Д- 8. Ауыз су, табиғи су, ақаба сулардың сапасын бақылау құралдары

2. Ауыз су сапасын бақылау құралдары.

4.Ақаба сулардың сапасын бақылау құралдары.

Су көздері мен су ағымдарындағы судың құрамын және сапасын физикалық, химиялық және санитарлық- биологиялық көрсеткіштері бойынша бағалайды. Физикалық көрсеткіштерге судың температурасы, құрамындағы тұнба заттары (лайлылығы) түсі, иісі, дәмі және басқалары жатады. Судың химиялық құрамы- оның иондық құрамымен, тұздылығымен, сілтілігімен, тотығу қасиетімен,pH, сутегі ионының белсенді концентрациясымен, құрғақ қалдықтарымен, ерігенкүкіртті сутегі, белсенді хлор және басқада өрсеткіштерін анықтау. Судың сапасының негізгі санитарлық- биологиялық көрсеткіштеріне- судың коли- титрі(коли- индекс), жалпы микробтық саны, судағы вирустар мен ауру тудырғыш бактериялардың болуы жатады.

Су ресурстарының сапасын бағалау мақсатында төмендегідей көрсеткіштер пайдаланылады:

ШРК_су- су көзі суының құрамындағы ластаушы заттардың шекті рұқсат етілген концентрациясы,мг/дм³;

ШРК_С.Б- балық шаруашылық мақсатына пайдаланылатын судың құрамын ластаушы заттардың шекті рұқсат етілген концентрациясы,мг/дм³;

УРК_В(ЖҚӘД)- судағы ластаушы заттардың уақытша рұқсат етілген концентрациясы (жанама қауіпсіз әсер деңгейі), мг/дм³. Нормативтер үш жылға, есептеу әдісімен тағайындалады.

ШРТ- шекті рұқсат етілген тасталым, т/сағ,(кг/тәулік). Суға тасталынатын ақаба су құрамындағы ластаушы заттар массасы шектеледі. Тиісті органдар есеп жолымен белгіленген мерзімге тағайындайды.

ОБК (БПК)- биохимиялық процестерге қатысуға қажетті оттегі- заттың ыдырауына (тотығуына) қажетті оттегі мөлшері. Биохимиялық процестерге O₂неғұрлым көп жұмсалса, соғұрлым су органикалық және басқа биодеградациялаушы заттармын ластанған, O₂милиграммен/1 мгр затта.

Суларда биологиялық ыдырауға төзімді заттар көбейіп келеді (мысалы органикалық көрсеткіштер). Оларды ОБК көрсете алмайды. Мұндай заттарды суда оттегінің химиялық қажетті көрсеткіші (ОХК) арқылы бағалайды. ОХК (биохроматты әдіспен анықталатын оттегінің қажетті химиялық көрсеткіші)- заттың 1мт- ғы оттегінің милиграммен берілген, барлық қалыпқа келтіргіштердің тотығуына қажетті шамасы.

ШЖК (МӘК)- шекке жақын концентрация (максималды әсер етпейтін концентрация)- организмге сумен келетін химиялық заттың мг/дм³ мөлшері.

ШЖД (МӘД)- мг/дм³ өлшенетін организмге сумен келетін химиялық заттың шекке жақын дозасы.

i заттың- шекті рұқсат етілген концентрациясы.

Су көздеріне қойылатын техникалық және гигиеналық талаптар МЕСТ- 2761- 84 «Орталықтандырылған ауыз су- шаруашылық мақсаттағы сумен қамтамасыз ету. Гигиеналық, техникалық талаптар және оларды таңдау ережесі» стандартымен реттеледі.

Осы стандарт бойынша тұщы судың жер үсті және жер асты көздерінің суы төмендегі талаптарға сәйкес болуы қажет:

• 
  Құрғақ қалдығы 1000мг/д³ артық емес (санитарлық- эпидемиологиялық органдармен келісілсе 1500мг/дм³ рұқсат етіледі);
  
• 
  Хлоридтер концентрациясы 350мг/дм³, ал сульфаттар 500 мг/дм³ артық емес;
  
• 
  Қаттылығы (тұздылығы) 7моль/дм³ (санитарлық- эпидемиологиялық органдармен келісілсе 10моль/дм³) артық емес;
  
• 
  Судағы химиялық заттардың концентрациясы ауыз су – шаруашылық және мәдени- тұрмыстық пайдалану мақсатындағы ШРК- дан аспайтын, сонымен қатар радиациялық қауіпсіздік нормасынан аспайтын болуы қажет.
  

ε = ƒ (С)

мұнда: С- бақыланатын компоненттің концентрациясы

Диэлектрлі әдіс өте күрделі қоспаларда қолданылады, мысал органикалық ертінділерді тазалау, реактивте, тазаланған майларда, спирт өнімдерінде, микробиологиялық зерттеулерде және т.б.

Сурет 8. рН-метрдегі электрод:

Стакандағы калий хлор ерітіндісі резінкелі түтік арқылы бақыланатын ертіндіге ағады. Бақыланатын ертіндіде калий хлор ертіндісі үзіліссіз ағуын басқа иондардың диффузиясы хлор-күмісті электрод бақыланатын ертінді және калий хлор ертінді арасында шекара құрайды. Потенциометрлі титрлеудің артықшылығы: дәлдігі жоғары, әртүрлі орталарда анализді бақылау үшін (ашытқы, нан ашытқысы, шырындарда, майларда және т.б.) қолданылады. Сонымен бірге эквивалент момент дәрежесін автоматты өлшеу. Оптикалық аспаптарда эквивалент нүктесі ертіндіде оптикалық титрлеу қасиетінің өзгеруін анықтайды. Титрлеу ертіндісінде оптикалық қасиеті тез өзгеруін қамтамасыз етеді. Индикатор құрылғысы ретінде арнайы немесе өндірісті оптикалық анализатор, көбінесе фотоколориметрлер қолданылады. Оптикалық аспаптардың артықшылығы ертіндіде электрофизикалық реакция қасиеттін жүргізу.

Амперометриялық аспаптар платина, графиттан жасалған электродтар сынап-тамшылы айналудың соңғы нүктесі бойынша диффузиялық тоқты анықтау үшін негізделген. Индикаторлы электрод арқылы потенциалы өзгерген кезде тоқ күшінің өзгеруін тіркейді. Бұл аспаптардың артықшылығы сезімталдығы жоғары, лайлы және боялған ертінділермен жұмыс істейді.

Кондуктометрлі аспаптар титрлеу ертіндісінде электрөтікізгіштігі өзгерген кезде эквивалент нүктесін анықтауға негізделген. Бұл жағдайда ертіндінің электрөтімділік абсолютті шамасын өлшеудің қажеті жоқ, ертіндінің өзгерген қасиеті арқылы білуге болады. Практикада концентрат өлшеуіш электродтардың ортамен өзара әрекеттесуіне қарай жанаспалы және жанаспасызболып келеді. Электродтар арасындағы ағатын тоқтардың түріне байланысты айнымалы және тұрақты тоқты өлшеуге болады.

I = I₀ e ^-µd,

мұндағы I және I₀ – жұтылуға дейінгі және кейінгі сәуле интенсивтілігі, Вт/м²; µ - сызықты әлсіреу коэффициентті, м^-1; d – жұтылу қалыңдылығы, м.

Сызықты әлсіреу коэффициентті µ энергияға тәуелді, γ – табиғатта жұтылу заты және сәулесі.

Көптеген сулы ертінділерде ультрадыбыс жылдамдығы С_уд олардың концентрациясына тәуелді және мына теңдеумен анықталады:

С_уз = √k / ρ = √1 /χρ,

мұндағы k = 1 / χ – жан-жақты сығылу модулі, Па; χ – сығылу коэффициенті, м²/Н; ρ – сұйықтың тығыздығы, кг/м³. Ультрадыбыс жылдамдығы тығыздық ρ арқылы бейнелейді және температураға тәуелді.

Термокондуктометрлік анализатор бақыланатын сұйықтықта жылуөткізгіштігін анықтауға негізделген. Жылулық әдіс зертханалық құрылғыларда қолданылады, ал автоматты құрылғылар өндірістік жағдайларда қолданылады.

Өзін тексеруге арналған сұрақтар:

1.   Сұйықтың концентрация өлшейтін аспап қандай түрлерге бөлінеді?

2. Әрекет принципі бойнша анализатордың жіктелуі?

3.   Сұйықтың концентрациясын өлшеу әдістері?

Оқулықтар мен қосымша әдебиеттер:

1, 2,4.5.

Су көздерінің, ағымдарының сапасын бақылау пунктері I II III және IV категорияға жіктеледі. Пунктердің категориясы және олардың орналасқан жерін төмендегі факторларға байланысты анықтайды: су объектісінің халық- шаруашылық мақсатына байланысты; судың сапасына; су ағымының размерімен суының аз- көптілігіне; елді мекендегі халық санына және де басқа факторларға байланысты.

Бақылау пунктері бір немесе бірнеше қалқаншадан(створ) тұрады. Қалқанша- судың қасиеті мен құрамы туралы деректер алу үшін жасалатын кешенді жұмыстар жүргізілетін су қоймасының немесе өзеннің көлденең кесіндісі. Қалқаншаларды су қоймасының немесе өзеннің гидрометеорологиялық, морфологиялық ерекшеліктеріне ластаушы көздердің орналасуына, құйылатын ақаба сулардың көлемімен құрамына, жер беті суларын ақаба сулармен ластаудың ережесін қорғауға байланысты, су көздерін пайдаланушылар мүддесіне байланысты орналастырады. Ұйымдастырылған ақаба суды қоймаға, өзенге қосатын кезде бірнеше, ал ондай ұйымдастырылған орын болмаса бір қалқанша таңдап алынады. Оның біріншісі суды ластаушы көзден 1 шақырым жоғары, ал қалғандары ластаушы көзден төмен орналасады.

Ластау көзінен төмен қалқаншаны таңдағанда ақаба сумен өзен (көл) суы толық араласатын жерді алады.

Ластанған аймақтың шекарасын МЕСТ- 17.1.1.02 бойынша есептеу әдісімен анықтайды.

Үлгі алатын орынды таңдағанда, қалқаншадағы сувертикаль және горизонталь бағыттарда толық араласатын болуы қажет. Ол үшін халықаралық ГСМОС/Вода- GEMS /W. 92.1 ұсынымына сәйкес су қалқаншасының көлденең кесіндісінен әртүрлі тереңдікте және интервалда бірнеше үлгі алынуы керек. Яғни бақылау көрсеткіші дұрыс болуын, ақаба судың су көзімен біркелкі араласатын жерін, зерттеу арқылы анықтайды екен.

Су үлгісін алатын орын қандай ауа- райы жағдайында да үлгі алуға мүмкіндік беретін болуы қажет. Су үлгісін алатын орын қауіпсіз де болуы қажет.

Зерттеуге алынған су үлгісінің үш түрлі көрсеткіштерінің қасиеттері сақталуы қажет: олар 1)консервативтік, көп уақытқа сақталуы тиіс (хлоридтер, сульфиттер және т.б); 2) консервативті емес, сақталыну уақыты шектеулі (биогенді элементтер, метал иондар); 3) сақталмайтын (ОБК,оттегі) жатады. Сондықтан үлгі алатын орындар сараптау жүргізетін зертханадан өте алыс болмауы шарт. Бірінші екі көрсеткіш бойынша- үлгіні тасымалдау уақыты 24 сағаттан аспауы керек.

Үлгі алу мақсатына байланысты жүргізілетін сараптау жұмыстары 3 бағдарламаға сәйкес орындалады:

1. 
   Сапаны бақылау бағдарламасына- заттардың концентрациясын бақылау, құрамының сипаттамасы және рқұсат етілген тасталым нормасына, ластаушы заттың концентрациясының нормаға сәйкесігін бақылау кіреді. Бұл бағдарлама бойынша мемлекеттік бақылау қадағалау органдары жұмыс жасайды.
   
2. 
   Сапа көрсеткіштерін анықтау бағдарламасына- нақты мерзімдегі сапалық параметрлердің шамасын анықтау кіреді. Мұндай бағдарламалар нақты зерттеу кезіндегі яғни эпизодты немесе қысқа мерзімдік (сирек, бірақ жүйелі түрдегі бақылау) және ұзақ мерзімдік (жүйелі ұдайы бақылаулар) болып бөлінеді. Қысқа немесе ұзақ мерзімдік бағдарламалардың негізгі мақсаттары нысанның жағдайына баға беру үшін жүргізілетін зерттеу жұмыстары. Мысалы ұзақ мерзімдік бағдарламаларға Мемлекеттік қоршаған орта жағдайын бақылау немесе Мемлекеттік гидрометеорологиялық және қоршаған ортаның мониторингі қызметтерін жатқызуға болады.
   
3. 
   Ластанудың себебін зерттеу бағдарламасы- су нысанын ластаушы көздерді анықтау, ондағы ластаушы заттардың концентрациясын анықтау және заттардың нысанға әсерін зерттеу үшін жүргізіледі.
   

Судың сапасы әрқашан бірдей бола бермейді. Ол суға келіп түсетін заттардың концентрациясына, табиғи факторларғанемесе адамның іс- әрекетіне байланысты. Өзгеріс жүйелі түрде немесе ауыспалы болуы мүмкін. Осыған байланысты үлгі алу мерзімі де жүйелі немесе ауыспалы (циклді) болуы керек. Алған үлгі саны неғұрлым көп болса, нақты нәтижеде шындыққа жақын болады.

Үлгі алу жиілігін анықтау үшін де алдын- ала зерттеу жұмыстары қажет. Ол үшін нақты жердегі суға қойылатын талаптарды, оның сапасына әсер ететін факторларды анықтау мақсатын төмендегі нұсқа бойынша зерттеу жүргізіледі:

1. 
   Жыл бойына әр күн сайын үлгі алып отыру;
   
2. 
   Әр 13ші аптада күн сайын үлгі алу (жыл бойына 4 мерзімде үлгі алу);
   
3. 
   Әр 13ші жетіде тәулік бойы әр сағат сайын үлгі алу (жыл бойына 4 мерзімде, 24 үлгі әр мерзім сайын);
   
4. 
   Әр 13ші аптада, бір жеті бойына, әрбір төрт сағат сайын үлгі алу (бір мерзімде 42 улгіалу),
   

Көлдер үшін алдын- ала зерттеуге- жылдың ең ыстық мерзімінде 5 күн ұдайы, және оны әрбір 13ші аптада қайталау ұсынылады.

Егер алдын- ала зерттеулер жүргізілмесе су көздерінің 1ші жылғы бақылауы төмендегідей болуы мүмкін: өзендер үшін- әрбір екі аптадан соң; көлдер үшін- әрбір екі айда бір, жер асты суы үшін- әрбір үш айда бір.

Мемлекеттік жер үсті суының сапасын бақылау мекемелерінің үлгі алу жиілігі және олардың бағдарламасы- бақылау пунктерінің категориясына байланысты болады.

• 
  1млн.астам халық тұратын қала аудандарында;
  
• 
  Аса бағалы өнеркәсіптік балық түрлерінің ұрық шашу жәнеқыстау орындарында;
  
• 
  Зиянды заттардың қайталанатын авариялық тасталымдар орын алатын аудандарда;
  
• 
  Суды жоғары деңгейде ластайтын ұйымдастырылған ақаба суларды өзен- көлге қосатын аудандарда;
  

• 
  Күнделікті, ақаба сулардың қосылған жерінен кейінгі бірінші қалқаншада (қысқартылған 1ші бағдарламаға сәйкес).
  

• 
  Әр декада сайын (2ші қысқартылған бағдарламаға сәйкес),
  
• 
  Әр ай сайын (3ші қысқартылған бағдарламаға сәйкес);
  
• 
  Су режимінің негізгі фазалары кезінде (міндетті бағдарлама бойынша).
  

• 
  0,5тен- 1млн- ға дейін халқы бар қала аудандарында,
  
• 
  Аса бағалы өнеркәсіптік балық түрлерінің ұрық шашу және қыстау орындарында;
  
• 
  Плотина алдындағы, балық шаруашылығына маңызды, өзен бөліктерінде;
  
• 
  Өнеркәсіптік және суармалы жерлердің ақаба суларының өзенге, су қоймасына қосылатын жерлерінде;
  
• 
  Өзендердің мемлекеттік шекарадан өтететін жерлерінде,
  
• 
  Судың орта дәрежеде ластанатын аудандарында;
  

• 
  Күнделікті (көзбен көріп бақылау);
  
• 
  Әр декада сайын ( 1ші қысқартылған бағдарламаға сәйкес);
  
• 
  Әр ай сайын (3ші қысқартылған бағдарламаға сәйкес);
  
• 
  Су режимінің негізгі фазалары кезінде (міндетті бағдарлама бойынша).
  

• 
  0,6млн.кем халқы бар қала аудандарында;
  
• 
  Орта және үлкен өзендердің аяқталар бөліктерінде;
  
• 
  Үлкен су көздерінің ластанған тарамдарының басында,
  
• 
  Суды аз ластайтын ақаба сулардың қосылатын жерлерінде.
  

• 
  Әр ай сайын (3ші қысқартылған бағдарламаға сәйкес);
  
• 
  Су режимінің негізгі фазалары кезінде (міндетті бағдарлама бойынша).
  

Мұндай су көздерінің гидрохимиялық, гидрологиялықкөрсеткіштерін міндетті бағдарлама бойынша су режимінің негізгі фазалары кезінде бақылайды.

Міндетті бағдарлама бойынша көрсеткіштерді бақылу жылына жеті рет жүргізіледі:

• 
  Көктемгі су тасыған кезде- су көтерілген кезде, ең жоғарғы және деңгейі төмендеген кезде;
  
• 
  Жазғы мезгілде- судың аз кезінде және жаңбыр суы көп қосылған кезде,
  
• 
  Күзде- мұз қатар алдында;
  
• 
  Қыс мезгілінде.
  

Гидробиологиялық және микробиологиялық көрсеткіштері шамасына байланысты су сапасы алты класқа бөлінеді:

• 
  Таза су
  
• 
  Қалыпты ластанған
  
• 
  Ластанған
  
• 
  Лас су
  
• 
  Өте лас су
  

Өзін тексеруге арналған сұрақтар:

1.   Бақылау пунктеріндегі қалқанша (створ) дегеніміз не және олар не үшін қажет ?

2. Үлгі алу мақсатына байланысты жүргізілетін сараптау жұмыстары қандай бағдар-ламаларға сәйкес орындалады?

3.  Мемлекеттік I,II,III-ші категориялы жер үсті суының сапасын бақылау қалай ұйымдастырылады ?

4.  I,II,III-ші категориялы бақылау пункттерінде қандай гидрохимиялық және гидрологиялық көрсеткіштер бақыланады?

5. Судың жоғарғы бетіндегі бақыланатын ингредиенттердің тізімі қандай?
Оқулықтар мен қосымша әдебиеттер:

1, 2, 5.
Д- 9.Жарық шамасын, шу, діріл деңгейін өлшеуге арналған аспаптар. Аталған әсерлерден адамды тиімді қорғау көрсеткіштері.

2. Шу және дірілдің көрсеткіштері және оны өлшеу аспаптары.

3. Аталған әсерлерден адамды тиімді қорғау көрсеткіштері.
Жарықтың күн көзінен және аспан денелерінің шағылысуынан пайда болған түрін – т а б и ғ и ж а р ы қ к ө з і дейміз де , электр шамдары арқылы пайда болған жарықты – ж а с а н д ы ж а р ы қ к ө з і деп атаймыз.

Жарықтың көрсеткіштері.

Ф

І = —— лм/рад ,

ω - кеңістік бұрышы , рад ;

Жарық ағынын бірлік ауданға түскен мөлшерін ж а р ы қ шамасы дейміз , ол Е әрпімен белгіленеді де

F

Е = —— ,люкс

Жарық шамасының өлшеу бірлігі – люкс (лк) – ол ауданы 1 шаршы метрге тең жерге қуаты 1 люмен сәуле түскендегі жарық шамасы. Ал кез-келген нүктеге түскен жарық шамасы табиғи жарық коэффициенті (Т.Ж.К.) әрпі арқылы сипатталады:

Өлшегіш бөліктің қапталында селенді фотоэлементті жалғайтын розетка бар.

Өлшемді бастамас бұрын люксметрдің өлшегіш бөлігін горизонталь жазықтыққа қоямыз. Аспаптың стрелкасы нөлде тұрғанын тексереміз. Бұл уақытта фотоэлемент өлшегішке жалғанбай тұруы керек. Қажет болса түзеткіш арқылы стрелканы нөл бөлігіне қоямыз.

Өлшем бірлігін дұрыс алу үшін былай істейміз. Өлшемді өзгерткіш, оң жақтағы түймені басқанда, өлшем көрсеткішін шкаланың 0…..100 дегенінен қараймыз. Ал сол жақтағы түймені басқанда – 0…..30 шкаласынан көрсеткішті қараймыз.

Аспаптық көрсеткіші біздің өлшемге қандай сүзгіні пайдаланғанымызға және қай түймені басқанымызға байланысты. Мысалы: біз насадкаға Р сүзгісін кигізсек және сол жақтағы түймені бассақ стрелкамыз 0…..30 шкаласынан 10 бөлікті көрсетіп тұрса, демек өлшеп тұрған жарық шамасы 10 х 100 = 1000 люкс болады.

Аспаптың фотоэлементін өте күшті жарыққа (сүзгісіз) және ұзақ уақыт ұстауға болмайды. Сондықтан өлшемді КТ сүзгісін пайдаланып бастаған жөн. Және сүзгіні ауыстырған сәтте алдымен оң жақтағы түймені басып, содан кейін ғана сол жақтағы түймені басып басқа (төменгі) өлшеу шегіне ауыстыру қажет.

Шу, ультрадыбыс және дірілдің табиғаты бір. Тек айырмашылықтары таралатын газды, сұйық және қатты денелер ортасындағы тербелістің берілуі.

Дыбыс энергия көзі болып табылады. Дыбыс толқындарының тербеліс жиілігі герцпен өлшенеді (1Гц-секундына 1 тербеліс).

Адам организміне физиологиялық әсеріне байланысты шулар тербеліс жиілігіне, тербеліс ендігіне, қарқындылығына және әсер ету уақытына байланысты жіктеледі.

Өндірістік жағдайларда шуды адамның есту деңгейіне тең цех құрылғыларының 2/3 бөлігі жұмыс істеп тұрғанда өлшейді.

Ағзаға шудың ұзақ әсері шаршағыштық пен жұмыс қабілетін төмендетеді, сонымен қатар бас ауырады, жүйке мен жүрек қан тамыр жүйесін бұзады, кереңдікке әкеліп соқтырады. Бара келе шу назарды төмендетеді, қозғалыстың дәлдігі мен координациясын бұзады, түсті және дыбысты қауіпті сигналдарды қабылдаудың бұзылуы, содан жарақаттар пайда болуы мүмкін.

Адамның есту мүшесі жиілігі 16-дан 20000 Гц-ке дейінгі аралықта дыбысты естиді. Инфрадыбыстар (16 Гц-ке дейін), ультрадыбыстар (20000 Гц-тен жоғары) адам құлағы естімейтін жиіліктері.

Дыбыстың толқынды таралуы ауаның атмосфералық қысымның өзгеруін тудырады. Дыбыс толқынымен туындаған ауа қысымының атмосферадағы ауытқуын дыбыстық қысым деп аталады. Адам дыбыс қысымын 2 · 10 ^-5 Па-дан (есту табалдырығы), 200 Па-ға дейін (ауырсыну табалдырығы) қабылдайды.

Шудың көрсеткіштерінің бағалау үшін логарифмді шама алынады, ал аспаптарда логарифмдік шкалалар қолданылады.

Шу қарқындылығының бірлігі ретінде Белл (Б) бірлігі алынады.

0,1 Б=1дБ

Адамның есту органы әр түрлі жиіліктегі дыбыстырды әр түрлі қабылдайды, сондықтан дыбыстың қаттылығын білдіру үшін фон деген шама алынады. 1 фон дегеніміз- 1000 Гц жиіліктегі 1дБ қарқындылығындағы дыбыстың қатаңдығы. Бұл жиіліктегі дыбыс деңгейі дыбыс қысымына тең.

Дыбыстың жиілік спектріне байланысты шуды сипаттайтын шама үшке бөлінеді. Жиілігі 300 Гц төменгі жиілікті, 300-800 Гц орта жиілікті және 800 Гц-тен жоғары жоғарғы жиіліктегі шу деп саналады.

Шуды лаборатория шарттарда зерттеу кезінде, 13 суретте көрсетілген: шуды және дірілді өлшейтін ИШВ-1; дыбысты канал; алмастыратын дыбысжұтқыш заслонкалар, лабораторлы столды орнатылған болса жеткілікті.

13.сурет. шуды зерттеуге арналған лабораторлы орнату. 1- шу көзі; 2- микрофон; 3- лабораторлы стол; 4 – желі қосқыш; 5- сигналды лампа; 6-шумомер; 7 – сигналды қосатын кнопка; 8 және 9 – микрофонды бір жерден екінші жерге ауыстыратын кнопка; 10 – микрофон жылжыту электродвигателі; 11- дыбыстық канал; 12- дыбысжұтқыш заслонкалар; 13- қосымша шу көзі.

14.сурет. шу мен дірілді өлшейтін ИШВ-1

1 – микрофон; 2 – кіру өлшегіші, 3- жиілік ауыстырғыш фильтр; 4 және 5 – реттеу бұрандасы; 6 – «Микрофон Датчик» қосқышы; 7 – сигналды лампа; 8– «Калибр» ұясы; 9- тілшелік аспабы; 10 - заземление ; 11 – жазатын аспапқа шығу; 12- жұмыс түріне ауыстыру; 13 – «Децибел – ІІ» ауыстырғышы; 14- «Род измерений» ауыстырғышы; 15 - «Децибел – І» ауыстырғышы.