ЈР ўылым министрлїгї ўылым академиясы

Шаған (Чаған, сақан, саған, цахан

жүктеу/скачать 3,08 Mb.

Pdf көрінісі

бет	31/346
Дата	12.06.2024
өлшемі	3,08 Mb.
	#203331

1 ... 27 28 29 30 31 32 33 34 ... 346

Байланысты:
Erjanova U.R. Batys Qazaqstan oblysynyn onomastikalyq kenistigi 2018

цацаг шашағ, цулбуур шылбыр. Қазір Шаған
Деркөл - Шаған өзенінің саласы. Е. Қойшыбаевтың сөздігіне сүйенер болсақ, « дыржер + күлкөл

Шаған (Чаған, сақан, саған, цахан
) тұлғасы - түркі және моңғол
тілдерінде құмдақ жерлерге тән өсімдік аты, түйе малының азығы» деп көрсеткен
(28, 234).
Б.Қалиев
шаған
атаулы шөптің қазақ тілінде төрт түрінің кездесетіндігін айтады (59, 122). Ал
Г.Қоңғашбаев
шаған
сөзін моңғолдың өзгертіліп айтылған
цаган
-
белый( ақ
) деген сөзі деп
қарайды
(38,180). Алайда біз қарастырып отырған өзен жағалауында
шаған
деп аталатын шөп
өспейді. Өзеннің бұлай аталуы оның жағалауына терек ағашының көп өсетіндігіне байланысты
емес пе екен деп болжаймыз. Себебі жаз айларында теректен ұшатын ақ мамықтан өзен беті
көрінбей кететінін ескерсек, өзен атауының қалай пайда болғанын анықтау қиын емес.
Жоғарыда көрсеткеніміздей, моңғолша - қазақша сөздікте
цагаан

-
ақ
деп аударылған
(55, 321).
Моңғол - қазақ тілдеріндегі
ц~ш
дыбыстық параллель - заңды құбылыс:
цацаг ~ шашағ,
цулбуур ~ шылбыр.
Қазір
Шаған
атауының бастапқы мағынасы мүлде ұмытылып, тек өзен
атауы мағынасы ғана қалған. Ә.Әбдірахманов оны моңғол тілінен енген, мағыналық
информациясы жоқ кірме атау деп санайды (19, 187).
Деркөл
-
Шаған өзенінің саласы. Е. Қойшыбаевтың сөздігіне сүйенер болсақ, «
дыр~жер

+
күл~көл
»
сөздерінен құралған гидроним «толағай жер асты суы» деген мағынаны береді
(28,234). Ал Б.Базылханның сөздігінде

дер- үлкен, мол,
көлемді
деген мағынаны білдіреді.
Соған қарағанда, жер асты суларынан нәр алатын бұл өзеннің
Деркөл
атауының өзі моңғол

23
тіліндегі мағынамен өте жағын екенін көреміз. Біздің ойымызша, қазақ тіліндегі «толысқан,
кемеліне келген» деген мағынадағы «дер шағы, дер кезі» т.б. салыстыруға болады.

жүктеу/скачать 3,08 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 27 28 29 30 31 32 33 34 ... 346