Қорытынды
Бір тілде сөйлейтін адамдардың бәріне түсінікті ортақ сөздер жалпылама лексика деп аталады.
Оқулықтағы жаттығуларды,топтарда орындау.
Сергіту сәті
|
Орнымыздан тұрайық,
Алақанды созайық.
Оңға қарай иіліп,
Солға қарай иіліп,
Бір отырып, бір тұрып,
Сәл тынығып алайық.
|
Оқушылар денелерін жатықтырады
|
Ой толғаныс
|
1.Еңбектің наны тәтті демекші еңбекпен келген тамақ сіңімді болады.
2.Менің төбем көкке жеткендей болды.
3.Шиіріп асық, ойнауға асық.
4.Туған халқымның дархандығын,кеңпейілділігін мақтан етемін.
5.Сол қолың ашу шақырса , оң қолың басу айтсын.
6.Ғаламтордан қызықты мәліметтер алуға болады.
7.Бақа көлінде-патша.
Ойын «Бұл қай ереже?»
10
|
10
|
10
|
20
|
20
|
20
|
30
|
30
|
30
|
1.Лексика
2.тұрақты тіркестер
3.мақал-мәтел
4.табу
5.эвфемизм
6.синоним
7.омоним
8.көнерген сөздер
9.жаңа сөздер
|
Үй тапсырмасы
|
Оқулықтағы тапсырмаларды орындау
|
Күнделіктеріне жазады
|
Бағалау
|
Бағалау парақшаларын тарату
|
Парақшаларды толтырады
|
Кері байланыс
|
Қазақ тілі
|
Уақыты:
|
Кабинет:
|
Мұғалім:
|
Сабақтың атауы
|
Кірме сөздер.
Кірме сөздердің тілімізге ену жолдары
Жаттығу жұмыстары
|
Сілтеме
|
Қазақ тілі оқулығының әдістемесі
|
Сабақтың жабдығы
|
Тақта,суреттер,кеспе қағаздар
|
Жалпы мақсаттар
|
1. Лексика саласынан алған білімдерін тереңдету. Қолданылу аясы шектеулі сөздер жайлы түсінік.
2. Сөз құдіретін терең түсініп, орынды қолдана білуге, шапшаңдыққа, іскерлікке тәрбиелеу.
3. Оқушылардың шығармашылық шеберлігін, дағды-машығын, таным белсенділігін арттыру.
Сабақ түрі :Аралас сабақ
Сабақ әдісі: СТО технологиясының стратегиялары, түсіндіру, әңгімелеу, сұрақ-жауап.
Сабақтың формасы:Топпен, жеке оқушымен
Сабақтың көрнекілігі:Слайд, тапсырмалар
Пәнаралық байланыс:Музыка, бейнелеу өнері, әдебиет.
|
Оқыту нәтижесі
|
Топқа бөлу
|
Сыныпты жыл мезгілдеріне қарай төрт топқа бөлу. Күз айында туылғандар 1 - топ, қыс айында дүниеге келгендер 2 - топ, көктем айындағылар 3 - топ, жаз айындағылар 4 - топ болып бөлінеді.
|
Ынтымақтастық атмосферасы
|
Мен сендерді шаттық шеңберіне шақырамын. Кәнеки, былай деп айтайық:
Кел, балалар, күлейік,
Күлкіменен түлейік.
Қабақ түйген не керек?
Көңілді боп жүрейік.
|
Үй тапсырмасын сұрау
|
Үй тапсырмасы орындалған дәптерлерін тексеру,бағалау
|
Мағынаны тану
|
Кірме сөздер дегеніміз тілімізге басқа тілден енген сөздер. Бір тілден екінші тілге сөздердің ауысып тұруы барлық тілдерге тән құбылыс. Сөздік құрамына басқа тілден сөз енбеген тіл жоқ десе де болады. Дүние жүзіндегі түрлі – түрлі тілдерде сөйлейтін халықтар өз ара бір - бірімен қарым – қатынаста болады да, бір-біріне сөз аусыады. Әрбір тілдегі басқа тілдік сөздер санының аз я көптігі тарихи жағдайлармен тығыз байланысты.
Өз тарихында қазақ халқы көптеген елдермен қарым – қатынас жасап, аралас – құралас болғаны мәлім. Соның нәтижесінде араб, парсы, монғол, орыс тілдерінен қазақ тіліне көптеген сөздер кірген.
Қазақ тіліне енген кірме сөздердің тарихы өте ұзақ. ІХ – Х ғасырдан бастап араб, парсы сөздері кірсе, ХІХ ғасырдан бері қарай орыс тілі арқылы келген кірме сөздердің саны өте көп.
Оқулықтағы жаттығуларды,топтарда орындау.
|
Сергіту сәті
|
Орнымыздан тұрайық,
Алақанды созайық.
Оңға қарай иіліп,
Солға қарай иіліп,
Бір отырып, бір тұрып,
Сәл тынығып алайық.
|
Оқушылар денелерін жатықтырады
|
Ой толғаныс
|
I тапсырма:
3 минут ішінде кірме сөздер туралы қосымша мәліметті талқылауға беремін. Ноутбуктегі мәліметпен танысады.
I топ
Араб, парсы тілінен енген сөздер:
адам, әлем, ғылым, қоғам, мектеп, білім, тарих, әдебиет, мәдениет, пән, тәрбие, емле, т.б.
Тарихи дерек: Қазақ даласы Х-ХІІ ғасырларда араб халифатының қарамағында болды. Ислам діні тарады. Ислам мәдениетін жасауда қазақ жерінен шыққан көптеген ақын, ғалым, ойшылдардың үлесі мол болды. Әунасыр әл Фараби, Ғаббас әл Жауһари, әл Сығанақи сияқты тұлғалар шықты. Поэзияда парсы тілі, ғылымда араб тілі басым болғанына қарамастан, Ахмет Иассуаи, Ахмет Иүгенеки, Сүлеймен Бақырғани, Жүсіп Баласағұни, Махмұд Қашқаридай түркі даналары еңбектерін өз ана тілінде жазды.
(Тапсырманы өте жақсы айтқан, орындаған оқушы әдемі адамды көре алады).
II топ
Монғол тілінен енген сөздер:
А) ел билеуге байланысты сөздер: ұлыс, нөкер, жасақ, аймақ, жарлық, т.б.
Ә) жер-су атаулары: Тарбағатай, Нарынқол, Нұра, Баянауыл, Зайсан, Қордай, Алтай, т.б.
Тарихи дерек: 1219 жылы Шыңғысхан Қазақстанның ескі қаласы Отырарды қоршауға алады. Отырар тұрғындары қаланы алты ай бойы қорғайды. Тек бір сатқын қаланы ашып бергеннен кейін ғана монғолдар қаланы жаулап алады. Тек Отырар ғана емес, мұнан кейін Сығанақ, Ашнас, Баршынкент, Үзгент қалаларын тонап, халқын қырғынға ұшыратқан.
Жер – су атауларының шығу тарихын зерттейтін ғалымдардың пікірінше Тарбағатай монғолдың «тарбаған» (суыр) деген сөзінен шыққан, «тай» тау деген сөз. Сонда Тарбағатай тауының мағынасы «суырлы тау» деп түсіндіріледі. Алтай «заңғар тау, алып тау» деген сөзден шыққан дейді.
Зайсан көлінің аталуы ол аштыққа ұшыраған көптеген адамдардың өмірін тайдай тулаған балығымен сақтап қалуымен байланыстырады. Сонда Зайсанның қазақша аудармасы «игі, игілік, мейірман» деген мағынаны білдіреді.
(Тапсырманы өте жақсы айтқан, орындаған оқушы әдемі адамды көре алады).
III топ
Орыс тілінен енген сөздер:
А) Қазан төңкерісіне дейін енген сөздер: болыс, сот, жәшік, кереует, бөтелке, кәмпит, сөмке, тұрба, т.б.
Ә) кеңестік дәуірде кірген термин сөздер: телефон, телеграф, автомобиль, т.б.
Тарихи дерек: Қазақстанның ХІХ ғасырдағы тарихи оқиғалары Ресей үкіметімен тығыз байланысты. Осы кезеңде қазақ даласына қалалар көптеп салынып, орыс қоныстанушыларының саны артып, үлкен өзгерістер болды.
Араб, парсы, монғол тілдерінің сөздері бірнеше ғасыр бойы қолданылу барысында өздерінің бастапқы қалпын мүлде - өзгертіп, қазақ тілінің заңдылығына бейімделіп, біржола кірігіп кеткен. Соңғы жылдарда кірме сөздердің біразы қазақшаға аударылған. Мысалы: самолет – ұшақ, вертолет – тікұшақ, коллектив – ұжым, герб – елтаңба, гимн – әнұран.
(Тапсырманы өте жақсы айтқан, орындаған оқушы әдемі адамды көре алады).
|
Үй тапсырмасы
|
Оқулықтағы тапсырмаларды орындау
|
Күнделіктеріне жазады
|
Бағалау
|
Бағалау парақшаларын тарату
|
Парақшаларды толтырады
|
Кері байланыс
|
Қазақ тілі
|
Уақыты:
|
Кабинет:
|
Мұғалім:
|
Сабақтың атауы
|
Бақылау диктанты. «Дені саудың-жаны сау»
Қатемен жұмыс.Тіл ұстарту
|
Сілтеме
|
Қазақ тілі оқулығының әдістемесі
|
Сабақтың жабдығы
|
Тақта,суреттер,кеспе қағаздар
|
Жалпы мақсаттар
|
Мақсаты: оқушыларға диктант жаздыра отырып, алған білімдерін тиянақтауға, тексеруге, сауатты көркем жаза білуге мүмкіндік туғызу: танымдық қабілетерін, ақыл-ойын дамыту; адамгершілікке, сұлулыққа, ұжымшылдыққа баулу.
Сабақтың түрі: білімді тексеру және бағалау сабағы.
Сабақтың әдіс-тәсілдері: сұрақ-жауап, түсіндіру.
|
Оқыту нәтижесі
|
Топқа бөлу
|
Сыныпты жыл мезгілдеріне қарай төрт топқа бөлу. Күз айында туылғандар 1 - топ, қыс айында дүниеге келгендер 2 - топ, көктем айындағылар 3 - топ, жаз айындағылар 4 - топ болып бөлінеді.
|
Ынтымақтастық атмосферасы
|
Бүгінгі сабақта біз диктант жазамыз.
Диктант жазуға дайынбыз ба? Ондай болса жұмысты бастамай тұрып есімізге бірнеше ережелерді түсіріп алайық: Сөйлемдегі сөздер қалай жазылады? Сөйлем неден басталады?
Сөйлем соңына қандай тыныс белгі қойылады?
Сөйлем ішінде жер-су аттары, адамның аты кездессе қалай жазылады?
Әр жазған сөйлемді тексеріп отыру керек па?
Неліктен?
|
Үй тапсырмасын сұрау
|
Мағынаны тану
|
Дені саудың-жаны сау
Денсаулық-табиғаттың ең қымбат сыйы. Денсаулықты сақтау үшін тамақтану керек,уақытында демалу керек, дене шынықтырумен айналысу керек. Денсаулықты сақтауда дұрыс тамақтанудың маңызы зор. Спортпен айналысу денсаулықты жақсартады.Спорттың ең қарапайым түрі-жүгіру. Денсаулықтың бірінші жауы темекі,спирт ішімдіктері. Ешкімге жамандық жасама. Жүзіңнен әрқашанда күлкі кетпесін. Адам күлген сайын ағзадағы шлактар сыртқа шығады.Таңертеңгілік тамақты ішкен оқушы сабақты жақсы оқиды.Сондықтан да таңғы асты таста ма.(63 сөз)
|
Сергіту сәті
|
Орнымыздан тұрайық,
Алақанды созайық.
Оңға қарай иіліп,
Солға қарай иіліп,
Бір отырып, бір тұрып,
Сәл тынығып алайық.
|
Оқушылар денелерін жатықтырады
|
Ой толғаныс
|
Адам денсаулығына жақын достар не деп ойлайсыңдар?
( тазалық, спорт, таза ауа, дұрыс тамақтану, күн тәртібі.)
Адам денсаулығына қас.( шылым шегу, ішімдік, салақтық, жалқаулық.) денені шынықтыру
Денсаулық болса бәрі болады тазалық, дене шынықтыру, дұрыс тамақтанудың маңызы зор.
Біздің денсаулығымыз мықты болу үшін тазалық сақтау жеткіліксіз. Сонымен бірге денемізді шынықтыруымыз керек. Үнемі дене шынықтырумен айналысатын адам ауырмайды
Тиімді тамақтану денсаулық үшін маңызы зор. Ет, балық, ұн, сүт тағамдарының әрқайсысының орны бөлек. Сонымен қатар жеміс – жидектерді көбірек жеген жөн. Олардың құрамында адам денсаулығына қажетті дәрумендер өте көп. Сонымен қатар шамадан тыс көп тамақтану да зиян.(әр түрлі тағамдардың суреттерін көрсету)
Сұрақтар.
1 Жеміс – жидектерді жемес бұрын не істеу керек?
(жеміс – жидектерді жақсылап жуып алу керек.)
2 Тамақтану алдында не істеуіміз керек?
(тамаққа отырар алдында қолды жуу керек)
Қорытынды
1. Адамның дені сау болу үшін қандай шарттарды орындау қажет?
(Денесін, беті – қолын киімін әрдайым таза ұстау керек. Зиянды заттардан аулақ болу керек.)
2. Адам не үшін жуынады?
3. Тазалықтың достары мен қастарын ата?
Деніміз сау болсын десеңдер, міне жоғарыда айтылғанның бәрін денсаулық үшін істелетін жұмыстар. Таза ауада демалу, спотпен шұғылдану, денені күтіп ұстау, еңбек ету, дұрыс тамақтану барлығы салауатты өмір салтына жатады. Осы айтқандарды күнделікті тұрмыста пайдалануымыз керек.
|
Үй тапсырмасы
|
Оқулықтағы тапсырмаларды орындау
|
Күнделіктеріне жазады
|
Бағалау
|
Бағалау парақшаларын тарату
|
Парақшаларды толтырады
|
Кері байланыс
|
Қазақ тілі
|
Уақыты:
|
Кабинет:
|
Мұғалім:
|
Сабақтың атауы
|
Диалект сөздер Диалект сөздердің қолдану өрісі
|
Сілтеме
|
Қазақ тілі оқулығының әдістемесі
|
Сабақтың жабдығы
|
Тақта,суреттер,кеспе қағаздар
|
Жалпы мақсаттар
|
а) Диалект сөздер оның ерекшеліктерін түсіндіру.Оқушылардың шығармашылықты жұмыс істеуіне ықпал ету.Ойлау шеберлігін,сөйлеу мәдениетін арттыру
ә) Оқушыларды табиғаттысүюге,қоршаған ортаны бағалай білуге баулу,эстетикалықталғамдарын арттыру
б) Сөйлеу тілін сөз мағынасын түсініп,шапшаң ой қорыта алуға,көркем,ұқыпты жаза білуге дағдыландыру.
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап
Сабақтың көрнекілігі: кітаптар,диалектологиялық сөздік
Пәнаралық байланыс әдебиет,тарих
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
|
Оқыту нәтижесі
|
Топқа бөлу
|
Сыныпты жыл мезгілдеріне қарай төрт топқа бөлу. Күз айында туылғандар 1 - топ, қыс айында дүниеге келгендер 2 - топ, көктем айындағылар 3 - топ, жаз айындағылар 4 - топ болып бөлінеді.
|
Ынтымақтастық атмосферасы
|
Мен сендерді шаттық шеңберіне шақырамын. Кәнеки, былай деп айтайық:
Кел, балалар, күлейік,
Күлкіменен түлейік.
Қабақ түйген не керек?
Көңілді боп жүрейік.
|
Үй тапсырмасын сұрау
|
1.Кірме сөздер дегеніміз не ?
2.Жалпылама лексика дегеніміз не ?
3.Жаңа сөздер дегеніміз не ?
4.Көнерген сөздер дегеніміз не ?
5.Сөздік құрам дегеніміз не ?
6.Табу дегеніміз не ?
7.Эвфомизм дегеніміз не ?
8.Дисфемизм дегеніміз не ?
|
Мағынаны тану
|
Диалект сөздер – белгілі бір жердегі (аймақ,облыс,аудан ) тұрғындарының сөйлеу тілінде ғана қолданылатын сөздер.Диалект сөздер жалпыхалықтық болып есептелмейді. Өйткені олардың көпшілігінің әдеби тілде баламалары болады. Мысалы : әдеби тілдегі тәртіп сөзі Орал обылысында нұсқау,бұйрық деген мағынада қолданылады ; әдеби тілдегі шалбар сөзі Алматы,шығыс Қазақстан облыстарында сым деп айтылады ; әдеби қабырға сөзі Ақтөбе облысында жар дегенді білдіреді;әдеби жұмыртқа сөзін Оңтүстік Қазақстан облысынд тұқым деп атайды.
Диалект сөздер түрліше болып келеді. Мысалы : тыңла – тыңда,құдағай – құдаға т.б.
Қазіргі әдеби тілімізге біраз диалект сөздер еніп,жалпыхалықтық тілге айналды.
Оқулықтағы жаттығуларды,топтарда орындау.
|
Қосымша
|
Кірме сөздер. Диалект сөздер
-- Қазақ тілінің сөздік қоры үнемі өзгеріп отырады. Тілімізге әр түрлі қарым-қатынасқа байланысты басқа тілден сөздер енеді, тұрмыс-тіршілікке байланысты заттар мен құбылыстардың аттары жаңарып отырады. Тілімізге басқа тілден енген сөздер кірме сөздердеп аталады. Қазақ тіліне араб-парсы, монғол, орыс тілдерінен көптеген сөздер кірген.
Тілімізде кейбір кірме сөздердің қазақша нұсқасы да бар. Мысалы, коллектив – ұжым, вертолет – тік ұшақ, самолет – ұшақ, аэропорт – әуежай, аудитория – дәрісхана, протокол –хаттама, т.б.
Жалпыхалықтық сипат алмаған, белгілі бір аймақтағы тұрғындардың сөйлеу тілінде ғана қолданылатын сөздер тіл білімінде диалект сөздер деп аталады. Мысалы, сым, жейде, дарбаза, көпшік, тұқым, қоңсы, елгезер, бәдірең, кеуірт, таңлай, маңлай, тыңла, құдағай, кәсе, кигіз, жадағай, шекер, сүгірет, кеуіл т.б. сөздер диалект сөздер болып табылады.
|
Ой толғаныс
|
1.Диалект сөздер дегеніміз не ?
2.Кірме сөздер дегеніміз не ?
|
Үй тапсырмасы
|
Оқулықтағы тапсырмаларды орындау
|
Күнделіктеріне жазады
|
Бағалау
|
Бағалау парақшаларын тарату
|
Парақшаларды толтырады
|
Кері байланыс
|
Қазақ тілі
|
Уақыты:
|
Кабинет:
|
Мұғалім:
|
Сабақтың атауы
|
Кәсіби сөздер
|
Сілтеме
|
Қазақ тілі оқулығының әдістемесі
|
Сабақтың жабдығы
|
Тақта,суреттер,кеспе қағаздар
|
Жалпы мақсаттар
|
а) Оқушылардың шығармашылықты жұмыс істеуіне ықпал ету.Ойлау шеберлігін,сөйлеу мәдениетін арттыру
ә) Түрлі әдістермен оқушылардың ойлау қабілеттерін дамыту,өзіндік шығармашылыққа баулу ;
б) тәрбиелік – ұжымшылдыққа,тиянақтылыққа тәрбиелеу.
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : Сұрақ-жауап,тіл дамыту
Сабақтың көрнекілігі : Кеспе қағаздар
Халықтық педагогика Татулық – табылмас бақыт
элементтерін қолдану :
Пәнаралық байланыс : Әдебиет
|
Оқыту нәтижесі
|
Топқа бөлу
|
Паз арқылы оқушыларды топтарға бөлу
|
Ынтымақтастық атмосферасы
|
– Балалар, айналамызда көңіл-күйі көтеріңкі, жақсы адамдардың болғанын бәріміз ұнатамыз. Ендеше қол ұстасып, бір-бірімізге жақсы көңіл-күй мен саулық тілейік.
Кел, балалар, күлейік!
Күлкіменен түлейік!
Күлкі- көңіл ажары !
Күліп өмір сүрейік!
|
Үй тапсырмасын сұрау
|
1.диалект дегеніміз не?
2.кірме сөздер дегеніміз не ?
3.жалпылама лексика дегеніміз не ?
4.табу дегеніміз не?
5.эвфмизм дегеніміз не ?
6.дисфемизм дегеніміз не ?
7.лексика нені зерттейді ?
8.антонимдер дегеніміз не?
9.синонимдер дегеніміз не ?
10.омонимдер дегеніміз не ?
|
Мағынаны тану
|
Кәсіби сөздер дегеніміз – жұрттың бәріне бірдей түсінікті бола бермейтін белгілі бір тәсілмен я шаруашылық саласымен шұғылданатын адмдардың арасында ғана айтылытын сөздер.Кәсіби сөздерді екі үлкен салаға бөлуге болады.
1.Қолөнершілікке (ағашшылық,ұсталық,өрімшілік,тоқымашылық т.б. ) қатысты сөздер : тышқы ( араның бір түрі ), шербек ( үлкен ара ),ыңғыру (ағаш оятын құрал ) тышуыр (бұрап тесетін құрал ).
2. Ауыл шаруашылығына ( мал,астық,балық,аңшылық,бау – бақша,темекі,мақта,күріш,қызылша ) байланысты сөздер :
мақтаға байланысты қоза (мақта өсімдігі),шиіт)мақта тұқымы),терімші (мақта теруші) балдаң (мақтаныңсабағы )
2) жүгері түрлері : дүмбі,пәшік,сота.
3) қауын аттары : әңгелек,жәмше,қауын,торлама.
Оқулықтағы жаттығуларды,топтарда орындау.
|
Сергіту сәті
|
Орнымыздан тұрайық,
Алақанды созайық.
Оңға қарай иіліп,
Солға қарай иіліп,
Бір отырып, бір тұрып,
Сәл тынығып алайық.
|
Оқушылар денелерін жатықтырады
|
Ой толғаныс
|
Топпен жұмыс : сынып оқушыларын үш топқа бөлемін.
1-топ.Ауыл шаруашылығы кәсібімен байланысты алты сөз жазады.
2-топ.Мал кәсібімен байланысты алты сөз.
3-топ.Аңшылық кәсібімен байланысты алты сөз
1.Кәсіби сөз дегеніміз не?
2.Кәсіби сөз қандай лексикаға кіреді?
|
Үй тапсырмасы
|
Оқулықтағы тапсырмаларды орындау
|
Күнделіктеріне жазады
|
Бағалау
|
Бағалау парақшаларын тарату
|
Парақшаларды толтырады
|
Кері байланыс
|
Қазақ тілі
|
Уақыты:
|
Кабинет:
|
Мұғалім:
|
Сабақтың атауы
|
Термин сөздер
|
Сілтеме
|
Қазақ тілі оқулығының әдістемесі
|
Сабақтың жабдығы
|
Тақта,суреттер,кеспе қағаздар
|
Жалпы мақсаттар
|
Білімділік: термин сөздер туралы түсінік беру, бастауышта алынған білімдерін еске түсіру
Дамытушылық: алынған білімді есте сақтауға дағдыландыру, сөйлеу дағдыларын дамыту.
Тәрбиелік: орындалатын тапсырмалар арқылы бірін - бірі тыңдауға, сыйлауға тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: аралас сабақ
Сабақтың көрнекілігі: термин сөздер жазылған плакат, әр - түрлі жетондар
Әдіс - тәсілдері: түсіндіру, талдау, сұрақ - жауап т. б
Сабақтың эпиграфы: «Адам көңілі шын мейірленсе, білім - ғылымның өзі мейірленеді. Шала мейір шала байқайды»
|
Оқыту нәтижесі
|
Топқа бөлу
|
Сыныпты жыл мезгілдеріне қарай төрт топқа бөлу. Күз айында туылғандар 1 - топ, қыс айында дүниеге келгендер 2 - топ, көктем айындағылар 3 - топ, жаз айындағылар 4 - топ болып бөлінеді.
|
Ынтымақтастық атмосферасы
|
Қазақ тілі – өз тілім, ана тілім,
Абай, Мұхтар сөйлеген дана тілім.
Қастерлейді ұл - қызың мәңгі сені,
Болашағым, бақытым дара тілім - деп анамыздың ақ сүтімен бойымызға дарыған тілімізді құрметтеп, бүгінгі сабағымызды бастайық.
|
Қызығушылықты ояту
|
КІМ ТЕЗ ТАБАР ЕКЕН?
1. Құрамында ф, ц, э әріптері бар әр түрлі термин сөздер тауып жазыңдар.
2. Г әрпіне аяқталған бірнеше термин сөздер жазыңдар.
3. Қосар дауыссызға аяқталған бірнеше термин сөз тауып жазыңдар.
ТЕРМИНДЕРМЕН ТАНЫС БОЛ
Мына сөздер қандай терминдерге жататынын білесіңдер ме?
А) Автограф, акт, аллегория, аллитерация, альманах, анекдот, антология, антракт, ассонанс, афоризм. Баллада, баяндау, бейне, беллетрестика. Вариант, гимн, дамыту, әсірелеу, драматург, жанр, идея, ирония, комедия, композиция, комментарий, легенда, либретто, литота, метонимия, монолог, пейзаж, портрет, поэзия, проза, пролог, романтизм, сатира - сықақ, сюжет, трагедия, фольклор, эпиграф, эпитет, эпос.
|
Мағынаны тану
|
Әрбір тілдің сөздік құрамында жалпыға ортақ сөздермен қатар, ғылым мен техниканың, өндіріс пен шаруашылықтың жеке бір саласына ғана тән арнаулы сөздер де болады. Тілдің лексикасында ғылым мен техниканың алуан түрлі саласына қатысты қолданылатын сөздерді термин сөздер деп атаймыз. Термин сөздердің басты сипаттары мынадай:
1. Термин ғылым мен техниканың әр саласына тән болуы керек;
2. Термин сөздер дара, бір ғана мағыналы болуы керек;
3. Термин сөздердің көпшілігі дүние сөзі тілдерінің халықтарына ортақ болуы керек.
Термин сөздерді кейде арнаулы сөздер деп те атайды.
Терминдердің пайда болуы ғылым мен техниканың атауларына тығыз байланысты. Ғылымы жоқ, техникасы болмаған елдерде термин жайында сөз болуы мүмкін емес.
Бір тілдің шеңберінде қолданылатын терминдерді түгелдей жинақтап, жүйелейтін ғылымды терминология деп атайды. Қазақ терминологиясы қазіргі таңда жан - жақты қарастырылып, қауырт жиналуда, қазірдің өзінде терминдердің жетпістен астам сөздігі басылып шықты.
Мысалы, әдебиет терминдері: поэзия, сатира, опера, образ т. б Оқулықтағы жаттығуларды,топтарда орындау.
|
Сергіту сәті
|
Орнымыздан тұрайық,
Алақанды созайық.
Оңға қарай иіліп,
Солға қарай иіліп,
Бір отырып, бір тұрып,
Сәл тынығып алайық.
|
Оқушылар денелерін жатықтырады
|
Ой толғаныс
|
Егер сен өнерден ләззат алғың келсе, онда өнер жөнінде білімдар адам болуың керек. (К. Маркс) Музыканы сүю үшін ең алдымен, оны тыңдай білу керек. (Д. Шостакович) Көркемөнер біздің ішкі дүниемізге, жан жүйемізге әсер етіп, адамдық қалпымызды тәрбиелейді. (М. Әуезов)
Сұрақтарға жауап беру.
1. Әр сөйлемдегі ойды өз сөздеріңмен таратып айтқызу.
2. Өздерің білетін өнер түрлерін, олардың әрқайсысына қатысты термин сөздерді топтап жаздырту.
3. Өздері сүйетін өнер туралы әңгімелесу.
8. Сабақты бекіту.
1. Термин сөздер дегеніміз не?
2. Кәсіби сөздерден қандай айырмашылығы бар?
3. Қазақ тіліне тән терминдерді атаңдар?
|
Үй тапсырмасы
|
Оқулықтағы тапсырмаларды орындау
|
Күнделіктеріне жазады
|
Бағалау
|
Бағалау парақшаларын тарату
|
Парақшаларды толтырады
|
Кері байланыс
|
Қазақ тілі
|
Уақыты:
|
Кабинет:
|
Мұғалім:
|
Сабақтың атауы
|
Лексикадан өткенді қайталау
|
Сілтеме
|
Қазақ тілі оқулығының әдістемесі
|
Сабақтың жабдығы
|
Тақта,суреттер,кеспе қағаздар
|
Жалпы мақсаттар
|
1.Өткен материалдарды теориялық тұрғыдан қайталай
отырып, практикалық тұрғыдан жүзеге асыра білуді қалыптастыру.
2. Оқушылардың өзіндік ізденістерін, ойлау қабілетін жетілдіру.
3. Халықтық педагогикамен байланыстырып, халықтық ұғымдарды оқушы санасына түсінікті етіп тәрбиелік маңызын түсіндіру.
Сабақтың әдіс-тәсілдері: кроссворд, семантикалық карта;
|
Оқыту нәтижесі
|
Топқа бөлу
|
Сыныпты жыл мезгілдеріне қарай төрт топқа бөлу. Күз айында туылғандар 1 - топ, қыс айында дүниеге келгендер 2 - топ, көктем айындағылар 3 - топ, жаз айындағылар 4 - топ болып бөлінеді.
|
Ынтымақтастық атмосферасы
Үй тапсырмасын сұрау
|
І.Ұйымдастыру кезеңі: оқушылармен амандасу, оқушыларды түгендеу, оқушының назарын сабаққа аудару.
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау: үйге берілген тапсырманың орындалуын тексеру
|
Мағынаны тану
|
ІІІ. Тақтаға қоржын ілінеді. Қоржыннан әр топ қағаздар алып, қағаздағы сұрақтарға жауап алынады.
1-ші топқа сұрақ: сөздің тура және ауыспалы мағынасы. Ережесі сұралады, әр оқушыға семантикалық карта таратылады. Әр оқушы алдындағы ашық кестені толтырады.
Сөздер Тура мағынасында Ауыспалы мағынасында
? Адамның беті
? Терең сезім
? Бұлақтың көзі
? Ақ түс
Асыл
Алтыным менің
2-ші топқа сұрақ: синоним, антоним, омоним. Тақтаға кроссворд ілінеді. Берілген сөздер бойынша синонимдер жазу.
Көрікті С Сұлу, сымбатты
Ақылды И
Тура Н
Тоғай О
Түйе Н
Тазы И
Ұстаз М
Тақтаға үш сөз жазылады. Оқушылар омоним болатындай етіп сөйлем құрайды.
Жең- ? Мақта-? Қала-?
Ішінде амоним келетін мақал — мәтелдерден жарыс ұйымдастыру. Кез келген екі антонимге математикалық тәсілмен дыбыстық талдау жасау.
Мысалы: Үлкенге ізет, кішіге құрмет.
3-ші топқа сұрақ: көнерген сөздер мен неологизмдер. Тірек сөздер беріледі, сол бойынша оқушылар шағын мәтін құрайды.
Көнерген сөздер Неологизмдер
Хан, ханшайым, уәзір, сәукеле, білезік, садақ, жебе.
Ғарыш, ғарышкер, ғарыш айлағы, ғарыш кемесі.
Жаттығу жұмыстары:
1- топқа: Оқыған ертегілеріңнен бір – біріне қарама – қарсы сипаттағы кейіпкерлердің қасиеттерін жазыңдар. Олардың ішінен антоним болып тұрған сөздерді жұптаңдар.
2-топқа: Синонимдік қатардағы сөздерді қамтитын сызбалар құраңдар.
3-топқа: Мақалдарды бір бөлек, мәтелдерді бір бөлек жаз.
|
Сергіту сәті
|
Орнымыздан тұрайық,
Алақанды созайық.
Оңға қарай иіліп,
Солға қарай иіліп,
Бір отырып, бір тұрып,
Сәл тынығып алайық.
|
Оқушылар денелерін жатықтырады
|
Ой толғаныс
|
Тұрақты тіркестер. «Бір сөзбен шеш» ойыны ойналады.
1. Қой аузынан шөп алмайды – момын,
2. Жүрек жалғап алу –
3. Төбе шашы тік тұру –
4 . Қас пен көздің арасында –
5. Бетінен оты шықты –
6. Ағаштан түйін түйген –
7. Қырғи қабақ болу –
8. Тонның ішкі бауындай болу –
9. Бармағын тістеу –
10. Аузына құм құйылу –
Сабақты бекіту барысында лексика бөліміндегі кірме, диалект, кәсіби сөздер, термин сөздерге тоқталу барысында оқушыларға семантикалық карта таратылып беріледі. Дұрыс жауап бере отырып, оны теориялық жағынан дәлелдеу.
Сөздер
Кірме сөздер Диалект сөздер Кәсіби сөздер Термин сөздер
кереует
Сым
Таға
Глобус
Телефон
Бәдірен
Етікші
Эвфемизм
|
Үй тапсырмасы
|
Мақал-мәтел кітапшасын жасау
|
Күнделіктеріне жазады
|
Бағалау
|
Бағалау парақшаларын тарату
|
Парақшаларды толтырады
|
Кері байланыс
|
Достарыңызбен бөлісу: |
