Қазақ тілі
|
Уақыты:
|
Кабинет:
|
Мұғалім:
|
Сабақтың атауы
|
Тасымал.
|
Сілтеме
|
Қазақ тілі оқулығының әдістемесі
|
Сабақтың жабдығы
|
Тақта,суреттер,кеспе қағаздар
|
Жалпы мақсаттар
|
а) Оқушыларға ұлттық тіліміздің өркендеп оянуына ана тілімізді сүюге,ана тілін аяққабаспай мәртебесін биік ұстау жөнінде түсіндіру,соған дәріптеу ;
ә) жаттығулар , мәтін арқылы бекіту,дағды – машықтарын қалыптастыру,шешен сөйлеуге мақал – мәтелдің оқушы тілінде қолданыс аясын кеңейту ;
б) Ақыл – ойларын,іскерлік белсенділіктерін арттыру,өз ойын дұрыс айта білу негізінде әдемі сөйлеуге баулу,адмгершілік тәрбиесін бойына сіңіру.
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ - жауап
Сабақтың көрнекілігі : үлестірмелі кеспе қағаздар
Пәнаралық байланыс : әдебиет
|
Оқыту нәтижесі
|
Топқа бөлу
|
Пазл арқылы топтарға бөлу
|
Ынтымақтастық атмосферасы
|
Шеңбер болып тұрайық жылы жүзбен,
Бізге келсін қуаныш нұр іздеген.
Шуақ толы жанымыз,жүрегіміз,
Үлгі алсын көрген жан мына бізден.
Бір-бірімізге күлімдейміз, қолымызды қысып амандасамыз, қатты құшақтасамыз.
|
Үй тапсырмасын сұрау
|
Ережені еске түсіру. « Сөздер буындардан құралады.
Сөзде қанша дауысты дыбыс болса, сонша буын болады.»
/ауызша мысалдар/
Ойын «Аспаннан буын жауғанда»
/буындарды орнына қою/
Тақтаға кезектесіп шығып жазады.
Ба,ла, пар,та, тақ,та, кі,тап. / буындарынан сөз құрау./
|
Мағынаны тану
|
Жазып келе жатқанда сөз жолға сыймай қалса, тұтас бір буынды немесе бірнеше буынды екінші жолға көшіруді тасымал дейді.
Мына төмендегі сөз түрлерін тасымалдауға болмайды.
1. Бір буынды сөздерді тасымалдауға болмайды. Мысалы : от,кел,ет,қарт.
2. Сөздердің бір әрпін келесі жолға тасымалдауға немесе жолдың соңынап қалдыруға болмайды. Сондай – ақ ата,аң,кең,еш,қия сөздеріндегі и,а,я,ю әріптерін тасымалдауға болмайды.
3. А.Құнанбаев,М.Жұмабаев деген сияқты қысқартылып жазылған кісі атын оның фамилясынан бөліп тасымалдауға болмайды.
4.Қысқартылып жазылған өлшем атауларын ( км,кг,м,см,мм ) алдындағы санынан бөліп тасымалдауға болмайды : 10кг,25см
5.Бас әріптері және бас әріп пен сөздің басқа буыны арқылы қысқарған сөздер тасымалданбайды.АҚШ.ТМД,ҚАЗ МУ.
Оқулықтағы жаттығуларды,топтарда орындау.
|
Сергіту сәті
|
Орнымыздан тұрайық,
Алақанды созайық.
Оңға қарай иіліп,
Солға қарай иіліп,
Бір отырып, бір тұрып,
Сәл тынығып алайық.
|
Оқушылар денелерін жатықтырады
|
Ой толғаныс
|
Дұрыс тасымалданған сөзді көрсетіңіз.
A) Театр-рлар.
B) Баяндау-ыш.
C) Та-рақ.
D) Бір-ыңғай.
E) О-тан.
Дұрыс жауап: С
Дұрыс тасымалданған сөзді табыңыз..
A) Қал-алық.
B) Тәу-елді.
C) А.С.-Пушкин.
D) Арық-тау.
E) Таран-ыс.
Дұрыс жауап: D
Дұрыс тасымалданған сөзді белгілеңіз.
A) О-юлы.
B) Үміт-сіз.
C) 25-кг.
D) Кітаб-ымыз.
E) Қазақс-тан.
Дұрыс жауап: В
Буын үндестігінің ғылыми түрдегі атауын көрсетіңіз.
A) Дыбыс үндестігі.
B) Ілгерінді ықпал.
C) Кейінді ықпал.
D) Сингармонизм.
E) Тоғыспалы ықпал.
Дұрыс жауап: D
Үндестік заңының нешеге бөлінетінін көрсетіңіз.
A) 1.
B) 2.
C) 3.
D) 4.
E) 5.
Дұрыс жауап: B
Буын үндестігі сақталып жазылған сөзді көрсетіңіз.
A) Балгер.
B) Әсемпаз.
C) Сәнқой.
D) Өнерлі.
E) Әкетай.
Дұрыс жауап: D
Буын үндестігіне сай емес сөзді көрсетіңіз.
A) Жартас.
B) Кітап.
C) Қоғамтану.
D) Ұлболсын.
E) Өнер.
Дұрыс жауап: B
Буын талғамайтын жұрнақ арқылы жасалып тұрған сөзді көрсетіңіз.
A) Еңбекші.
B) Еңбекқор.
C) Еңбеккер.
D) Еңбектер.
E) Еңбексіз.
Дұрыс жауап: B
Сингармонизм заңына бағынбайтын сөзді анықтаңыз.
A) Балалық.
B) Әуезов.
C) Жігерлі.
D) Құрманғазы.
E) Балалар.
Дұрыс жауап: B
Буын үндестігіне сай қосымша сөзге қалай үндесетінін көрсетіңіз.
A) Буынның жуан-жіңішкелігіне қарай.
B) Дауыссыз дыбысқа қарай.
C) Тұйық буынға қарай.
D) Тек жіңішке буынға қарай.
E) Тек жуан буынға қарай.
Дұрыс жауап: A
|
Үй тапсырмасы
|
Оқулықтағы тапсырмаларды орындау
|
Күнделіктеріне жазады
|
Бағалау
|
Бағалау парақшаларын тарату
|
Парақшаларды толтырады
|
Кері байланыс
|
Қазақ тілі
|
Уақыты:
|
Кабинет:
|
Мұғалім:
|
Сабақтың атауы
|
Үндестік заңы.Буын үндестігі
|
Сілтеме
|
Қазақ тілі оқулығының әдістемесі
|
Сабақтың жабдығы
|
Тақта,суреттер,кеспе қағаздар
|
Жалпы мақсаттар
|
Жалпы мақсаты: Жас ерекшеліктеріне сәйкес білім беру мен оқуда негізгі идеяны жадына сақтауына бағыт беру.
Интер тақтадан электрондық оқулықты, слайдты пайдалану арқылы жаңа тақырыпты меңгерту;
Сыни тұрғыдан ойлау арқылы өз бетінше ізденуге, өз ойын
еркін жеткізуге баулу, жылдам жауап беруге дағдыландыру, шығармашылық қабілеттерін дамытуға жол ашу.
Тапсырма барысында дарындылық қабілеттерін байқау;
Оқыту үшін бағалау мен оқытуды бағалау арқылы білім
деңгейін анықтау және бірін - бірі бағалай білуге үйрету.
|
Оқыту нәтижесі
|
Топқа бөлу
|
Сыныпты жыл мезгілдеріне қарай төрт топқа бөлу. Күз айында туылғандар 1 - топ, қыс айында дүниеге келгендер 2 - топ, көктем айындағылар 3 - топ, жаз айындағылар 4 - топ болып бөлінеді.
|
Ынтымақтастық атмосферасы
|
Күн күлімдеп нұр төкті, бізге жолдап...
Балалар: Сәлем!
Жақсы сөздер нұр септі, бізге жолдап...
Балалар: Сәлем!
Еске сақтап кеңесті, достарға сыйла...
Балалар: Сәлем!
Кел,қосылып айтайық бір-бірімізге...
Балалар: Сәлем!
|
Үй тапсырмасын сұрау
|
Сұрақтарға жауап беру
1. Фонетика нені зерттейді?
2. Дыбыстар нешеге бөлінеді?
3. Дауысты дыбыстар дегеніміз не?
4. Буын дегеніміз не?
5. Буын нешеге бөлінеді?
6. Дауыссыз дыбыс дегеніміз не?
7. Тасымал дегеніміз не? Тасымалданбайтын сөздер.
8. Дауыссыз дыбыстардың түрлерін ата
|
Мағынаны тану
|
Үндестік заңы – түбір мен қосымшаның және сөз аралығындағы дыбыстардың бір – біріне ықпал етіп, өзара үйлесіп, айтылуын үндесті заңы дейміз. Үндестік заңы екіге бөлінеді:
1) буын үндестігі 2) дыбыс үндестігі.
Буын үндестігі
Сөз бен қосымшалардағы дауыстылардың не біріңғай жуан, не біріңғай жіңішке болып үндесуін буын үндестігі (сингармонизм) деп атаймыз.
Сингармонизм – гректің Sun «бірге» hanmoni «байланысу,
үндесу» деген мағынаны білдіретін сөздері бойынша жасалған термин.
Үндестік заңына сай қазақ тілінің байырғы сөздері не біріңғай жуан, не біріңғай жіңішке болады. Мысалы, ата, ана, бақыт, кереге, кілем, өріс.
Жуан және жіңішке дауысты дыбыстар мынадай сөздерге араласып келеді:
1. Басқа тілден енген сөздерде:
Мысалы: кино, математика, кітап
2. Біріккен сөздер мен қос сөздерде:
Мысалы: Екібастұз, асығыс-үсігіс
/Мұндай сөздер аралас сөздер деп аталады./
Оқулықтағы жаттығуларды,топтарда орындау.
|
Сергіту сәті
|
Орнымыздан тұрайық,
Алақанды созайық.
Оңға қарай иіліп,
Солға қарай иіліп,
Бір отырып, бір тұрып,
Сәл тынығып алайық.
|
Оқушылар денелерін жатықтырады
|
Ой толғаныс
|
І топ
1.Тасымалдауға болмайтын сөзді және буынды тап.
Ата – ана, жасырынбақ, ат, шебер, бет, талап, көктем, көк, жаз, ай, жұлдыз, мол, айқын.
ІІ топ
1.Төмендегі сөздерді тасымалдауға бола ма?
Электр, станция, ансамбль, вольт.
ІІІ топ
1. Қай жағынан оқысаңда бірдей жазылып, бірдей айтылатын сөздер тауып жазыңдар.
2. Төмендегі сөздерге фонетикалық талдау жаса
Жұлдыз, Ұлдай.
|
Үй тапсырмасы
|
Оқулықтағы тапсырмаларды орындау
|
Күнделіктеріне жазады
|
Бағалау
|
Бағалау парақшаларын тарату
|
Парақшаларды толтырады
|
Кері байланыс
|
Қазақ тілі
|
Уақыты:
|
Кабинет:
|
Мұғалім:
|
Сабақтың атауы
|
Буын үндестігіне бағынбайтын қосымшалар
|
Сілтеме
|
Қазақ тілі оқулығының әдістемесі
|
Сабақтың жабдығы
|
Тақта,суреттер,кеспе қағаздар
|
Жалпы мақсаттар
|
1) Білімділік: Оқушылардың грамматикадан оқып, үйренген ережелерін ойындар арқылы қайталап бекіте түсу. Үндестік заңына бағынбайтын қосымшаларды мысалдармен келтіру арқылы дәлелдеу.
2) Дамытушылық: Жауапты тез таптырып, тапқырлыққа дағдыландыру. Тіліміздегі көп қолданылатын мақал-мәтелдер мен тұрақты сөз тіркестерінен молырақ мәлімет беру. жаттығу жұмыстары арқылы мағынаны таныту. Есте сақтау, ойлау қабілеттерін арттыру.
3) Тәрбиелік: Тіл дамыту жұмыстарын жүйелі әрі қызықты етіп ұйымдастырудың тиімділігін сезіндіру.
Сабақтың көрнекілігі: плакаттар, оқу құралдары (түрлі-түсті қағаздар, қалам т.б.), кеспе қағаздар, ойындар.
Сабақтың түрі: теориялық және практикалық жұмыстар
|
Оқыту нәтижесі
|
Топқа бөлу
|
Сыныпты жыл мезгілдеріне қарай төрт топқа бөлу. Күз айында туылғандар 1 - топ, қыс айында дүниеге келгендер 2 - топ, көктем айындағылар 3 - топ, жаз айындағылар 4 - топ болып бөлінеді.
|
Ынтымақтастық атмосферасы
|
Күн күлімдеп нұр төкті, бізге жолдап...
Балалар: Сәлем!
Жақсы сөздер нұр септі, бізге жолдап...
Балалар: Сәлем!
Еске сақтап кеңесті, достарға сыйла...
Балалар: Сәлем!
Кел,қосылып айтайық бір-бірімізге...
Балалар: Сәлем!
|
Үй тапсырмасын сұрау
|
1. Үндестік заңы сақталатын мысалдар келтіріңіздерші ережесімен
2. Жуан буынды сөздер келтіріңіздер ережесімен
3. Жіңішке буынды сөздер келтіріңіздерші ережесімен
Үш оқушыны тақтаға шығарып сатылай кешенді талдату
|
Мағынаны тану
|
Қазақ тіліндегі қосымшалар негізінен буын үндестігіне бағынып жалғанғанымен біраз қосымшалар бұл заңдылыққа бағынбайды.
Буын үндестігіне бағынбайтын қосымшалар мыналар :
Буын үндестігіне бағынбайтын қосымшалар : 1.көмектес септік жалғауы.Мысалы : баламен,қонақпен,күрекпен 2. –нілі (-ділі,-тілі ) –тай,-тал,-дар,-еке,-тар Мысалы : даланікі,әкетай,діндар,ағаеке,өсімтал ; 3. –бей,-би,-кер,-гер,-қор,-паз,-қой,-пеш,-хана Мысалы: бейшара,балгер,жемқор,әсемпаз,сәнқой,емхана,жұмыскер,зиянкес. 4. –ов,-ова,-ев,-ева,-ин,-ина.мысалы: Әуезов,Жұмабаев,Сейфуллин,Жұмағазина т.б.
Оқулықтағы жаттығуларды,топтарда орындау.
|
Сергіту сәті
|
Орнымыздан тұрайық,
Алақанды созайық.
Оңға қарай иіліп,
Солға қарай иіліп,
Бір отырып, бір тұрып,
Сәл тынығып алайық.
|
Оқушылар денелерін жатықтырады
|
Ой толғаныс
|
1. Қазақ әліпбиін жасаған кім?
2. Дыбыс емес, таңба.
3. Қосарлы дыбыстар қаншау?
4. Қазақтың төл әріптері қаншау? Ата.
5. Үнді дауыссыздарды ата.
6. Аяқта: Өз елін сүймеген Адам, ештеңені де ... сүйе алмайды.
7. Тіліңмен жүгірме, (Біліммен жүгір).
8. Оқылмайды, жазылады. Бірақ сөзден табылады. Ол қай әріп еді?
9. Бір дыбыстан құралған қандай сөздерді білесің?
10. Әрі дауысты, әрі дауыссыз, әрі жуан, әрі жіңішке дыбыстар қатарында қолданылатын қай дыбыс? Мысал келтіріп, дәлелдеп бере алады?
11. Мына сөздерде неше дауысты, неше дауыссыз дыбыстар бар? Қауын, жуан, жуу, қияр.
12. Үндестік заңы деген не?
13. Буын үндестігіне қандай қосымшалар бағынбайды?
14. «Ойлан тап!». Мына сұрақтарға тиісті тұрақты сөз тіркестерімен жауап беріңдер:
А) Адамның төбесі аспанға жете ме?
Ә) Сөйлегенде сөз ауыздан түсіп қала ма?
Б) Бір қазанға сыймайтын қандай бастар?
Е) Екі аяқ бір етікке сия ма?
Тұрақты сөз тіркесінің мағынасын тап:
маңдай тер (адал еңбек),
тепсе темір үзеді (күшті),
қолы алтын (шебер)
|
Үй тапсырмасы
|
Оқулықтағы тапсырмаларды орындау
|
Күнделіктеріне жазады
|
Бағалау
|
Бағалау парақшаларын тарату
|
Парақшаларды толтырады
|
Кері байланыс
|
Қазақ тілі
|
Уақыты:
|
Кабинет:
|
Мұғалім:
|
Сабақтың атауы
|
Дыбыс үндестігі. Дыбыс үндестігі,түрлері. Ілгерінді ықпал
|
Сілтеме
|
Қазақ тілі оқулығының әдістемесі
|
Сабақтың жабдығы
|
Тақта,суреттер,кеспе қағаздар
|
Жалпы мақсаттар
|
а) үндестік заңының екінші түрі дыбыс үндестігін алдыңғы тақырыптармен сұрақ-жауап арқылы жетелей отырып сөзжұмбақ негізінде шешіп, жаңа сабақты жан-жақты меңгерту;
б) дауыссыз дыбыстар арқылы жасалатынына түсінік беріп, мысал арқылы ойларына ой қосу;
в) сауаттылыққа , ізденімпаздылыққа тәрбиелеу.
Сабақтың көрнекілігі: СТО стратегиялары (БББ кестесі, бағалау парағы, сызба кесте), пернетақта, т.б.
Сабақтың әдіс-тәсілдері: сұрақ-жауап, жаттығумен жұмыс, оқулықпен жұмыс
Сабақ түрі: жаңа
|
Оқыту нәтижесі
|
Топқа бөлу
|
Сыныпты жыл мезгілдеріне қарай төрт топқа бөлу. Күз айында туылғандар 1 - топ, қыс айында дүниеге келгендер 2 - топ, көктем айындағылар 3 - топ, жаз айындағылар 4 - топ болып бөлінеді.
|
Ынтымақтастық атмосферасы
|
Сабақтың ұраны :
Қазақ тілім - өз тілім дана тілім.
Абай, Мұқтар сөйлеген дана тілім.
Қастерлейді ұл-қызың мәңгі сені
Болашағым,бақытым қазақ тілім
|
Үй тапсырмасын пысықтау
|
БББ кестесі
білемін
|
білгім келеді
|
білдім
|
|
|
|
Өткенді қайталау (сөзжұмбақ арқылы)
1 Түбір мен қосымшаның жігінде бір-бірімен ыңғайласып үйлесіп біркелкі болып қолданылуды не деп атаймыз? (үндестік)
2 Үндестік заңының алғашқы түрі қалай аталады? (буын)
3 Буын үндестігіне бағынбайтын қосымшалардың бірінші түріндегі жалғауын ата (бен)
4 Буын үндестігі қандай дыбыстар арқылы жасалады? (дауысты)
5 Үндестік заңының екінші түрін ата (дыбыс) .
|
Мағынаны тану
|
Дыбыс пен Әріп жасаған заң
Ертеде Тіл деген үлкен қария өмір сүріпті. Оның өмірлік серігі атақты Сөз атты ана екен Осы екеуінен Дыбыс деген ұл көп күттіріп өмірге келеді. Ол әке-шешесіне қуаныш әкеледі. Ұлан-асыр той жасайды. Дыбыс тез өсіп , ерте ер жетеді, алып батыр болады. Өте зерек , білімді, оқуға жаны құмар екен. Екі қария немере сүйгісі келіп, ұлдарын үйлендіреді. Келіндері ақылына көркі сай, сұлу да сырбаз. Әріп атта өз ауылдастары екен. Дыбыс пен Әріп екеуі бақытты да баянды ұзақ ғұмыр кешеді. Олардың дауысты деген қызы және дауыссыз деген ұлдары болады. Екеуі әке-шешелерінің жолдарын қуып, оқып білім алады. Елге сыйлы үлкен азамат болады. Бірі үйленіп отау құрса, бірі ата-баба жолымен ұзатылады. Осылай өмір өз жалғасын тауып, ұрпақ қамымен күндер жылжып өте береді.
Адам көбейген сайын небір бұзықтықтар да болып жатады. Сондықтан ол елге заң керек болды. Ол заңды Дауысты мен оның елі Буын және Дауыссыз бен келіншегі Тасымал аталары Тілдің көмегімен жасап шығады. Оны өздерінше «Үндестік заңы» деп атайды. Осы заң ережелерінің арқасында ел бір-бірімен ұрыспай-таласпай, әркім өз орнымен жүріп, бейбіт өмір сүріпті.
2. Дыбыс үндестігі-сөз бен қосымшаның немесе сөз бен сөздің аралығында дауыссыз дыбыстардың бірін –бірі өзіне ұқсата әсер етуі.
Мысалы. Мектебі –мектепі, қасығы-қасықы, тастан- тасдан, жазға –жазқа.
ілгерінді ықпал
3. Дыбыс үндестігі
кейінді ықпал.
а) ілгерінді ықпал- көрші дыбыстардың алғашқысы соңғысын өзіне ұқсата әсер етуі.
Мысал: бала –дан, қала +ға, әке+ге.
Ә) кейінді ықпал- сөз бен қосымшаның, сөз бен сөздің аралығында кейінгі дыбыстың алғашқы дыбысқа әсер етуі.
Мысалы: сабақ –сабағы, кітап –кітабы, есік-есігі, теп-теуіп
Оқулықтағы жаттығуларды,топтарда орындау.
|
Сергіту сәті
|
Орнымыздан тұрайық,
Алақанды созайық.
Оңға қарай иіліп,
Солға қарай иіліп,
Бір отырып, бір тұрып,
Сәл тынығып алайық.
|
Оқушылар денелерін жатықтырады
|
Ой толғаныс
|
Тапсырма: Берілген сөздердің түбірі мен қосымшасын айырып, дыбыс үндістігінің түрлеріне ажырату.
1-қатар. Бесігі, теуіп, табаққа, достан, кітабым, қолға, т.б
2- қатар. Табағы, жауып, серігі, баладан, дәптерім, далаға, т.б
3-қатар. Жазығы, тауып, кітабы, қаладан, жазба, өмірге, т.б
Асты сызылған сөздерден ілгерінді ықпалды көрсетіңдер. Сәрсен бірнеше рет әлдекімдермен телефон арқылы сөйлесті.
№2. Асты сызылған сөздерден кейінді ықпалды көрсетіңдер.
Жанғазы- ән десе ішкен асын жерге қоятын жігіт.
№3. Мына сөздердің айтылуы мен жазылуындағы өзгешелікті атап, қай ықпал заңына жататындығын анықта.
Жазылуы Айтылуы
Жанболат Жамболат
Егінбай Егімбай
Көрікбай Көрікпай
Жақыпбек Жақыппек
Тест сұрақтары
Кейінді ықпалды табыңыз.
а) ешкі
в) жұмысшы
с) өнерпаз
д) бір күні
е) баспасөз
2. Біріккен сөздегі ілгерінді ықпалды табыңыз.
а) көк базар
в) ала қой
с) көрші қолаң
д) Ырысбек
е) Күмісжан
3. Ілгерінді ықпалды табыңыз.
а) басшы
в) шекара
с) бұрынғы
д) саудагер
е) көзқарас
4. Біріккен сөздегі кейінгі ықпалды табыңыз.
а) Қазанқап
в) добымыз
с) Ырысбек
д) Аманбек
е) Жан-жағына
|
Үй тапсырмасы
|
Оқулықтағы тапсырмаларды орындау
|
Күнделіктеріне жазады
|
Бағалау
|
Бағалау парақшаларын тарату
|
Парақшаларды толтырады
|
Кері байланыс
|
Қазақ тілі
|
Уақыты:
|
Кабинет:
|
Мұғалім:
|
Сабақтың атауы
|
Кейінді ықпал
|
Сілтеме
|
Қазақ тілі оқулығының әдістемесі
|
Сабақтың жабдығы
|
Тақта,суреттер,кеспе қағаздар
|
Жалпы мақсаттар
Оқыту нәтижесі
|
Кейінді ықпал – қатар келген екі дыбыстың соңғысының өзінен бурынғы дыбысқа әсер етуі туралы түсінік Ой белсенділігін, қазақ тіліне деген сауаттылығын қалыптастыру.
|
Топқа бөлу
|
Сыныпты жыл мезгілдеріне қарай төрт топқа бөлу. Күз айында туылғандар 1 - топ, қыс айында дүниеге келгендер 2 - топ, көктем айындағылар 3 - топ, жаз айындағылар 4 - топ болып бөлінеді.
|
Ынтымақтастық атмосферасы
|
Күн күлімдеп нұр төкті, бізге жолдап...
Балалар: Сәлем!
Жақсы сөздер нұр септі, бізге жолдап...
Балалар: Сәлем!
Еске сақтап кеңесті, достарға сыйла...
Балалар: Сәлем!
Кел,қосылып айтайық бір-бірімізге...
Балалар: Сәлем!
|
Қызығушылықты ояту
|
Кейінді ыкпал
Кейінді ықпал – қатар келген екі дыбыстың соңғысының өзінен бурынғы дыбысқа әсер етуі.
а) Кейінді ықпалдың кездесетін орындары:
Түбір мен қосымша арасында, бас + шы башшы;
Күрделі сөздерде:
а) біріккен сөз: Есенгелді (Есемгелді)
ә) тіркескен сөз: он бес (ом бес)
б) кос сөз: астан-кестен (астаң-кестең)
Екі сөз арасында: ақ лақ (ағ лақ)
ә) Кейінді ықпалдың жазылуда ескерілетін орындары:
1) (қ, к, п + дауысты = ғ, г, б )
Сөз қатаң қ, к, п дауыссыз дыбыстарының біріне аяқталып, оған дауысты дыбыстан бастапатын қосымша жалғансақ, к, п дыбыстары өзгеріп, уяң ғ, г, б дыбыстарына айналады.
аяқ + ы - аяғы
күрек + і = күрегі
доп + ы = добы
жақ (жаға бастады)
төк (төге бастады)
сеп (себе бастады)
2) (п + -ып, -іп =уып, уіп)
Етістіктің түбірі п дыбысына аякталып, оған көсемшенің -ып, -іп жұрнағы жалғанса, п дыбысты өзгеріп, үнді удыбысына айналады.
шап + ып = шауып
кеп + іп = кеүіп
сеп +іп = сеуіп
жап+ып=жауып
|
Мағынаны тану
|
Кейінді ықпал (регресивті)-прогрессивті ықпалға
қарама-қарсы, кейінгі дыбыстың алдыңғы дыбысты тәуелді етуі, игеруі.
Тарақ + ы – тарағы. қ – ы = ғы.
Күрек + і – күрегі. К – і = гі.
Жан + бады – жамбады. Н – б = мб
Сөз - жоқ – сөж жоқ. З – ж = жж.
КЕЙІНДІ ЫҚПАЛ Сөз ішінде немесе сөздер аралығында кейінгі дыбыстың өзінен бұрынғы дыбысқа әсер етіп өзгертуін кейінді ықпал дейміз. Сөздің соңғы дыбысы қатаң п, қ, к болып, жалғанатын қосымша дауыстыдан басталса, олар ұяң сыңарларына (п-б, к-г, қ-ғ болып) айналады, кейде п дыбысы у-ға айналады. Мысалы:- күрек — күрегі, доп — добы, тарақ — тарағы, тап — таба, тауып — (тапып емес). Кейінді ықпалдың жазуда ескерілмейтін түрі де бар: а) Сөздің соңғы дыбысы н болса, жалғанатын қосымшалар қ, ғ, г, б, п дыбыстарынан басталғанда, н өзгеріп ң не м болып айтылады, бірақ жазғанда түбірі сақталады. Осылайша дауыссыздардың үндесуі біріккен сөздер мен сөз тіркестерінің арасыңца да болады. Мысалы: айтылуы: жазылуы: Жампейіс Жанпейіс Ермағамбет Ермағанбет
Оқулықтағы жаттығуларды,топтарда орындау.
|
Сергіту сәті
|
Орнымыздан тұрайық,
Алақанды созайық.
Оңға қарай иіліп,
Солға қарай иіліп,
Бір отырып, бір тұрып,
Сәл тынығып алайық.
|
Оқушылар денелерін жатықтырады
|
Ой толғаныс
|
1.Дыбыс үндестігінің неше түрі бар?
А.1; В.2; С.3; Д.4; Е.5;
2.Д. ү. Қазақ тілінің қай саласы қарастырады?
А.лексика. Д.синтаксис
В.фонетика Е. стилистика
С.морфология
3.Сөз аралығындағы ілгерінді ықпалды тап.
А. арыстанда бар. Д.қырық жігіттің
В. күші бар Е. жігіттің жүрегі
С.жігіттің күші 4.Кейінді ықпалды көрсет.
А.Көрікбай Д.Ашса.
В.Көк гүл Е.Ала көз
Е.Жан пейіс.
5.Дыбыс үндестіне тән термин:
А алдыңғы ықпал
В Артқы ықпал
С жанындағы ықпал
Д ілгерінді ықпал
Е шеткі ықпал
6. Кейінді ықпалы бар сөйлемді тап.
А Пияздың дәрулігі адамға ежелден – ақ мәлім.
В. Оны әр түрлі ісікке, жараға пайдаланып келіпті.
С. Пияз неге ащы?
Д. Пияздың түрлері көп.
Е. Шөлдің сөлін тартқан пияз, жанның жарасын сормақ.
|
Үй тапсырмасы
|
Оқулықтағы тапсырмаларды орындау
|
Күнделіктеріне жазады
|
Бағалау
|
Бағалау парақшаларын тарату
|
Парақшаларды толтырады
|
Кері байланыс
|
Қазақ тілі
|
Уақыты:
|
Кабинет:
|
Мұғалім:
|
Сабақтың атауы
|
Тест-фонетика
Жаттығу жұмыстары
|
Сілтеме
|
Қазақ тілі оқулығының әдістемесі
|
Сабақтың жабдығы
|
Тақта,суреттер,кеспе қағаздар
|
Жалпы мақсаттар
|
1.Білімділік: оқушыларға тіліміздегі дыбыстарды, соның ішіндегі еріндік және езулік дауысты дыбыстарды меңгерту және олар туралы түсініктерін кеңейту, жаттығу жұмыстары мен қосымша тапсырмалар арқылы фонетикалық талдаудың сатыларын меңгерту.
2.Тәрбиелік: оқушыларды адамгершілікке еңбекті дәріптеуге ана тілді құрметтеуге, ұжымдық қарым-қатынасқа, сабақ үстіндегі белсенділіктерін арттыруға және өзіне-өзі сын көзбен қарай білугетәрбиелеу.
3.Дамытушылық: оқушылардың дауысты дыбыстардың түрлерін ажырата алу дағдыларын арттыру, өзіндік жұмыс дағдысын қалыптастыру.
Сабақтың типі: аралас
Сабақтың түрі: баяндау, талдау сабағы
Сабақтың әдіс-тәсілі: түсіндіру, сұрақ-жауап, жаттығу, салыстыру.
|
Оқыту нәтижесі
|
Топқа бөлу
|
Сыныпты жыл мезгілдеріне қарай төрт топқа бөлу. Күз айында туылғандар 1 - топ, қыс айында дүниеге келгендер 2 - топ, көктем айындағылар 3 - топ, жаз айындағылар 4 - топ болып бөлінеді.
|
Ынтымақтастық атмосферасы
|
Бәріміз бірге мына сөздерді айтайық:
Отбасының гүліміз,
Көңілді өтер күніміз.
«Қайырлы таң!» деп айтамыз,
Бір болып, кеште қайтамыз.
|
Үй тапсырмасын сұрау
|
Кім жүйрік?»
Сұрақтарға тез жауап беру.
1. Дыбыстарды зерттейтін сала.
2. Тілдің қатысына қарай дауысты дыбыстар нешеге бөлінеді?
3. Жуан және жіңішке дауысты дыбыстардың жасалуы жолы.
4. Ашық және қысаң дауысты дыбыстар жасалуы жолы.
|
Мағынаны тану
|
Дауысты дыбыстың жасалуы кезіндегі ерін мен езудің қалпына қарай олар еріндік және езулік болып бөлінеді.
Еріннің дөңгеленіп, алға қарай созылуы арқылы жасалған дауысты дыбыстарды еріндік дауыстылар деп атайды. Олар:о,ө,у,ү,ұ.
Езудің кейін қарай тартылуы арқылы жасалған дауысты дыбыстарды езулік дауыстылар деп атайды. Олар:а,ә,е,э,ы,і,и.
Сөздің алдыңғы буынындағы еріндік дауыстылар кейінгі буындағы езулік дауыстылырға әсер етеді. Оны өзіне қарай бейімдеп еріндік дауыстыға айналдырады. Мысалы: құлын сөзі - құлұн болып айтылады.жазудағы нормасы құлын болғанымен, айтудағы нормасын сақтап айту керек. Себебі, сөздерді дұрыс айта білу де – тіл мәдениетінің бір шарты.
Оқулықтағы жаттығуларды,топтарда орындау.
|
Сергіту сәті
|
Орнымыздан тұрайық,
Алақанды созайық.
Оңға қарай иіліп,
Солға қарай иіліп,
Бір отырып, бір тұрып,
Сәл тынығып алайық.
|
Оқушылар денелерін жатықтырады
|
Ой толғаныс
|
Үлестірмелі қағаздармен жұмыс.
Деңгейлік тапсырмалар.
III деңгей
Жабық тест сұрақтарға жауап жаз.
1. Фонетика нені зерттейді?
2. Сөйлем мүшелеріне нелер жатады?
3. Әліпбиді жатқа жаз.
II деңгей
Кестені толтыр.
Дауысты
дыбыстар
|
Жақтың атысына
|
Тілдің қатысына
|
Еріннің
қатысына
|
|
|
|
ашъқ
|
кысаң
|
жуан
|
жіңішке
|
еріндік
|
езулік
|
|
|
|
|
|
|
|
І деңгей
Фонетиканың схемасына сүйене отырьп, ауызша ереже айту.
|
Үй тапсырмасы
|
Оқулықтағы тапсырмаларды орындау
|
Күнделіктеріне жазады
|
Бағалау
|
Бағалау парақшаларын тарату
|
Парақшаларды толтырады
|
Кері байланыс
|
Қазақ тілі
|
Уақыты:
|
Кабинет:
|
Мұғалім:
|
Сабақтың атауы
|
Бақылау диктанты «СИЫР»
Қатемен жұмыс.Тіл ұстарту.
|
Сілтеме
|
Қазақ тілі оқулығының әдістемесі
|
Сабақтың жабдығы
|
Тақта,суреттер,кеспе қағаздар
|
Жалпы мақсаттар
|
Сиыр тақырыбындағы диктантты жаздыру арқылы,төрт түлік туралы түсінік беру. Ойлау,сөйлеу,жазу дағдыларын қалыптастыру. Жазу сауаттылығына баулу.
|
Оқыту нәтижесі
|
Топқа бөлу
|
Сыныпты жыл мезгілдеріне қарай төрт топқа бөлу. Күз айында туылғандар 1 - топ, қыс айында дүниеге келгендер 2 - топ, көктем айындағылар 3 - топ, жаз айындағылар 4 - топ болып бөлінеді.
|
Ынтымақтастық атмосферасы
|
Бәріміз бірге мына сөздерді айтайық:
Отбасының гүліміз,
Көңілді өтер күніміз.
«Қайырлы таң!» деп айтамыз,
Бір болып, кеште қайтамыз.
|
Үй тапсырмасын сұрау
|
Оқулықтағы тапсырмаларды орындау
|
Мағынаны тану
|
СИЫР
Сиыр – күйіс қайыратын ірі қара мал. Сиырдың тұяғы айыр және мүйізі үлкен болады. Мүйізсіз сиырды тоқал сиыр дейді. Адам баласына сиырдың пайдасы аса зор. Олар ет беретін және сүт беретін сиырлар болып екі топқа бөлінеді. Етті сиырдың терісі қалың және денелі келеді. Сүтті сиырдың терісі жұқа және бөкселі болады. (53сөз)
Жазылуы қиын сөздер: мүйізсіз, бөкселі.
1. Соңғы сөйлемде неше сөз бар?
2.Төртінші сөйлемдегі сөздердің байланысын сызықпен қосып көрсетіңдер.
|
Сергіту сәті
|
Орнымыздан тұрайық,
Алақанды созайық.
Оңға қарай иіліп,
Солға қарай иіліп,
Бір отырып, бір тұрып,
Сәл тынығып алайық.
|
Оқушылар денелерін жатықтырады
|
Ой толғаныс
|
Шығармашылық тапсырма:
1-топ
«»Сиырдың пайдасы» постер
2-топ
«Төрт түлік» постер
|
Үй тапсырмасы
|
Қайталау
Төрт түлік туралы мәліметтер жинақтау
|
Күнделіктеріне жазады
|
Бағалау
|
Бағалау парақшаларын тарату
|
Парақшаларды толтырады
|
Кері байланыс
|
Қазақ тілі
|
Уақыты:
|
Кабинет:
|
Мұғалім:
|
Сабақтың атауы
|
Орфография
|
Сілтеме
|
Қазақ тілі оқулығының әдістемесі
|
Сабақтың жабдығы
|
Тақта,суреттер,кеспе қағаздар
|
Жалпы мақсаттар
|
Білімділік: Оқушылардың грамматикадан оқып, үйренген ережелерін ойындар арқылы қайталап бекіте түсу. Сөздердің айтылу және жазылу нормаларымен таныстыру, мысалдар келтіру арқылы дәлелдеу.
Дамытушылық: Жауапты тез таптырып, тапқырлыққа дағдыландыру. Жаттығу жұмыстары арқылы мағынаны таныту. Есте сақтау, ойлау қабілеттерін арттыру.
Тәрбиелік: Тіл дамыту жұмыстарын жүйелі әрі қызықты етіп ұйымдастырудың тиімділігін сезіндіру, ұқыпты, таза сауатты жазуға тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: Аралас сабақ.
Сабақтың әдісі: баяндау, талдау, сұрақ - жауап
|
Оқыту нәтижесі
|
Топқа бөлу
|
Геометриялық фигуралар арқылы сыныпты 3-топқа бөлу
|
Ынтымақтастық атмосферасы
|
Қазақ тілі – өз тілім, ана тілім,
Абай, Мұхтар сөйлеген дана тілім,
Қастерлейді ұл - қызың мәңгі сені
Балалығым, бақытым, қазақ тілім - дей келе сабағымызды бастаймыз.
|
Үй тапсырмасын сұрау
|
Үй тапсырмасы жазылған дәптерлерін тексеру
|
Мағынаны тану
|
Орфография туралы
Тілдегі сөздердің дұрыс жазу ережелерінің жиынтығы орфография (гректің орфос — дұрыс, түзу және графия — жазу деген сөздерден алынған) деп аталады. Тіл жүйелі, қоғамдық құбылыс болғандықтан, жұрттың бәріне ортақ оның жазу ережелері болады. Әркім өзінше әр түрлі жаза беретін болса, ол жүйелі тіл болмақ емес. Кейде дұрыс жазу ережелерін емле деп те атайды.
Тілде жазу үш принципке сүйенеді.
1. Морфологиялық принцип. Бұл принцип бойынша сөздер айтылуынша емес, бастапқы түбір тұлғасы сақталып жазылады. Мысалы: бас-шы (айтылуындай башшы емес), түн-гі (түңгі емес), Жан-пейіс (Жәмпейіс емес) болып сөздің түбірі де, қосымша да өз тұлғаларын сақтап жазылады.
2. Дәстүрлі (тарихи) принцип бойынша сөздер әуелгі тұлғасында емес, тілде қалыптасқан тұлғасы бойынша жазылады. Мысалы: хал, хат, хабар т. б. сөздер қал, к,ат, қабар болып жазылмайды, дәстүр бойынша қалыптасқан тұлғасында жазылады.
3. Фонетикалық принцип бойынша сөздер дыбыстық заңдарга сүйеніліп, айтылуы және естілуі бойынша жазылады. Мысалы, жаздыгүні, сексен, бүгін, жауып қойды, белбеу сияқты сөздер осылай айтылуынша, естілуінше жазылады, ал бұл сөздердің тарихи тұлғалары — жаздың күні, сегіз он, бұл күн, жап+ып қойды, белбау.
Қазақ тіліндегі сөздер бір ғана принцип бойынша жазылмайды. Сөздердің көпшілігі морфологиялық принцип бойынша жазылса да, фонетикалык және дәстүрлі принциптер бойынша да жазылатын сөздер аз емес. Оны қазақ тілінің ресми бекітілген «Орфографиялық (емле) ережелері» мен — орфографиялық сөздіктері белгілеп отырады. Орфографиялық ережелерді Қазақстан республикасының Жоғаргы Кеңесі бекітеді.
Оқулықтағы жаттығуларды,топтарда орындау.
Орфография – сөздердің дұрыс жазылу заңдылығы.
|
Сергіту сәті
|
Орнымыздан тұрайық,
Алақанды созайық.
Оңға қарай иіліп,
Солға қарай иіліп,
Бір отырып, бір тұрып,
Сәл тынығып алайық.
|
Оқушылар денелерін жатықтырады
|
Ой толғаныс
|
«Орфография» деген сөз «дұрыс жазамын» дегенді білдіреді.Орфография-сөзді бірізді жазудың тәсілдерін белгілейтін ереже.Орфография дыбыстарды қандай әріппен беруді,сөздерді,оның бөлшектерін бірге,бөлек немесе дефис арқылы жазуды,бас әріптің қолданылуын,тасымал тәртібін белгілейді.
№1
Төмендегі сөздердің тұсына олардың орфографиялық нормасын сақтап жазыңдар.
Жылан гөз - жыланғұрт –
қайқаяқ – қайран ғалу –
қайрақ тас – қайыр ғош –
қақ пөлу – қағ алды –
саптаяқ – сарауыз –
сегіз ғанат –
|
Үй тапсырмасы
|
Оқулықтағы тапсырмаларды орындау
|
Күнделіктеріне жазады
|
Бағалау
|
Бағалау парақшаларын тарату
|
Парақшаларды толтырады
|
Кері байланыс
|
Қазақ тілі
|
Уақыты:
|
Кабинет:
|
Мұғалім:
|
Сабақтың атауы
|
Орфоэпия.
|
Сілтеме
|
Қазақ тілі оқулығының әдістемесі
|
Сабақтың жабдығы
|
Тақта,суреттер,кеспе қағаздар
|
Жалпы мақсаттар
|
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушылардың ойлау қабілетін сабаққа деген қызығушылығын арттыру және негізгі мәселелерге аса көңіл бөлуге үйрету ;
ә) Өз бетінше ізденуге,ойлау қабілетін арттыруға ықпал ету,өз ойын еркін жеткізуге баулу,жылдам жауап беруге дағдыландыру,тіл,сөйлеу тілдерін етілдіру,сөйлеумашықтарын,шығармашылық қабілеттерін дамытуға жол ашу,ойлау қабілеттерін,сөздік қорларын дамыту ;
б) Мақал – мәтел арқылы оқушылардың рухани байлығын қалыптастыру,адамгершілікке тәрбиелеу,тапқырлық,іздемпаздық қасиеттерін қалыптастыру,адамгершілік қасиеттерге,ұлттық құндылықтарды сүйе білуге дағдыландыру.
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ - жауап
Сабақтың көрнекілігі : үлестірмелі кеспе қағаздар
Халықтық педагогика нақыл сөздер
|
Оқыту нәтижесі
|
Топқа бөлу
|
Сыныпты жыл мезгілдеріне қарай төрт топқа бөлу. Күз айында туылғандар 1 - топ, қыс айында дүниеге келгендер 2 - топ, көктем айындағылар 3 - топ, жаз айындағылар 4 - топ болып бөлінеді.
|
Ынтымақтастық атмосферасы
|
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.
Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.
зейінін сабаққа аудару.
|
Үй тапсырмасын сұрау
|
1.Үндестік заңы дегеніміз не?
2.Буын үндестігіне бағынбайтын қосымшаларды ата?
3.Дыбыс үндестігі дегеніміз не?
4.Орфография дегеніміз не?
|
Мағынаны тану
|
«Орфоэпия» - «дұрыс айтамын» деген сөз. Орфоэпия – ауызша сөздің бірізді дыбысталуын қамтамасыз ететін ұлттық тіл нормасының жиынтығы.Әдетте сөздің бірізді дыбысталуы тілдесуді жеңілдетеді.
Дыбыс үндестігі орфоэпияның негізгі нормаларының бірі болып табылады.
Оқулықтағы жаттығуларды,топтарда орындау.
|
Сергіту сәті
|
Орнымыздан тұрайық,
Алақанды созайық.
Оңға қарай иіліп,
Солға қарай иіліп,
Бір отырып, бір тұрып,
Сәл тынығып алайық.
|
Оқушылар денелерін жатықтырады
|
Ой толғаныс
|
Шығармашылық тапсырма
«Теледидар жүргізушісіне еліктеу»
|
Үй тапсырмасы
|
Мәтіндегі жазылуы мен айтылуында айырмашылық байқалатын сөзді тап.
Оқулықтағы тапсырмаларды орындау
|
Күнделіктеріне жазады
|
Бағалау
|
Бағалау парақшаларын тарату
|
Парақшаларды толтырады
|
Кері байланыс
|
Қазақ тілі
|
Уақыты:
|
Кабинет:
|
Мұғалім:
|
Сабақтың атауы
|
Екпін
Екпіннің түрлері
|
Сілтеме
|
Қазақ тілі оқулығының әдістемесі
|
Сабақтың жабдығы
|
Тақта,суреттер,кеспе қағаздар
|
Жалпы мақсаттар
|
а) Оқушыларға ұлттық тіліміздің өркендеп оянуына ана тілімізді сүюге,ана тілін аяққабаспай мәртебесін биік ұстау жөнінде түсіндіру,соған дәріптеу ;
ә) Әр оқушының өзіндік ой – қиялына ерік беріп,өзінше ой қорытуға,ой түюге баулу,шығармашылық жұмысқа жұмылдыру арқылы таным – түсініктерін дамыту ;
б) Оқушылардың бойына әдептілік,инабаттылық,қарапайымдылық қасиеттерін қалыптастыру.
Сабақтың түрі : Дәстүрлі сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ - жауап
Сабақтың көрнекілігі : үлестірмелі кеспе қағаздар,кітап
|
Оқыту нәтижесі
|
Топқа бөлу
|
Сыныпты жыл мезгілдеріне қарай төрт топқа бөлу. Күз айында туылғандар 1 - топ, қыс айында дүниеге келгендер 2 - топ, көктем айындағылар 3 - топ, жаз айындағылар 4 - топ болып бөлінеді.
|
Ынтымақтастық атмосферасы
|
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
|
Үй тапсырмасын сұрау
|
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
1.Буын үндестігі дегеніміз не?
2.Дыбыс үндестігі дегеніміз не?
3.Орфография дегеніміз не?
4.Орфоэпия дегеніміз не?
|
Мағынаны тану
|
Тілдің сөйлеу нормасына тән ендігі бір фонетикалық құбылыс – екпін.Сөйлеп тұрғанда,бір сөз басқа сөздерге,бір буын басқа буындарға,бір дыбыс басқа дыбыстарға қарағанда күшті,көтеріңкі айтылуын екпін дейміз.
Екпін сөз екпіні,ой екпіні,тіркес екпіні,дыбыс екпіні болып бөлінеді.
Екі немесе одан да көп буынды бір сөздің ішіндегі бір буынның көтеріңкі айтылуы сөз екпіні деп аталады.Қазақ тіліндегі сөз екпінінің орны тиянақты болады: екпін сөздің ең соңғы бөлігіне түседі.Мысалы: Үзді’к оқушыларға’ бағалы’ сыйлықта’р беріледі’.
Кейде тілімізде бірнеше сөз тізбектеліп барып түгелімен бір ғана екпінге ие болады.Екпіннің мұндай түрі тіркес екпін деп аталады. Мысалы: тәлім-тәрбие’,ата-ана’,оқу үші’н,сен ғой’,қырық шақты’,ән са’л,көк ала’,қыпша бе’л,Абай көшесі’,ат үсті’,қас пен көздің арасында’,құлақ са’л,көп сөйледі’,тез жазды’,т.б.
Айтылуда тіркес құрамына енген сөздердің ара жігі үзілмей,бірігіп айтылады.
Тапсырма
Үлгі-сызбада көрсетілген бір тіркес екпініне бағынатын сөздердің тұсына соған тұлғалас бірнеше сөз жазыңдар.
Жүн-жұрқа
|
|
үйге дейін
|
|
еңбек ет
|
|
ну орман
|
|
биік шың
|
|
ұзақ сөйлесті
|
|
жүрек жұтқан
|
|
Сөйлем ішінде ерекше көңіл аударуға тиісті болған бір сөзді оқшаулап,бөліп айту ой екпіні деп аталады.Ой екпіні тұрақты болмайды.Өйткені бір сөйлемдегі кез келген сөзге ерекше көңіл аударыла беруі мүмкін.
Мысалы: Атасы бүгін ауылға келді.
Атасы ауылға бүгін келді.
Ауылға бүгін атасы келді.
Осындағы бірінші сөйлем атасы ауылға келгенін,екінші сөйлемде атасы бүгін келгенін,үшінші сөйлемде ауылға басқа емес,атасы келгенін нақтылап хабарлау мақсаты көзделген.Сондықтан тыңдаушының назарын ой екпіні түскен сөзге аудару үшін ол сөздің қалыпты орны басқа орынға (баяндауыштың алдына ) ауыстырып қолданылған. Назар аударылатын сөз сөйлемнің басында не соңында,көбінесе баяндауыштың алдында тұрады.
Сөйлеушінің көтеріңкі көңіл күйін,абыржыған ішкі сезімін тыңдаушыға жеке бір дыбыс арқылы жеткізетін сәттер болады.Бір сөздің ішіндегі бір дыбысты көтеріп не созып айту тәсілі дыбыс екпіні деп аталады.Қуанышты көңіл күйді дауысты дыбыстарға түскен екпін білдіреді: тама-ша-а,бә-ә-рекелді,жара-а-йсың, т.б. Реніш,кею,қынжылу сезімдерін дауыссыз дыбысқа түскен екпін білдіреді: т-тарт қолыңды,тыныш отыр-р-р,ж-жап есікті,т.б.
Оқулықтағы жаттығуларды,топтарда орындау.
|
Сергіту сәті
|
Орнымыздан тұрайық,
Алақанды созайық.
Оңға қарай иіліп,
Солға қарай иіліп,
Бір отырып, бір тұрып,
Сәл тынығып алайық.
|
Оқушылар денелерін жатықтырады
|
Ой толғаныс
|
1.Ой екпіні дегеніміз не?
2.Ой екпіні көбінесе қай сөйлем мүшесінің алдында тұрады?
3.Дыбыс екпіні дегеніміз не?
4.Дыбыс екпіні бір сөзге түскенде ол сөз қандай сезімдерді білдіреді?
|
Үй тапсырмасы
|
Оқулықтағы тапсырмаларды орындау
|
Күнделіктеріне жазады
|
Бағалау
|
Бағалау парақшаларын тарату
|
Парақшаларды толтырады
|
Кері байланыс
|
Қазақ тілі
|
Уақыты:
|
Кабинет:
|
Мұғалім:
|
Сабақтың атауы
|
Бақылау диктанты «Балалық шақ»
Қатемен жұмыс.Тіл ұстарту.
|
Сілтеме
|
Қазақ тілі оқулығының әдістемесі
|
Сабақтың жабдығы
|
Тақта,суреттер,кеспе қағаздар
|
Жалпы мақсаттар
|
а) Балалардың есте сақтау қабілетін дамыту,өз ойын еркін жеткізе білуге,сауатты жазуға дағдыландыру.
ә) Мұхият тыңдап, ұқыпты жаза білуге үйрету.
б) Өз ісіне ұқыпты,мейірімді,кешірімшіл болуға тәрбиелеу.
Сабақтың түрі : қайталау
Сабақтың әдісі: баяндау
Сабақтың көрнекілігі : диктанттар жинағы
Халықтық педагогика мақал-мәтелдер.
|
Оқыту нәтижесі
|
Топқа бөлу
|
Сыныпты жыл мезгілдеріне қарай төрт топқа бөлу. Күз айында туылғандар 1 - топ, қыс айында дүниеге келгендер 2 - топ, көктем айындағылар 3 - топ, жаз айындағылар 4 - топ болып бөлінеді.
|
Ынтымақтастық атмосферасы
|
Балалық шағым менің есімде,
Мәңгілік қалшы!
Мектепбім,аяулы ұстазым
Балалық тілегім осы!
|
Үй тапсырмасын сұрау
|
Үй тапсырмасы жазылған дәптерлерін тексеру
|
Мағынаны тану
|
Балалық шақ
Менің туған отбасым – кәдімгі отбасыларының бірі.Әкем кедей шаруадан
шыққан.Әкемнің аздаған білімі болатын.Қолы өнерлі еді.Сондықтан ол ағаш
ұстасы,шешем сауыншы болды.Тұрмыс жақсарып,жұрт дәулетті тұрды.Біздің үйіміз ауылдың шетінде тұратын.Кішкене бақшамызда алма,шие,алша,қарақат өсетін.Үй сыртындағы алаңда балалар асыр салып ойнайтын.Өзімнің үш жасар кезім әлі есімде.Апам май мейрамы күні мектепке ала барды.Мен орындыққа шығып тұрып,тақпақ айттым.Оқушылар мені мақтап қол шапалақтады.Содан былай мен мектепке баруды арман еттім.
|
Сергіту сәті
|
Орнымыздан тұрайық,
Алақанды созайық.
Оңға қарай иіліп,
Солға қарай иіліп,
Бір отырып, бір тұрып,
Сәл тынығып алайық.
|
Оқушылар денелерін жатықтырады
|
Ой толғаныс
|
Шығармашылық тапсырма:
1-топ
«Менің балалық шағым» сурет салу
2-топ
«Балалықты аңсаймын» эссе жазу
|
Үй тапсырмасы
|
Оқулықтағы тапсырмаларды орындау
|
Күнделіктеріне жазады
|
Бағалау
|
Бағалау парақшаларын тарату
|
Парақшаларды толтырады
|
Кері байланыс
|
Қазақ тілі
|
Уақыты:
|
Кабинет:
|
Мұғалім:
|
Сабақтың атауы
|
Сөзжасам туралы түсінік
|
Сілтеме
|
Қазақ тілі оқулығының әдістемесі
|
Сабақтың жабдығы
|
Тақта,суреттер,кеспе қағаздар
|
Жалпы мақсаттар
|
а) Оқушылардың ойлау қабілетін сабаққа деген қызығушылығын арттыру және негізгі мәселелерге аса көңіл бөлуге үйрету ;
ә) Өз бетінше ізденуге,ойлау қабілетін арттыруға ықпал ету,өз ойын еркін жеткізуге баулу,жылдам жауап беруге дағдыландыру,тіл,сөйлеу тілдерін етілдіру,сөйлеумашықтарын,шығармашылық қабілеттерін дамытуға жол ашу,ойлау қабілеттерін,сөздік қорларын дамыту ;
б) Мақал – мәтел арқылы оқушылардың рухани байлығын қалыптастыру,адамгершілікке тәрбиелеу,тапқырлық,іздемпаздық қасиеттерін қалыптастыру,адамгершілік қасиеттерге,ұлттық құндылықтарды сүйе білуге дағдыландыру.
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ – жауап,тіл дамыту әдістері
Сабақтың көрнекілігі : үлестірмелі кеспе қағаздар
|
Оқыту нәтижесі
|
Топқа бөлу
|
Сыныпты жыл мезгілдеріне қарай төрт топқа бөлу. Күз айында туылғандар 1 - топ, қыс айында дүниеге келгендер 2 - топ, көктем айындағылар 3 - топ, жаз айындағылар 4 - топ болып бөлінеді.
|
Ынтымақтастық атмосферасы
|
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
|
Үй тапсырмасын сұрау
|
Үй тапсырмасы жазылған дәптерлерді тексеру
|
Мағынаны тану
|
«Сөзжасам» дегеніміз – жаңа сөздердің жасалуы.Ойла дегенде ой деген сөзге –ла қосымшасы жалғану арқылы ойлау іс-әрекетін білдіретін жаңа сөз ( ойла ) жасалған.Мал деген сөзге –шы қосымшасы жалғану арқылы малды бағатын адам жөніндегі жаңа мағыналы сөз ( малшы ) жасалған.Бес және атар деген екі сөздің бірігуінен жаңа мағыналы бесатар сөзі жасалған,ол – мылтықтың бір түрі.
Кәрі және жас деген сөздердің қосарлануы арқылы (кәрі-жас) бүкіл жұртшылық дегенді білдіретін жаңа мағыналы сөз жасалған.
Тілімізде қол деген сөз бар: бастапқы мағынасы – дене мүшесінің атауы,кейінгі мағынасы - әскер (қол).
Айғыр және жуа сөздерінің тіркесуінен (айғыр жуа) өсімдіктің атын білдіретін жаңа мағыналы сөз туған.
Жаңа сөздер тудырудың бірнеше тәсілі бар:жұрнақ арқылы,екі сөзді біріктіру арқылы,екі сөзді қосарлау арқылы,екі сөзді тіркестіру арқылы жасалады.
Қазақ тіліндегі сөздер түбір сөздер туынды сөздер болып бөлінеді.Жоғарыдағы келтірілген мысалдар – туынды сөздер.Ал түбір сөзге сөздің бастапқы мағынасы жатады:
Ой,мал,бес,ат,кәрі,жас,бала,айғыр, т.б.
Оқулықтағы жаттығуларды,топтарда орындау.
|
Сергіту сәті
|
Орнымыздан тұрайық,
Алақанды созайық.
Оңға қарай иіліп,
Солға қарай иіліп,
Бір отырып, бір тұрып,
Сәл тынығып алайық.
|
Оқушылар денелерін жатықтырады
|
Ой толғаныс
|
1.Сөзжасам дегеніміз қандай сөздердің жасалуы арқылы жасалады?
2.Жаңа сөз тудырудың тәсілдерін ата?
|
Үй тапсырмасы
|
Оқулықтағы тапсырмаларды орындау
|
Күнделіктеріне жазады
|
Бағалау
|
Бағалау парақшаларын тарату
|
Парақшаларды толтырады
|
Кері байланыс
|
Достарыңызбен бөлісу: |
