Рецензенттер: Әлеуметтанушылық ғылымдарының докторы, профессор Әженов М. С
жүктеу/скачать 68,22 Kb.
|
treatise162402
- Бұл бет үшін навигация:
- Қоғамдық пікірді зертеудің мәселелерін әлеуметтанушылық талдау 8-Дәріс.Қоғамдық пікірді зерттеудің әлеуметтанушылық методологиясы
| Қайталауға арналған сұрақтар.
1.Халқаралық қоғам пікір ұғымы қандай мағана береді? 2. Халқаралық қоғам пікір қалыптасуына әлеуметтік пікір әсері қандай? 3. Халқаралық қоғам пікір көрінуі мен реакциясы қандай? 4. Халқаралық қоғам пікір планетарлық патриотизм ұғымына сіздің көзқарасыңыз калай?. Қоғамдық пікірді зертеудің мәселелерін әлеуметтанушылық талдау 8-Дәріс.Қоғамдық пікірді зерттеудің әлеуметтанушылық методологиясыҚоғамдық пікір әлеуметтнаунда зерттелінетін құбылыстың табиғатын және сипатын талдағанда тақырыбтың екі түрі бөлінеді Бір жағынан әлеуметтік өмір салаларының ерекшеліктері , құбылыстар , үрдістердің қоғамдық пікірмен зерттелінетін заңдылықтары.Басқа жағынан қоғамдық пікірдің зерттеу бағыты басқаша болуы мүмкін, зерттеу тақырыбы болып әлеуметтік шындық үрдісі, оны зерттеу барысында қолданылатын танымдық құралдар мен әдістер алынады Осыған орай қоғамдаық пікірді зерттеу жиынтығы екіге бөлінеді: 1. субстанциялық зерттеулер 2. метедологиялық зерттеулер Осы зерттеу үрдісі түрлерінің арасында қандай бірлік болса , сондай белгілі айырмашылықтар бар. Бұл үрдістердің бірллігі әлеуметтанушылық танымның сипаты мен әдістерін анықтайтын әлеуметтік өмірдің субстанциясы болып танылуы мүмкін Сонымен қатар объектінің даму заңдылықтары мен әлеуметтік танымның даму заңдылықтары арасында белгілі-бір айырмашылықтар бар, себебі соңғылары алғашқыларын бейнелей отырып оларды белгілі-бір мәнін дәлме- дәл көшіріп қайталамайды Олардың толық сәйкестігі болғанда , әлеуметік құбылыстың заңдарын бір уақыта әлеуметтік танымның заңдары толық және жеткілікті түрде растап, ғылыми ойлаудың немесе онымен байланысты теориялық жұмыстарды арнайы зерттеудің қажеттілігі болмас еді. Қоғамдық пікірді зерттеуде методологиялық зерттеулердің ролі артып отыр Бұл қазіргі уақытта қоғамдық пікірді зерттеудің барлық жиынтығының сапасы мен нәтижелігіне шешуші түрде ықпал етіп отыр Әлеуметтанушылық зертеулердің салыстырмалы жастығы бір қатар теоретикалық жағдайлардың және эмперикалық процедуралардың жасалмағандығы, бұл ғылымның қалыптасқан жүйесінің жоқтығы міне осы басты себептер әлеуметтану үшін методологиялық сиппатағы кез келген ұмтылыс ерекше құнды /Воробьев Н.А. әлеуметтанушылық зерттеу объектілерін методологиялық талдау.Барнаул№ 1974 с43-44/ Қрғамдық пікірді методологиялық зерттеудің тақырыбы жөнінде сұрақтар принципті түрде маңызды болып табылады. Бұл тақырып әлеуметтанушылық танымның және шыныдықтың жүзеге асуымен анықталады, олардың нақты болмысы және белгілі кезеңдерде жұмыс етулеріне тән қоғамдық пікірдің даму формасы Қоғамдық пікірді әлеуметтанушылық зертеулерде объективті шындықты , әлеуметтік өмірдің нақты үрдістерін, оқиғаларын және фактілерін тіркеу басты методологиялық принципі болып табылады. Методологиялық зерттеу тақырыбының барлық бұл ерекшеліктері қоғамдық пікірді зерттеу пракикасы ұғымына жалпылама топтасып қарастырылады Бұл жағдайда қоғамдық пікір білімдерін әлеуметтік басқару практикасында қолдану емес, әлеуметтанушылық ғылымдардың тәсілдері мен формаларының нақты зерттеу практикасында қалай жүзеге асатыны қарстырылады Методологиялық зерттеулер тақырыбы зерттеу әдістеріне әр түрлі қадамдарын анықтайтын құбылыстардын екі тобын құрастырады . Біріншіден ол әр түрлі ғылыми мәтіндерде және отчеттарда белгілі түрде тіркелген қоғамдық пікірдің сұнаунамасының объективті нәтижелері Құбылыстар бұл тобына көптеген әртүрлі ғылыми жанрлардың басылымдарының түрлері- мақалалар, монографялар, пікірлер ,тезистер және т.б. жатқызамыз. Бұл ғылыми басылымдардың түрлері жеңіл түрде методологиялық талдаудың тақырыбы бола алады Бұлардан басқа басылымға шығарылмаған, қолдану аясы шектеулі қоғамдық пікірді зерттеу нәтижелерін машина басатын мәтіндерде беретін көптеген материалдар бар. Зерттеушіге қол жетерлік ғылыми өнімнің соңғы түрлері методологиялық зертеудің тақырыбы бола алады Методологиялық талдаудың ерекшелігі, зерттеу барысында туындаған позитивті методологиялық мазмұнды анықтауға және кеткен қателер мен теріс кетулерді белгілеу және т.б. зерттеушінің ой бағыты соңғы нәтижелерге дейін материалдарды қайта құру көзқараста талданады. Бірақ та зерттеушінің ақиқатқа жетуі оған өзінің зерттеушілік іс әрекетіне қатысты шеттегі позицияны ұстануды талап етеді Бұл позицияда өзінің ғылыми жұмысын рефлексивті ұғыну үшін шеттетілуі мүмкін ,бұл кейбір жағдайларда белгілі-бір факторлармен байланысты. Көп жағдайларда ғалым қоғамдық пікірді субстанционалды зерттеу жүргізуші позициясын методолог позициясымен қатар алып жүре алмайды. Ғылыми іс -әрекеттің методологиялық салдарын білу үшін, ғалымға жоғарғы методологиялық білімділік қажет.Критерийлер мен талаптар әлеуметтанушыға зертеу жүргізу барысында қандай нәтижеге жеткенін, не жетіспегені жөнінде баға беруіне көмектеседі. Методологиялық мәдениеттің аздығы әлеуметтанушылық зерттеулерде методологиялық салдарды шектеуші фактор болып табылады.Бұндай жағдайларды болдырмаудың жолдары қарастылуда. Әр дайым зерттеу аяқталғанда, алынған нәтижелердің сапалығына күдік тудырмай есеп берудің қажеттілі туындайды. Бұл кезең спонсорлық басатамада жүзеге асатын алдын -ала заказ берілген зерттеулерде күшті орын алады. Бұндай жағдайларда жүргізілген зерттеудің бағасы заказ берушінің пікіріне тәуелді болады. Бұдан зерттеуші топтың жүргізген жұмыстарына аздап бұрмаланаған баяндаулары, жіберілген қателер мен кемшіліктерін жасырып, үндемей қалуға құлшыныстары туындайды. Бұндай сәт біршама ғылыми басылымдарға да қатысты ,бұл методологиялық ерекшеліктерді баяндауда көбінесе автордың ұсынған беттің көлемімен шектеледі. Методологиялық талдау құрылымы сиппатайтын және нормативті зерттеулерге бөлінеді Біріншісінің мақсаты әлеуметтанушылық зерттеу үрдісінің мазмұны мен механизмін сиппатау, ақиқатқа жетудегі жұмысының жүйелігі кіреді . Нормативті зерттеудің міндеті зерттеу сиитуацияларында қолданылатын танымдық құралдардын формулировка жасаудан көрінеді Берілген методологиялық зерттеулердің тақырыптары сәйкес келеді ,өйткені олар әлеуметтік өмірдің тұрмыс формаларының нақты қызмет етуіне талдау жасайды Бірақ та олар нақты зерттеулерді әдістемелік қамтамассыз етулеріне қарай ерекшеленеді Нормативті зерттеулер сиппатамалы зерттеулерге қарағанда қолданбалы түрде көрінеді Нормативті зерттеулер әлеуметтанушылық зерттеу үрдістерін сиппатау барысында алынған қортындылар ережелер мен нормативтерге айналады. Зерттеу практикасы көрсеткендей ақиқатты жасыру, одан алшақтау- өтірік жолына тікелей түсу емес, бұрмалаумен айналысу көбіріек орын алады. Ұзақ уақыт аралығында әлеуметтік фактілерді және эмперикалық мәліметтерді ғылыми тіркеу және оларды тұжырымдау қоғамтанушыларға бұрынан белгілі және жеткілікті түрде бұқаралақ зерттеу әдістемелерге негізделген статистикада, тарихта ,әлеуметтануда, демографияда және басқа әлеуметтік ғылымдарда қолданылады. Батыс әлеуметтанушыларында қоғамдық пікірді әлеуметтанушылық зерттеулерінде өткен ғасыр аяғында қарқынды алға басқан бұқаралық мобильділік үрдістерін зерттеу тәжірбиелері бар болғанмен де 20-30 жылдары басты назар эмперикалық зерттеулерге шоғырланды.Сонымен қатар қоғамдық пікірді әлеуметтану дамуында бұл кезеңде тәжірбиелер айқын методологиялық қадамдардың жеткіліксіздігінен егежей тегежейсіз жинақталды. Эмперикалық фактілер жиі болған теоретикалық қорытулардан байланыссыз тіркелді. Қазіргі кезде американыдқ әлеуметтануда бұқаралық сана концепциясын жасауда күрт өзгерістер болды Бұл концепциялардың негізін Г.Блумер, Э.Берджес, М.Гинсберг, М.Девис, Р.Мертон, Р.Парк, Т.Парсонс, Смелзер, Т.Тэрнер және т.б. қалады. Олардың жұмыстарында қоғамдықпікірді зерттеудің мазмұнді және методологиялық жақтарына, ең алдымен оның құрылымына,құрамына, қызметтеріне басты назар аударылған.Бұқаралық сананың мәселелері АҚШ та қалыптасқан методологиялық ізденістер бағыты тұрғысында талданады, яғни бұқара -әлеумет , бұқара- -тобыр, бұқара-топ, бұқара- БКҚ аудиториясы, көпшіліктің әлеуметтік қоғалысы және т.б. Айтып кететіндей қоғамдық пікір әлеуметтануында бұрынғы кеңес зертеушілер ұсынған және американдық әлеуметтанушылардың концепцияларының арасында делгілі айырмашылықтар бар.Ол қоғамдық пікірдің атрибуты ретінде бұқаралық сананың құрамы мен мазмұнын әр түрлі талқылауларынан тұрады. Американдық ғалымдар осы уақытқа дейін бұқаралық сананың интеллектуалдық құрамына назар аудармай әлеуметтік-психологиялық, эмоционалдық компонентерін бөліп қарастырған. Соңғы кездері американдық қоғамдық пікір әлеуметтануында үлкен алға жылжулар болды.Бүгін Американдық ғалымдардың зертеулерінде қоғамдық пікір субъектілерінің танымдық интеллектуалдық ерекшеліктеріне басты орын берілген. Басқаша айтқанда американдық зерттеушілер адамды әлеуметтік психологиялық қарым- қатынастар тұрғысында қарастырады Ол өз кезегінде қоғамдық қатынастарда айқындаушы роль атқарады. Бұрынғы Кеңес Одағының әлеуметтанушылары американдық ғалымдардан дәстүрлі түрде ерекшеленді, олар қолданбалы түрге қарағанда ,қоғамдық пікірді зерттеудің теоретика- методологиялық қырына көп назар салды.Методологиялық тұрғыда олар ең алдымен /адамның мәні жеке адамға тән абстракт емес ,ол өзінің болмысында барлық қоғамдық қатынастардың жиынтығы*/Маркс К.Энгельс Ф.Шығ.,т.42,с265/ деген Марксистік пікірді жетекшілікке алды.Бұдан басқа қоғамдық пікірді талдау жасағанда біздің зерттеушілер тарихтың және дамудың жалпыметодологиялық принциптеріне сүйенді, осыған орай қоғам өзінің тарихи даму үрдісінде бір қатар заңды кезеңдерінен өтетін , уақыт пен кеңістікте қозғалмалы өзгеретін жүйе ретінде табылады. Қоғамдық пікірдің айқындаудың маңызды методологиялық принципі болып адамдардың жеке топтарының пікірлері емес, ең алдымен халықтың көпшіліктің, әлеуметтік-демографиялық қауымдастықтың пікірлерін қарастыру қажет.Бұндай пікір қоғамдық болып саналады ,өйткені ол бүкіл халықтың мүдделерін білдіреді.Қоғамдық пікірді зерттеудің тақырыбы болып тек қоғамда маңызы бар, субъектінің қоғамдық мүддесін білдіретін, өзінің практикалық шешімін талап ететін фактілер, құбылыстар және оқиғалар болып табылады.Қоғамдық пікірді зертеудің өзгеше ерекшелігі методологиялық тұрғыдан қарастырғанда адамдардың субъект және әлеумет ретінде ерекше ролі мен жағдайына байланысты Осы және басқа әлеуметтік қауымдастықтың қоғамдық пікірін зертеудің өзгешелігі оның тарихи дамуымен, қоғамдағы әлеуметтік мәртебесімен, мәдениеті ,тұрмысы, психологиясы,салт дәстүр әдет ғұрпының ерекшелігімен байланысты Қоғамдық пікірді әлеуметтанушылық зерттеуді дайындауда зерттеудің мақсаты ме міндеттерін жүзеге асыруға қажетті, барлық орындаушылар мен ұйымдастырушыларға қолайлы, адекватты мәндес ұғымдарды қолдануда мәселенің дұрыс шешілуі маңызды методологиялық мәнге ие. Бұнда зерттеудің теоретикалы методологиялық негіз ретінде қарастырылатын түйінді ұғымдары болып,/құндылық/ және кәсіби іс-әрекет / ұғымдары жатады Олардың мазмұндарын анықтау үшін ең алдымен мына ұғамдарды /құндылық бағдар/, /қажеттілік/, мүдде/ ,/іс -әрекет/ және т.б. ашыпалу қажет. Қоғамдық пікірдің жұмыс әрекетін зертеуде сенімді ақпараттар алу үшін зертетудің әдістемесін таңдау, әлеуметтанушылық сұраудың уақытын, жүргізі мерзімін,іріктеуді көлемі мен сұраунаманың орнын сәтті анықтау қажеттігін ескеру керек. жүктеу/скачать 68,22 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|