72
топонимдерден қойылуы да бүгінгі өмірімізде кездесіп отырады. Мысалы,
Жайық, Еділ,
Шалқар, Алтай, Орал
т.б. Осы келтірілген мысалдар антропотопонимдер мен
этнотопонимдердің, генотопонимдердің арасында тығыз байланыстың болатындығын және ол
байланыстың екі жақты екендігін көрсетеді. Бұл ерекшелік Қазақстан микротопонимдерінің
барлығына тән.
Топонимдер орнына жұмсалатын антропонимдер басқа жер-су атауларындай тұрақты
болып келмейді. Кісі есімдерінен жасалған топонимдер
адамдардың отырықшыл, көшпелі
тұрмысынан хабар беріп, топонимикалық номинацияның негізгі жолдарына сәйкес дамып
отырады. Әсіресе бұл ерекшелік адам қызметін бейнелейтін топонимдерден көрінеді. Адам мен
оның қызметінен туатын топонимикалық номинация антропотопонимдерді
құрайтын жеке
адамдардың есімдері, лақап аты, фамилиялары сияқты категориялармен тығыз байланысты
болады. Сонымен қатар, этнотопонимдерді
құрайтын халық, ұлт, тайпа атаулары мен
генотопонимдерге негіз болатын ру-тайпа тармақтарының атауларымен де тығыз қарым-
қатынаста болады (21,184).
Антропонимдердің топонимдер орнына жұмсалуының көнеге кететін тарихы бар.
Сондықтан қазақ антропотопонимдерінің өзіндік ерекшеліктері болуы - табиғи нәрсе. Оған
атап айтқанда, ертедегі түрлі діни көзқарастар мен саяси экономикалық қоғамдық құрылыс
әсер етті. Мысалы, көне түркі тіліндегі
антропотопонимдер көбінесе,
тәңір, құдай, ай, жан,
күн, тау
мағыналарында болуы - сол бір нәрсеге табынудан туындаған атаулар. ХҮІІ
ғасырлардағы кісі аттарынан қойылған микротопонимдерді тұңғыш рет Ш.Уәлиханов
әрбір
рудың қыстаулары
деп топтаған (1964, 3т., 340-348). Олардың басым көпшілігі бұл күнге
жетпеген, себебі микротопонимдер ірі обьектілердей тұрақты келмейді. Ертеде
микротопонимдердің көп болуы жеке меншік қатынаспен, елді мекендердің ру-ру, тайпа-тайпа
болып қоныстануымен тығыз байланысты болды. Кейін, қазақ даласында колхоздастыру мен
социалистік қоғамның орнауы бұл процестің бәсеңдеуіне әкеліп соқтырды. Ауылдар
ірілендіріліп, бұрынғы шағын елді мекендер жойыла бастады.
Олардың таратылуы
атаулардың да бірте-бірте қолданыстан шығып, ұмытылуына себепші болды. Қазіргі кезеңде
микротопонимдердің біразы темір жол бекеттері мен елді мекен атауларында сақталып,
өзгерместен ғасырлар бойы қолданылып келеді. Мысалы,
Достарыңызбен бөлісу: