлға болуыв тиіс. Мотивациялық тренинг бағдарламасында Хекхаузен білім алушылардың құрлымдық ерекшеліктерін ескереді. Ондағы сезімдер келесі компонентерден тұрады: шынайы әрі өте күрделі емес мақсат қою; адекватты өзін-өзі бағалау, өзінің күшті және әлсіз жақтарын білу; өз іс-әрекетінің нәтижелілігіне сену; жетістікке , мақсатқа жету барысын қадағалау; өз іс-әрекеті мен оның барысы туралы жауапкершлікті сезіну. 2.ЖОО-да қатаң ғылыми талаптарға сай білім беру процесі жүзеге асады. Мұнда студенттің индивидуалды тұрғыдан мәлімет алына, бейімделуіне мүмкіндік аз. Мотивті психологиялық зерттеу және оның құрылуы – бұл бір үрдістің құрамдыс бөліктері болып табылады. Студент тұлғасының бүтіндігі, мотивациялық аймағы жеке тұлға дамуының негізі болады. Қазіргі уақытта әр адамға міндетті түрде психологиялық көмек көрсету негізгі сұрақ болып отыр. Психологиялық мәселелердің туындауына әр түрлі факторлар себеп бола алады. Бұл адамның физикалық жағдайы, эмоционалдық уайымдары, әлеуметтік өзара қатынастар, сондай-ақ өз-өзіне көзқарасы (өзін-өзі бағалау, сана-сезім) сілтемелері болуы мүмкін. Бір адамда мәселелердің туындаумен байланысты тұлғааралық сипаттағы (шексіз қамқорлық, біреудің проблемасына бейтараптық қатынас) мәселелер түзілуі мүмкін. Психологиялық мәселелерді шешудің әртүрлі тәсілдері бар. Жаңа тәжірибелік әдістердің сенімділігі және олардың классикалық негіздермен теориялық негізділуіне көңіл аударудың маңызды. Адам индивидуалдығы мен мәселе тегіне тәуелсіз тәжірибелік тәсілдердің түрлерін кеңінен қолданған жөн. Психолог жұмысының нәтижелері позитивті-прогрессивті сипатта болу керек. Адам қанағаттану керек, ал психолог – кері байланысты. Фрейдизм (психоанализ) сияқты классикалық тәсілдердің маңыздылы жайлы айту қажет. Бұл бағыттың элементтері санасыздық деңгейінде түрлі тәсілдерді қолдануға үлкен мүмкіндік береді. Гештальт-психологиясында адам психикасына «аяқталу» элементі сияқты түзетулік әсер ету мақсатында тәжірибелік-психологиялық жұмыс қажеттілігі мен маңыздылығы жоғары. Гештальтистер қабылдаудың сапалы өзіндік, тұтастық сипатын алдыңғы орынға шығарды. Л.С. Выготскийдің идеялары мен оның мектептері мыңдаған нақты мамандардың ғылыми дүниетанымдарының негізін құрайды, оның ғылыми еңбектерінен тек Ресейдің емес бүкіл әлемнің психологтарының жаңа буыны талпыныс алады. Л.С. Выготский «шыңдық психология» (сана психологиясы) сияқты өз зерттеулерінің аймағын анықтады. Л.С. Выготский бойынша, психологиялық дамудың қозғаушы күші – оқыту. Оның айтуынша: «оқытудағы бір қадам дамуда жүз қадамды білдіреді» немесе «тиынға оқытамыз, ал дамуды рубльге аламыз». жүктеу/скачать 0,5 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|