Республикасы Білім және ғылым министрлігі

104 
104 
Лекция маќсаты: 
Студенттерді сезім туралы ұғыммен, сезім мен эмоцияның 
айырмашылықтарымен, күрделі эмоциялармен, жоғарғы сезімнің түрлерімен, сезім 
саласындағы дара айырмашылықтармен, балада сезімнің дамуымен таныстыру.
 
Лекция мєтіні
(
ќысќаша
)
1. 
Жоғары сезімнің түрлері мыналар :
 
1.
Адамгершілік 
- 
моральдық
2.
Эстетикалық
3.
Интеллектік (ақыл
- 
ой)
Адам мінез 
- 
құлқынан
жиі көрінетін сезімдердің бірі адамгершілік сезімдер. 
Адамгершілік немесе имандылық сезімдердің мазмұны да күрылымы да күрделі келеді. 
Бұлар:
1.
Қоғамдық
мәнді сезімдер.
2.
Жеке көңіл күйге байланысты сезімдер болып бөлінеді.
Соның
біріншісіне мына сезімдер жатады: достық, жолдастық, адалдық, ар 
-
намыс, 
борыш, жауапкершілік, үят т.б. жатады.
Ар 
- 
намысты коргау 
- 
адамға өте жарасымды сипат, бүл көбінесе қайсар, өжет, 
табанды, көздеген мақсатына жетпей тынбайтын адамның ғана қолынан
келеді. Ар 
- 
намысты қорғау дегеніміз 
- 
сонымен бірге айнала қоршаған
адамдарды да силай білу 
деген сөз. Ар үятты қастерлеу намысқа тырысушылық екенін бірінен кездесе бермейтін 
қасиет. Мүның адам психологиясына әсер ететін соша кісі кейде "кірерге жер таппай, кісі 
беті не қарай алмай... үйқыдан, тамақтан қалатыны да болады.
Ұлы ақын Абай атамыз үяттың екі түрі бар дейді.
1.
надандықтан туатын.
2.
Жағымсыз іске, теріс қылыққа ялу
1.
Ұялмас нәрседен ялу, бүл надандық, ынжықтық, жігер 
- 
қайрат
осалдығы, білім мен тәжірибенің саяздығы.
2.
Шын үят ақыл парасаттың ісі "өлімнен үят күшті" деп халқымыз тегін айтпаған.
Адамның ары мен үяты ақылының күзетінде болса, жүрек, қайрат үшеуі бір жерден 
шығып отырса мүндай адам үятты болады дейді Абай.
2. 
Эстетикалық сезімдер дегеніміз
адамның шындықтағы қандай болмасын
бір сүлулықты сезінуі.
Мыс: табиғаттағы әдемі көріністі тамшалау, көркемөнердегі, өмірдегі шынайы, әсем 
нәрселерден ләззат Алу. Сол сияқты архитектуралық, музыкалық, сахналық 
шығармалардың шебер орындалуынан ләззат алуға
да байланысты туып отырады. Мыс: 
"Әсем әнмен тәтті күй" ...
3. 
Интеллектік сезімдер 
- 
адамның ақыл 
- 
ой әрекетімен тану процестерімен
тығыз байланысып жатады.
Мыс: таңсықтау білуге қүмарлық, күдіктену, сенімділік, жаңашылдық, т. б. жатады. 
Сезімнің бүл түрі оқу процес інде, ғылыми, зерттеу жүмыстарында адамға зор ләззат 
беретін жаңалықтар ойлап табуда пайда болады. Мүғалімнің бастр міндетінің бірі 
- 
оқушылар санасында интелектік сезімді қалыптастыру болып табылады Ол үшін көп оқу 
керектігін оқусыз ешбір мақсатқа
жете алмайтыныын түсіндіру қажет "Оқу инемен қүдық 
қазғандай" ол оңайлықпен қолға түспейді. "Адамның көңілі шын мейірленсе ғылымның 
өзі
де адамға мейірленіп, тезірек қолға түседі" 
- 
дейді, үлы ақын Абай. 
2. 
Сезім саласындағы дара айырмашылықтар. Адамның сезім саласындағы дара 
айырмашылықтары түрліше болып келеді. Отбасы тәрбиесіне, тұрмыс жағдайына, 

105 
105 
денсаулығына, жүйке жүйесінің типтік ерекшеліктеріне, білім қорына, өзін
-
өзі
тәрбиелеу 
дәрежесіне, жас ерекшелігіне т.б. қарай неше түрін кездестіруге
болады. Өмірде көңілі 
көтеріңкі, жағдайлары шат 
– 
шадыман адамдар мен қатар, сәл нәрсеге уайымдағыш, қабағы 
қатулы, не өзін ұстай алмайтын, тиянақсыз болар
-
болмас нәрседен асып
-
сасып жұрттың
үрейін
алатын адамдар да кездеседі.

жүктеу/скачать 1,59 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: