Сабақтарды өткізу әдістемелік құрал

1 

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі

  

Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

«БИОЛОГИЯ» ПӘНІНЕН ЗЕРТХАНАЛЫҚ ЖӘНЕ ПРАКТИКАЛЫҚ 

САБАҚТАРДЫ ӨТКІЗУ 

 

 

Әдістемелік құрал

  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Астана

  

2014  

 

2 

 

Ы.  Алтынсарин  атындағы  Ұлттық  білім  академиясының  ғылыми  Кеңесі 

ұсынған (Хаттама №

 6, 22 

шілде

 

2014 ж.).

  

 

 

«Биология»  пәнінен  зертханалық  және  практикалық  сабақтарды  өткізу:

 

Әдістемелік

 

құрал.

  – 

Астана:  Ы.Алтынсарин  атында

ғы  Ұлттық  білім 

академиясы, 2014. 

– 64 

б

.  

 

 

Ұсынылып

 

отырған  әдістемелік  құралда  мемлекеттік  жалпыға  міндетті 

білім  беру  стандартына  с

әйкес 

шағын  жинақты  мектептер  мен  ресурсты

қ 

орталықтарда  биология  пәнінен  зертханалық  және  практикалық  сабақтарды 

өткізудің  әдіснамалық  негіздері  қарастырылған.  «Биология»  п

ә

нінен 

зертханалық  және  практикалық  сабақтардың  түрлері  және  оларды  жаңаша 

оқыту технологиялармен өткізу әдістемесі берілген.

  

Бұл әдістемелік құрал шағын жинақты мектеп пен тірек мектеп (ресурстық 

орталық)  мұғалімдеріне,  білім  саласы  әдіскерлеріне  және  осы

 

саланы 

зерттеушілерге арналған. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

© Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық 

 

білім академиясы, 2014

  

 

3 

Алғы сөз

  

 

Биология ғылымы 

– 

эксперименталдық ғылым. Оқушылардың биологияға 

деген қызығушылығын  дамыту  үшін  зертханалық  және  практикалық 

сабақтардың  маңызы  орасан  зор.  Зертханалық,  практикалық  сабақ  кезінде 

оқушылар бұрын сабақта алған білімдерін практикада өз бетімен жұмыс жасау 

кезінде ұштастырып, білім деңгейін кеңейте алады. Сондықтан шағын жинақты 

мектептерде биология пәнінен өтікізілетін  зертханалық, практикалық сабақтар 

өз  мәнінде  өткізіліп,  оқушылардың  ойлау  қабілетін  арттыру,  білімге  деген 

құштарлығын ұштау қажет деп ойлаймыз. 

 

Қазіргі таңда биология пәнінен зертханалық және практикалық сабақтарды 

өткізудің жалпыға бірдей қабылданған жан

-

жақты әдістемесі жоқ екендігін айта 

кеткеніміз  жөн.  Дегенмен,  іс  жүзінде  шағын  жинақты  мектепте  зертханалық 

және  практикалық  жұмыстарды  өткізуге  толық  жағдай  жасалмағандықтан, 

оларды ресурстық орталықтарда өткізу

 

ге мүмкіндік жасалып отыр. 

 

Биология  пәні нен  зертханалық  және  практикалық  сабақтарды  өткізу 

барысында  МЖББМС

  (

Қазақстан  Республикасы  Үкіметінің  2012  жылғы  23 

тамыздағы  №  1080  қаулысымен  бекітілген  Орта  білім  берудің  (бастауыш, 

негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпы

ға міндетті  білім беру 

стандарты

, 

«Жаратылыстану»  білім  саласы  п

әндерінің  оқу  бағдарламаcы 

(

Қазақстан  Республикасының  Білім  және  ғылым  министрінің  2013  жылғы  3 

сәуірде №115 бұйрығымен бекітілген), жалпы білім беретін мектептер туралы 

нормативтік құжаттар

, 

«Шағын жинақты мектеп және тірек мектебі (ресурстық 

орталық) қызметін ұйымдастыру Ережесі» (ҚР Білім және ғылым министрінің 

2013 жылдың 17 қыркүйегіндегі №375 бұйрығы) басшылыққа алынады [1

-3].  

Оқушылардың  зерттеу  дағдыларын  дамыту  үшін  барлық  бақылаулар  мен 

зерттеулер жүйелі және жоспарлы түрде жүргізіліп, жұмыс мақсаты нақты және 

оған қол жеткізу мүмкіндігі болуы керек.

  

Бүгінгі күні бұл талаптарды орындау шағын жинақты мектептер (әрі қарай 

ШЖМ) үшін  мүмкін  болмай  отыр.  Себебі  шалғайда  жатқан  ауыл 

мектептерінде,  яғни  ша ғын  жинақты  мектептерде  жоғарыда  көрсетілген 

биология пәнінен зертханалық және практикалық жұмыстарды өткізуге жағдай 

жасалмаған.  Сондықтан  қазіргі  күні  бұл  жұмыстарды  шағын  жинақты 

мектептерді біріктіретін жақын маңдағы тірек мектебі (ресурстық орталық) (әрі 

қарай 

– 

ТМ (РО)) базасында ұйымдастыру жағы қарастырылуда. ТМ (РО) ­ де 

оқушыларға  пәндік  және  сыныптан  тыс  жұмыстар,  эксперименттік  ­  зерттеу, 

практикалық ­ жобалау іс ­ әрекеттері бойынша өзіндік жұмыстар ұсынылады. 

Әрбір  ресурстық орталыққа  бірнеше  ШЖМ бекітілген.  ШЖМ оқушылары

 

үш 

рет  (оқу  жылының басында,  ортасында  және  соңында) 3 

- 

10  күннен  (сессия) 

тірек мектептерінде білім алады әрі онда аралық және қорытынды аттестаттау 

тапсырады. Сессияаралық кезеңде шағын жинақты мектепте оқыту тірек мектеп 

мұғалімдерінің  қатысуымен  және  қашықтықтан  оқыту  технологияларының 

көмегімен 

жүргізіледі. 

Осылайша, 

ресурстық 

орталықтар 

ШЖМ 

оқушыларының сапалы білімге қол жеткізуін қамтамасыз етеді. 

 

Тәжірибе  көрсеткеніндей,  ресурстық  орталықтарда  биология  пәнінің 

4 

мұғалімі  зертханалық,  практикалық  сабақтарда  зерттеу  әрекеттерінің  түрлі 

формаларын  шебер 

үйлестіре  білуі  маңызды.  Олардың  ішіндегі  ең 

маңыздылары: 

 

1.

 

Жануарлар  мен өсімдіктерге  бақылау  жүргізу,  ағзалардың  тіршілік 

функцияларын оқып үйрену; 

 

2.

 

Ресурстық орталық жанындағы тәжірибелік 

- 

практикалық жұмыстар; 

 

3.Табиғатта 

жүргізілетін 

бақылаудың 

көмегімен 

жергілікті 

биоценоздардың флорасы мен фаунасын оқып үйрену; 

 

4.

 

Фенологиялық бақылау жүргізу;

  

5.

 

Түрлі тақырыптар бойынша көрнекіліктер әзірлеу;

  

6.

 

Ойындар, ертеңгіліктер, кештердің тақырыптық жоспарларын құру

;  

7.

 

Ғылыми зерттеу жұмыстарын жүргізу; 

 

8.

 

Тәжірибенің жаңа нұсқасын әзірлеу

;  

9.

 

Тәжірибенің қойылу әдістемесіне өзгерістер енгізу; 

 

10.

 

Жаңаларды қолданып биологиялық оқу жобасын құру; 

 

11.

 

Практика, 

зертханалы

қ 

тәжірибелерінің 

мульти

медиялық 

презентацияларын сабаққа көрнекілік ретінде әзірлеу; 

 

12.

 

 

Күрделі  биологиялық  және  экологиялық  үрдістерді  компьютермен 

модельдеу; 

 

13.

 

Компьютерлік  программалар  арқылы  саяхаттау  кезіндегі  кездейсоқ 

жағдайлардан шығуға түрлі ойындар әзірлеу; 

 

14.

 

Оқулықпен жұмыс: жаңаны үйрену, кестелермен жұмыс; 

 

15.

 

Үйлестірмелі материалдармен жұмыс; 

 

16.

 

Қосымша әдебиеттермен жұмыс; 

 

17.

 

Өтілген тақырыптар бойынша тірек

-

сызбалар әзірлеу; 

 

18.

 

Сабаққа қосымша материалдардардан хабарламалар әзірлеу; 

 

19.

 

Ғылыми  практикалық  конференцияларға,  семинарларға  баяндамалар 

әзірлеу

.  

Мұғалімнің  мақсаты:  биология  бөліміндегі  зертханалық,  практикалық 

сабақтарды  жоспарлап  өткізу.  Дұрыс  ұйымдастырылған  зертханалық  және 

практикалық сабақтың оқушы үшін тиімділігі төмендегідей: 

 

1. Оқушы тақырыпқа байланысты ауы зша алған түсінігін тәжірибе жасау 

арқылы толық меңгереді. 

 

2.  Ал

ған  білімін  іс  жүзінде  қолдану  іскерлігі  мен  дағдысын 

қалыптастырады. 

 

3.  М

ұғалімнің  түсіндіруі  арқылы  алған  біліміндегі  маңызды 

құбылыстардың  қасиеті  мен  құрылысы  туралы  білімін  нақтылап  мәнін  терең 

түсінеді. 

 

4. Зертханалық жұмыс істеу тәсілдерімен әдістерін игереді. 

 

5. Сабақта танысқан өсімдіктердің ішкі құрылысын, дене бөліктерін толық 

ажыратуға дағдыланады. 

 

6.  Зертханалық,  практикалық  сабақ  барысында  оқушылардың  биология 

ғылымының салаларына деген қызығушылығы артады. 

 

7.  Зертханалық,  практикалық  жұмыс  кезінде  пайдаланатын  құрал

–

жабдықтармен жұмыс жасау тәртібімен танысып, үйренеді. 

 

5 

8.  Зерханалық,  практикалық  жұмыс  барысында  оқушылар  еңбекке, 

ұйымшылдыққа тәрбиеленеді және әсемдік тәрбие беріледі

.  

9. Бақылау сұрақтарына жауап береді.

  

Зертханалық сабақтардың жүру барысы:

  

1. 

Әрбір зертханалық сабақтың мақсаты болады. 

 

2. Керекті құрал

–

жабдықтар. 

 

3.  Жұмыстың  барысы.  Зертханалық  аспаптармен  жабдықтарды  к өрсетіп, 

оларды  сабаққа  қалай  пайд алану  керектігі,  жұмыстың  барысынан  қысқаша 

түсінік береді. 

 

4.  Зерттеуге  алынған  препаратты,  онымен  қалай  жұмыс  жасау  керектігі 

туралы айтады. 

 

5. Жұмыс жасау тәсілдерін айтады. 

 

6.  Оқушылар  арнайы  зертханалық  жұмысты  қорытындылау  дәптеріне 

жұмыстың жүру барысын жазып, жұмыстың нәтижесін түсіндіреді. 

 

Практикалық сабақтың кезеңдері:

  

1.

 

Жұмыстың мақсатын ескертетін мәселе қою;

  

2.

 

Техникалық және ұйымдастыру жөніндегі инструктаж;

  

3.

 

Жұмысты орындау (анықтау, бақылау, тәжірибе қою);

  

4.

 

Нәтижесін бекіту;

  

5.

 

Қойылған мақсатқа сай қорытынды;

  

6.

 

Есеп немесе өз жұмысы туралы хабарлама

.  

Әрбір практикалық жұмыста мынадай кезеңдерді атауға болады:

  

1.

 

Алдын ­ ала зерттеу сипатындағы жұмыстар.

  

2.

 

Практикалық түсінікті бекітетін ары қарай істелетін жұмыстар. Бірінші 

кезең  оқушылар  жұмысты  бастағанға  дейін  беріледі,  ал  екінші  мәселені 

талқылап болған соң теориялық білімді практикада пайдаланады.

  

Жұмыстың  мақсаты:

 

шағын  жинақты  мектептер  мен  ресурсты

қ 

орталықтарда  биология  пәнінен  зертханалық  және  практикалық  сабақтарды 

өткізудің ерекшеліктерін көрсету

.  

Міндеттері: 

 

–

 

«Биология» пәнінен

 

зертханалық және практикалық

 

сабақтарды өткізудің 

 

әдістемелік ерешеліктерін

 

сипаттау;

 

–

 

«Биология» пәнінен зертханалық және практикалық

 

сабақтарды өткізудің 

 

тиімді әдістерін жалпылау;

 

–

 

«Биология» пәнінен зертханалық

 

және практикалық сабақтар үлгілерін 

 

әзірлеу.

 

Оқушылар  талапқа  сай  бағдарламада  көрсетілген  әр  түрлі  зертханалық 

және  практикалық  жұмыстарды  орындап,  осы  шарттарды  қанағаттандырғанда 

ғана  олардың  тұрақты  білім  мен  білік  дағдылары  тәрбиеленеді  және

 

оны 

орындау қарқыны  өседі.  Осыған  орай,  ресурстық  орталық  базасында 

«Биология» пәнінен зертханалық және практикалық сабақтарды ұйымдастырып 

өткізудің әдістемесін ұсынамыз.

  

 

 

6