Қазақ тілі
|
Уақыты:
|
Кабинет:
|
Мұғалім:
|
Сабақтың атауы
|
Диктант «Атасы мен немересі»
Қатемен жұмыс.Тіл ұстарту
|
Сілтеме
|
Қазақ тілі оқулығының әдістемесі
|
Сабақтың жабдығы
|
Тақта,суреттер,кеспе қағаздар
|
Жалпы мақсаттар
|
Жалпы мақсаты: Диктанттың мазмұнын түсіну, мазмұны бойынша көңілге түйгенін анықтау. Автор туралы білімдерін кеңейту
Оқу нәтижелері 1. Атасы мен немересінің сөздеріне түсінік алады, өз ойларын айтуға машықтанады.
2. Ата мен немеренің ерекшеліктерін анықтап, өмірдегі іс - әрекеттерде қолдануына мысалдар келтіреді, ата - ананы құрметтеуге, кішіпейілділікке, ізеттілікке тәрбиеленеді.
3. Өздері жасаған жұмыстарына қорытынды жасайды, тіл байлығы, сөйлеу мәдениеті дамиды.
|
Оқыту нәтижесі
|
Топқа бөлу
|
І топ: «Ойшылдар»
ІІ топ: «Алғырлар»
ІІІ топ: «Білгірлер»
|
Ынтымақтастық атмосферасы
|
- Балалар, мен күнге таң қаламын. Неге десеңдер, күн сиқыршы сияқты. Жылы әрі мейіріммен сәлемдесе біледі. Күннің жомарт сәулелері ананың нәзік қолдары сияқты аялайды, сипалайды, жылытады. Жан дүниеміз тыныштық пен ізгілікке бөленеді. Сиқырлы күн өкпелегенді жазады, мұңайғанды жұбатады.
Күн жарығын алақанға саламын,
Жүрегіме басып ұстай қаламын.
Ізгі әрі нәзік, мейірімді жарық,
Болып кетер сонда дереу жан - жағым
Мұғалім:
- Біз қандаймыз?
- Біз көңілдіміз!
- Біз қандаймыз?
- Біз батылмыз!
Мұғалім: Олай болса, бүгінгі сабағымызды қалай өткіземіз?
Оқушылар: керемет қылып өткіземіз.
Мұғалім: Ал, енді, сабағымызды бастаймыз.
|
Қызығушылықты ояту
|
«Ой ашар»
І топ: Немере деген кім?
ІІ топ: «Ата» деген кім?
ІІІ топ: «Ата», «Немере» туралы тақпақтар айту
|
Мағынаны тану
|
Бекіре
Бекіреде тұрақты мекен жоқ.Ол көшпелі балық. Бекіренің бастапқы шағы өзенде өтеді. Олар өсіп жетілген соң теңізге бет алады. Мұнда оларға азықтар өте мол.Бұл балықтар ерекше дәмді жұмсақ етімен атақты. Олардың қара уылдырығы дүние жүзінде жоғары бағаланады. Көптеген бекірелердің дене тұрқы үш метрге жетеді. Салмағы екі жүз килограмға дейін барады.(54сөз )
Жазылуы қиын сөздер:уылдырығы,килограмға.
1.Бірінші сөйлемдегі жуан буынды сөздерді бір,жіңішке буынды сөздерді екі сызыңдар.
2.Мәтіннен сан есімдерді табыңдар.
|
Сергіту сәті
|
Орнымыздан тұрайық,
Алақанды созайық.
Оңға қарай иіліп,
Солға қарай иіліп,
Бір отырып, бір тұрып,
Сәл тынығып алайық.
|
Оқушылар денелерін жатықтырады
|
Ой толғаныс
|
Сурет бойынша әңгіме жүргізу
|
Үй тапсырмасы
|
Оқулықтағы тапсырмаларды орындау
|
Күнделіктеріне жазады
|
Бағалау
|
Бағалау парақшаларын тарату
|
Парақшаларды толтырады
|
Кері байланыс
|
Қазақ тілі
|
Уақыты:
|
Кабинет:
|
Мұғалім:
|
Сабақтың атауы
|
Сөздік қор
Сөздік қор-сөз байлығының негізі
|
Сілтеме
|
Қазақ тілі оқулығының әдістемесі
|
Сабақтың жабдығы
|
Тақта,суреттер,кеспе қағаздар
|
Жалпы мақсаттар
|
а) Түрлі әдістерді пайдалана отырып балаларды тапқырлық,жылдамдық,есте сақтау қабілеттерін артыру.Сөйлеу тілін жетілдіріп,шешендік өнерге баулу ;
ә) Оқушылардың туған жер тарихына деген патриоттық сезімін ояту,адамгершілікке баулу, халық даналығы,халық өсиеттерінен нәр алғызу,сөз өнеріне деген қызығушылығын арттыру ;
б) Ой еркіндігіне,ізденімпаздыққа баулу,сөйлеу мәдениетін жетілдіру,өз бетімен әрекеттенуге дағдыландыру.
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ – жауап,тіл дамыту
Сабақтың көрнекілігі : кеспе қағаздар
Пәнаралық байланыс : әдебиет,география
|
Оқыту нәтижесі
|
Топқа бөлу
|
Сыныпты жыл мезгілдеріне қарай төрт топқа бөлу. Күз айында туылғандар 1 - топ, қыс айында дүниеге келгендер 2 - топ, көктем айындағылар 3 - топ, жаз айындағылар 4 - топ болып бөлінеді.
|
Ынтымақтастық атмосферасы
|
Сендерді «Шаттық шеңберіне» шақырамын. Кәнеки, бір-бірімізбен амандасайық!
Армысың, Әлем!
Армысың, Жарық күн! (Қолдарын жайып, көкке көтереді.)
Армысың, абзал Адам! (Қолдарын алға созады.)
Армысың, менің досым!
|
Үй тапсырмасын сұрау
|
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.
1.мақал-мәтелдер дегеніміз не?
2.мақал мен мәтелдің қандай айырмашылығы бар?
3.тұрақты тіркестер дегеніміз не?
4.табу дегеніміз не?
5.синоним дегеніміз не?
|
Мағынаны тану
|
Тіліміздегі сөздердің көбі-қазақтың ғасырлар бойы қолданылып келе жатқан байырғы төл сөздері.Олар ең қажетті ұғымдарды білдіреді де жалпы халыққа бірдей түсінікті болады.Мысалы:туыстықты білдіретін атулар:ата,ана,нағашы,жиен,аға,,жеңге,бөле т.б. Аң-құс атаулары: бүркіт,торғай,түлкі т.б. Мал атаулары жылқы,түйе,сиыр,қой,құлын.. Табиғат құбылыстарының атаулары:күн,ай,жел,бұлт,тау т.б.
Заттардың түр-түсін,сапасын білдіретін атаулар: ақ,қызыл,көк,жеңіл,ауыр. т.б. Қимыл-қозғалысқа,әрекетке қатысты сөздер:кел,бар,кет,сөйле,күл т.б. Тамаққа қатысты атаулар : ет,сүт,айран т.б. Тұрмыс қажетіне байланысты атулар: қазан,ожау,қалың жастық т.б. Сан атаулары : бір,екі,жеті,тоғыз т.б. Есімдіктер : мен,біз,сен,ол,кім,? не?
Оқулықтағы жаттығуларды,топтарда орындау.
|
Сергіту сәті
|
Орнымыздан тұрайық,
Алақанды созайық.
Оңға қарай иіліп,
Солға қарай иіліп,
Бір отырып, бір тұрып,
Сәл тынығып алайық.
|
Оқушылар денелерін жатықтырады
|
Ой толғаныс
|
Сұрақтарға жауап беріңіз.
1. Түркі тілдеріне қандай тілдер жатады?
___________________________________________________________
2. Қазақ тілдеріне жақын тілдерді атаңыз.
___________________________________________________________
3. Түркі тілдерінің жалғамалы тілдер деп аталуының себебі неде?
___________________________________________________________
4.Қазақ тілінің орыс тілінен қандай ерекшеліктері бар?
___________________________________________________________
|
Үй тапсырмасы
|
Оқулықтағы тапсырмаларды орындау
|
Күнделіктеріне жазады
|
Бағалау
|
Бағалау парақшаларын тарату
|
Парақшаларды толтырады
|
Кері байланыс
|
Қазақ тілі
|
Уақыты:
|
Кабинет:
|
Мұғалім:
|
Сабақтың атауы
|
Қазақ тілінің сөздік құрамы
|
Сілтеме
|
Қазақ тілі оқулығының әдістемесі
|
Сабақтың жабдығы
|
Тақта,суреттер,кеспе қағаздар
|
Жалпы мақсаттар
|
1. Білімділік: оқушылардың білімін одан әрі дамыту, тереңдету, ізденгіштігін арттыра отырып, ой - өрісін кеңейту, тіл байлығын молайту, ауызша жазбаша сөйлеу мәдениетін, сауаттылығын арттыру, шығармашылық қабілетін дамыту.
2. Тәрбиелік: оқушылардың бойына адамгершілік қасиеттер дарыту, ізгілікке, ынтымаққа халықтық педагогика негіздеріне баулу, өзара сыйластық, достыққа тәрбиелеу.
3. Дамытушылық: оқушылардың лингвистикалық дүниетанымдарын кеңейту.
Сабақтың типі: аралас сабақ
Сабақтың түрі: танымдық, тіл дамыту
Сабақтың әдіс - тәсілі: іздендіру, салыстыру, проблема қоя іздендіру, диалогты ойын түрлері, сөз құрастыру, СТО
Сабақтың көрнекілігі: сызбалар, таблицалар.
|
Оқыту нәтижесі
|
Топқа бөлу
|
Сыныпты жыл мезгілдеріне қарай төрт топқа бөлу. Күз айында туылғандар 1 - топ, қыс айында дүниеге келгендер 2 - топ, көктем айындағылар 3 - топ, жаз айындағылар 4 - топ болып бөлінеді.
|
Ынтымақтастық атмосферасы
|
Сендерді «Шаттық шеңберіне» шақырамын. Кәнеки, бір-бірімізбен амандасайық!
Армысың, Әлем!
Армысың, Жарық күн! (Қолдарын жайып, көкке көтереді.)
Армысың, абзал Адам! (Қолдарын алға созады.)
Армысың, менің досым!
|
Үй тапсырмасын сұрау
|
1.Қазақ тілінің сөздік қорына жататын атаулар қандай ?
2. Туыстық қатынасты білдіретін атауларды ата.
3. Мал атауларына қандай атаулар жатады ?
4.Табиғат құрылыстарының атаулары ?
5. Аң-құс атауларына қандай сөздер жатады ?
6. Заттардың түр-түсін,сапасын білдіретін атаулар.
|
Мағынаны тану
|
1. Тілдегі сөздердің тұтас жиынтығы сөздік құрам деп аталады.Сөздік құрамға халықтың тұрмыс жағдайын,кәсібін,мәдени қалпын танытатын барлық сөздер енеді. Қазақ тілінің сөздік құрамына халқымыздың ғасырлар бойы сақталып келе жатқан байырғы сөздер де,кейінен пайда болған жаңа сөздер де,термин сөздер де, диалектизмдер мен кәсіби сөздер де кіреді.
2. Сөздік құрамдағы сөздер қолданылу жағдайына қарай жай қолданылатын сөздер және сирек қолданылатын сөздер болып бөлінеді.
Шығармашылық жұмыс : 144-жаттығу. 1.Күз суретіне зер салыңдар және сол бойынша мәтін құрап жазыңдар. 2. Мәтінде іс-әрекетті білдіретін сөздер-баяндау сынды сипатты білдіретін сөздер-суреттеу болады. Өздерің жазған мәтінде осылардың қайсысы басым екенін айтыңдар.
Жеке оқушылармен жұмыс : Төменде берілген сөздерге алдымен қосымша жалғап сонан соң сөйлем құрап жазыңдар.
1. Мен,жаз,өзен,көп,шомыл.
2. біз,ауыл,маңы,ағаш,қалың,өс.
3. Айжан,жолдас,кітап бер.
4.Таңертең,күн,шай,ашық,бол,кеш,қатты
Оқулықтағы жаттығуларды,топтарда орындау.
|
Сергіту сәті
|
Орнымыздан тұрайық,
Алақанды созайық.
Оңға қарай иіліп,
Солға қарай иіліп,
Бір отырып, бір тұрып,
Сәл тынығып алайық.
|
Оқушылар денелерін жатықтырады
|
Ой толғаныс
|
Біздің сөздік қорымыз
Ана тіліміздің байлығын айтқанда, алдымызға қара салмай бәйге атындай жүйтки жөнелетініміз бар. Ал кез келген қазаққа телеарна немесе радио тілшісі келіп сұрақ қойса, екі сөздің басын құрап, ойын жеткізе алмай қиналатынын ұдайы көріп келеміз. Оған және аса мән бере қоймаймыз. Ал солардың көбі орыс тілінде сөйлесе, күмілжіместен сайрай жөнелетініне бәс тігуге болатын сияқты. Мысалдап, астарлап, тұспалдап сөйлеуден, ең бастысы, сөз түсінуден қалып бара жатқанымыз алаңдатады.
Филология ғылымдарының докторы, А.Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты Ономастика бөлімінің меңгерушісі Рысберген Қыздархан және филология ғылымдарының докторы, С.Демирел университетінің «Қазақ филологиясы және журналистика» кафедрасының доценті Құралай Күдериноваға жолыққандағы мақсатымыз көңілдегі түйткілді ойлардың түйінін тарқату еді. Сөйлеу мәдениетіне қатысты сауалдар жобасын жасап, біздегі жеке адамның сөздік қорын зерттейтін орталықтың және ақпарат саласында еңбек ететін мамандардың тілдік-кәсіби құзыреттілігін бақылайтын құрылымның жоқ екеніне, сөзге психологиялық анализ жасалмайтынына көзіміз жете түсті.
– Жапондардың зерттеуінше, айтылған кез келген мәтіннің 93 пайызын түсіну үшін 6000 сөз, 96 пайызын түсіну үшін 10 000 сөз білу қажет екен. Ал біздегі қазақша білетін адамдардың сөздік қорында қанша сөз бар? Жалпы, жеке адамның сөздік қорында қанша сөз болуы керек? Және осыны зерттейтін орталықтар бар ма? (Жоқ болса неліктен?)
|
Үй тапсырмасы
|
Оқулықтағы тапсырмаларды орындау
|
Күнделіктеріне жазады
|
Бағалау
|
Бағалау парақшаларын тарату
|
Парақшаларды толтырады
|
Кері байланыс
|
Қазақ тілі
|
Уақыты:
|
Кабинет:
|
Мұғалім:
|
Сабақтың атауы
|
Көнерген сөздер Тарихи сөздер,архаизмдер.
|
Сілтеме
|
Қазақ тілі оқулығының әдістемесі
|
Сабақтың жабдығы
|
Тақта,суреттер,кеспе қағаздар
|
Жалпы мақсаттар
|
Білімділік: Көнерген сөздер түрлерін өз бетімен анықтауына, ерекшеліктерін өзіндік жұмыстар арқылы меңгеруіне, жаттығу жұмыстар орындағанда алған білімін өз бетімен қолдана алуына жағдай туғызу.
Тәрбиелік: Өз бетінше дербес жұмыс жасауға, жауапкершілікті сезіне білуге, нәтижеге жетуге ұмтылу үшін білім бәсекесіне түсуіне, шығармашылық ізденімпаздыққа тәрбиелеу.
Дамытушылық: Алған білімдерін пысықтау арқылы оқушылардың ой-өрісін, сауаттылығын, сөздік қорын, сөз байлығын дамыту.
Сабақтың түрі: Жаңа сабақты меңгерту.
Сабақтың әдісі: Сұрақ - жауап, ой қозғау, оқулықпен жұмыс, өз бетімен іздену әдісі, талдау.
|
Оқыту нәтижесі
|
Топқа бөлу
|
Сыныпты жыл мезгілдеріне қарай төрт топқа бөлу. Күз айында туылғандар 1 - топ, қыс айында дүниеге келгендер 2 - топ, көктем айындағылар 3 - топ, жаз айындағылар 4 - топ болып бөлінеді.
|
Ынтымақтастық атмосферасы
|
Мен сендерді шаттық шеңберіне шақырамын. Кәнеки, былай деп айтайық:
Кел, балалар, күлейік,
Күлкіменен түлейік.
Қабақ түйген не керек?
Көңілді боп жүрейік.
|
Үй тапсырмасын сұрау
|
«Қайталау – оқу анасы» дегендей балама тест арқылы оқушылардан үй тапсырмасын сұрау.
1. Тілдегі сөздердің тұтас жиынтығы сөздік құрам деп аталады. (иә)
2. Сөздік құрамға халықтың тұрмыс жағдайын, кәсібін, мәдени қалпын танытатын барлық сөздер кірмейді. (жоқ) барлық сөздер енеді екен.
3. Қазақ тілінің сөздік құрамына халқымыздың ғасырлар бойы сақталып келе жатқан байырғы сөздері де, термин сөздер де диалектизмдер мен кәсіби сөздер де кіреді. (иә)
4. Сөздік құрамдағы сөздер қолданылу жағдайына қарай жиі қолданылатын сөздер және сирек қолданылатын сөздер болып бөлінеді. (иә)
5. Сөздік құрамның ең басты және тұрақты бөлігін қазақтың байырғы төл сөздері құрамайды. (жоқ) құрайды.
|
Мағынаны тану
|
Балалар,сонда біздің бүгінгі жаңа сабағымыздың тақырыбы «Көнерген сөздер» деп аталады.
Оқушылыр, көнерген сөзіміздің түбірін табайықшы, я, көне сөзіне синоним табу: ескі, көмескі. Жарайсыңдар!
Мысалы: суреттен кімді көріп отырмыз оқушылар, я, бұл патша.
Екінші суретте мергеннің қолында не нәрсе, я, оқушылар садақ. Ал қазіргі өмірде біз бұл сөздерді қолданамыз ба. Я, әрине қолданбаймыз сонымен балалар көнерген сөзіміздің ережесін шығарайық, қоғамның дамуына , өркендеуіне орай, кейбір сөздеріміз қолданыстан шығып қалып жатады сондай сөздерді біздер көнерген сөздер деп атаймыз. Оқушылар көнерген сөздер мүлдем жойылып кетті деп айта алмаймыз, біз оларды көркем әдеби жазылған шығармалардан оқи аламыз.
Көнерген сөздер мағынасына қарай 2 – бөлінеді:
- Тарихи сөздер (қолданылған дәуірі өтіп, ескі заманның өзімен бірге көнерген тарихи атаулар жатады. Мысалы, хан, патша, садақ, жебе, қызыл әскер, қызыл отау т.б)
- Архаизмдер (халықтың тұрмыс-тіршілігіне, салт – сана, әдет-ғұрпына қарай әр дәуірде өзгеріп, басқа сөздермен ауысып отырған немесе ескіріп кеткен сөздер. Мысалы, торқа, дүрия, патсайы мата атаулары, лашық, күпі, саптыаяқ, саба)т.б Оқулықтағы жаттығуларды,топтарда орындау.
|
Сергіту сәті
|
Орнымыздан тұрайық,
Алақанды созайық.
Оңға қарай иіліп,
Солға қарай иіліп,
Бір отырып, бір тұрып,
Сәл тынығып алайық.
|
Оқушылар денелерін жатықтырады
|
Ой толғаныс
|
Топшамамен жұмыс
Әр оқушыға тапсырмасы бар топшама беріледі
Сөйлемдерден көнерген сөздерді теріп жазыңдар. Көнерген сөздің түрін анықтаңдар:
Қаламқас орта бойлы , ақ құба,отты қара көзді бойжеткен.Ақ шәйі көйлектің сыртынан қызыл бешпет киіпті. Аяғына кигені- әмірхан мәсі. Басында- құндызбен ұсталған сәукеле. Шашына күмістен шашбау таққан. (Архаизмдер)
Исатайдың сол күнде
Ақтабан аты астында,
Дулығасы басында...(архаизм сөз)
Биенің сүтінен қымыз дайындау үшін оны саба аталатын көн ыдысқа жылы күйінде емес, салқындаған қалпында құяды. Үйіне кірген кісіге қазақ ас татырмай жібермейді. Сондағы ұсынатыны , бар болса қымыз, ол болмаса, айран, ірімшік, құрт сияқты тағамдар болған.(С.Мұқанов) (Архаизм)
Төстік бір күні ауылдың арасында отырған тарғақты садақпен тартып қалады.
Ақ сырмалы сауытты сұрағаным , Ер Төстік ер еді, сол кисін деп едім.
Қырық уәзір үш күншілік жерге шығарып салып қайтады. (Тарихи сөздер)
(«Ер Төстік»ертегісінен)
Алмас қылыш сартылдап
Алтынды жүген жарқылдап
Найзасы аумай қолынан,
Желі тұрып оңынан... (Тарихи сөздер)
Бір қыз кетіп барады,
Қара жорға мінгені,
Қара торқа кигені...
-Білегінің шырайы айбалтаның сабындай .
-Көш алдында сұлудың
Он қыз нөкер қасында.(«Қыз Жібек») (Тарихи сөздер)
Қазақтың киіз үйіне лайықталып жасалған үй жиһаздары болған. Олар кебеже, әбдіре, жүк аяқ, жастық ағаш. (Архаизмдер)
Ойлы болсаң озып көр
Мақал-мәтелді жалғастыру, ішінен көнерген сөзді табу, түсіп қалған дыбысты немесе сөзді жазу.
1.Кісі елінде с...лт...нм болғанша
2.Жаман ... жал бітсе,
Жанына т ... рс ...қ байлатпас.
3.Иілген басты қ...л...ш кеспес.
Жасырылған сөздің қай салада қолданылатынын табу.
а) шидем
*киім
тағам
ыдыс
жасау
Шидем – қойдың жабағы жүнінен тігілген сыртқы киім.
б) нияз
илік
дәстүр
өнер
*дін
Нияз – пітір, садақа.
в) саба
құрал
*ыдыс
мата
жер
Саба – қымыз құятын ыдыс.
|
Үй тапсырмасы
|
Оқулықта берілген тапсырмаларды орындау
|
Күнделіктеріне жазады
|
Бағалау
|
Бағалау парақшаларын тарату
|
Парақшаларды толтырады
|
Кері байланыс
|
Достарыңызбен бөлісу: |
