Сабақтың тақырыбы : ХІХ ғасырдағы тарихи-әлеуметтік жағдай Сабақтың мақсаты

а) ХІХ ғасыр әдебиеті туралы түсінік бере отырып,оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттыру;

ә) тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып оқушыларды елін,жерін,Отанын сүюге тәрбиелеу;

б) оқушылардың білімін бақылау арқылы мәнерлеп оқуға дағдыландыру;

Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

Демалыста оқыған шығармаларын сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

Қазақ әдебиетінің аса бір сүбелі кезеңі ХІХ ғасыр –ХХ ғасыр бас екені анық. Бұл қазақ елінің бостандыққа ұмтылған,өзін-өзі іздеген ,өткен күндерін аңсай еске алып, ,бүгінінен түңіліп, бірақ болашағына үмітпен қараған шағы еді. ХІХ ғасыр мен ХХ ғасыр басы әдебиеттің шын толысып, ауыз әдебиеті кемеліне келіп,жазба әдебиетінің жарағын сайлап, өзге өркениетті елдермен бой таластырған уақыты десек те қателеспейміз.

Бұл дәуір Абай кезі болатын. Бір ғасырдан аса әр тарапты, әр бағыттағ жолдар Абай маңайында түйісіп, ары қарай Абай әсерін сездіре,ұлттық рухты бойына сіңіре ұласты.

Топтастыру стратегиясы:

Қарсылықты поэзия Сал-серілер поэзиясы

Ағартушылық-жаңартушылық бағыт мемлекетшілдік-ұлтшылдық бағыт

Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын.

1. 
   Қазақ әдебиеті нешеге бөлінеді?
   
2. 
   Ауыз әдебиеті дегеніміз не?
   
3. 
   ХІХ ғасырда қандай тарихи жағдай болды?
   
4. 
   ХІХ ғасыр әдебиетіне кімдердің шығармаларын жатқызамыз?
   

Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

ә) тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып оқушыларды елін,жерін,Отанын сүюге тәрбиелеу;

б) оқушылардың білімін бақылау арқылы мәнерлеп оқуға дағдыландыру;

Сабақтың түрі : жаңа сабақты игерту

Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,шығармашылық іздену

Сабақтың көрнекілігі : кітаптар,тірек сызбалар

Пәнаралық байланыс тарих

Сабақтың барысы :

а) Ұйымдастыру кезеңі :

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

Үйге берілген тапсырманы сұраймын . Оқушыларға өткен тапсырма бойынша бірнеше сұрақтар қоямын.

Дулат Бабатайұлы 1802 жылы қазіргі Шығыс Қазақстан облысы, Аякөз ауданы, Сандықтас өңіріңде туып, 1871 жылы дүние салған.

Жырау алғыр, зерек болып өседі. Жасында ауыл молдасынан оқып, арабша хат таниды.

Дулат Бабатайұлының тікелей өзінің өмірбаянын немесе өмірінін белгілі бір кезеңін сипаттайтын туындылары аз. Әйтсе де жыраудың мінезі, ой өрісі мен ақындық мұраты жайында шығармаларына сүйеніп, сенімді тұжырымдар жасауға болады.

Бұл—ақынның автопортреті. Мұндағы "көзге түсер сиқы жоқ", ел тағдырын ойлап, сирек күліл, аз ұйықтайтын, атағы алыстарды шарлаған кемеңгер, ақылы дария, сөзі алтыннан ауыр Байғыз қарт — ақынның өзі.

Шынында да, ол өз заманының "байғыз қарты" атанған дана, "Көнелерден сұрасам, сөзін жинап, құрасам", — деп өзі айтқандай, ел тарихы, өмір сырынан жинаған білім, білігі де ұшан-теңіз кісі болған, ақындық атағы да қатты шықкан. Бұған жыраудың басқа өлең, толғауларынан да дәлел боларлық мысалдар табылады.

Дулаттың өлең-толғауларының мазмұны мен тақырыптың ауқымы өте кең және алуан түрлі. Бір өлең немесе толғауда айтылатын ойлар мен идеялар көп жағдайда баска өлең-толғаулардағы ой-сезімдермен үндесіп жатады.
Кітаппен жұмыс: Дулат Бабатайұлының шығармаларын мәнерлеп, нақышына келтіре оқиды.
Білімді бекіту:

Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын.

1. 
   Д. Бабатайұлы өмір сүрген уақыттағы қазақ елінің жай-күйі,тарихи жағдай қандай болатын?
   
2. 
   Дулаттың шыққан ортасы,тегі туралы қандай ой пікір білдіресіңдер?
   
3. 
   Д.Бабатайұлы нені айтып күйінді?
   
4. 
   Ақынның өз ортасына деген көзқарасы қандай болды?
   

Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

Күні:21.09.15ж Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10

ә) білімдік танымын,шығармашылық қабілетін,тілдік қорын,ізденістерін арттыру;

б) еңбексүйгіштікке,ұқыптылыққа тәрбиелеу;

Сабақтың түрі : Дәстүрлі сабақ

Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,шығармашылық іздену

Сабақтың көрнекілігі : кеспе қағаздар,суреттер

Пәнаралық байланыс : әдебиет,тарих

Сабақтың барысы :

а) Ұйымдастыру кезеңі :

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

Үйге берілген тапсырманы сұраймын . Оқушыларға өткен тапсырма бойынша бірнеше сұрақтар қоямын.

Махамбет Өтемісұлы 1803 жылы қазіргі Орал облысы, Жәнібек ауданындағы Бекетай құмы деген жерде дүниеге келді. Махамбет кейін перзенттік ыстық сезіммен әсірелей суреттеген, қуғында жүргенде аңсай сағынған бұл аймақ Бөкей ордасы, Бөкей хандығы немесе Ішкі орда деп те аталады. Еділ мен Жайық арасындағы бұл өлкенің Ішкі орда делінетіні сол кездегі Ресейдің шекаралық аумағына кіретіндіктен болса, Бөкей ордасы немесе Бөкей хандығы аталуы — Кіші жүздің бір бөлігін мұнда алғаш бастап әкеліп, қоныстандырған сұлтанның, кейінірек осы жердің ханы болған кісінің есіміне байланысты еді.

Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын.

1. 
   Махамбеттің өмір сүрген кезеңдегі Қазақстанның,әсіресе Бөкей ордасындағы жағдай туралы не ойларың бар?
   
2. 
   Махамбет жырларында жақсы азамат,жағымды образ болып кім суреттеледі?
   
3. 
   Махамбет поэзиясындағы ұлттық өршілдік,қазақи ұлтшылдық туралы қандай пікір түйдіңдер?
   

Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

Күні: 7.09.15ж Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10

ә) оқушыларды адамгершілікке,имандылыққа,асыл қасиеттерге тәрбиелеу;

б) мәнерлі сөйлеуге дағдыландыру, ой-өрісін,ойлау қабілетін,шығармашылық ізденісін дамыту;

Сабақтың түрі : аралас сабақ

Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,шығармашылық іздену

Сабақтың көрнекілігі : кітаптар т.б

Пәнаралық байланыс : тарих

Сабақтың барысы :

а) Ұйымдастыру кезеңі :

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

Үйге берілген тапсырманы сұраймын . Оқушыларға өткен тапсырма бойынша бірнеше сұрақтар қоямын.

Абыл 1777 жылы, Маңғыстау жерінде дүниеге келген. Әкесі Тілеу аса бай болмаса керек. Ақын қарақалпақ, түркімен, қазақ арасын аралап, түркі жұртының ақындарынан сусындаған, сөз жарыстырған. Сондықтан «Қарасай-Қази», «Қырымның қырық батыры» секілді жырларды жеткізуші болды. Қазақ әдебиетінде ақынның «Арғымақ атта сын болмас», «Ескерту» атты жырлары белгілі болса, 1965 жылы оның өмірі, толғаулары Сәттіғүл ақынның айтуымен хатқа түсті. Абыл жырлары 1967 жылы «Қазақ әдебиеті хрестоматиясы», 1972 жылы «Ақберен» жинағында жарық көрді. Шығармалары кейінгіге үзіліп жетсе де, Мұрат, Қашаған секілді ақындар Абылды ұстаз тұтып, рухани аға есебінде басын иген.

Басында мида ағаштың сайрар бұлбұл,

Жігіттік - өтер, кетер бір қызыл гүл.

Қусаң да қос ат алып бір шалдырмас,

Қамшылап Әбу жылан мінсең дүлдүл, -

деп ақын заман жайлы тереңнен толғайды.

Кітаппен жұмыс: Абыл Тілеуұлының айтыстарын мәнерлеп, нақышына келтіре оқиды.

Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын.

1. 
   Абыл Тілеуұлының жинақтары қандай атпен жарық көрді?
   
2. 
   Қандай айтыстарын білесіңдер?
   
3. 
   Қандай жырларды жырлап жеткізген?
   

Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

Күні: 18.10.17ж Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10 Сабақтың тақырыбы: Сүйінбай мен Қатағанның айтысы»

Ұйымдастыру кезеңі.

1. 
   Сәлемдесу.
   
2. 
   Кезекші мәлімдемесі.
   З.Журнал бойынша түгелдеу.
   4.Жаңа сабаққа дайындық.
   

С.Аронұлының «Бөрілі менің Байрағым» және «Датқаларға» деген өлеңдерін жатқа сұраймын. Ақынның өмірінен біраз сұрақтар қоямын

Сүйінбай жас шағында Оңтүстік, Шығыс, Орталық Қазақстан жерлерін көп аралайды.Сол жерлердегі ақындармен кездесіп, айтысқа түседі. Жанақ, Түбек, Шөже секілді алдыңғы толқын айтыскерт ақындармен кездесіп, сырласады. Өз замандастары Майлықожа, Бақтыбай, Қаңтарбай ақындармен де айтысқа түседі.Академик М.Әуезов Сүйінбайдың айтыстағы өнерін өте жоғары бағалап, оны»айтыс өнерінің алтын діңгегі» - десе, өзін ақынның шәкіртімін деп санаған Жамбыл: «Сүйінбай сан түрлі саңлақ ақындармен айтысқан, соның бәрін жеңген, әсіресе, Сүйінбай мен Қатағанның айтысы адам таңғаларлық айтыс қой! Мені алғаш қырғыз еліне таныстырған – осы айтыс. Ел арасында көп жырладым», - деп мақтанышпен айтқан.

Қатаған ақын белгілі бір рушылдық, байшылдық көзқарастың шеңберінен шыға алмайды, ал Сүйінбай болса, қырғыздар мен қазақтардың арасындағы адал достықты ардақтайды, ұлттық бірлікті дәріптейді.

Өзіндей қазақтың жүйрік, алғыр ақынынан қырғыздар ешбір сыйын аямайды. Бір еркелігіңді көтереміз. Жеңген жүлдеңе не таңдайсың? Соны өлеңмен айтшы, Сүйінбай – дейді екі елдің айтысын басқарып отырған төрағасы Қара Бәйтік.

- Сүйінбай ботам! Екі елдің басқосқан үлкен айтысында Қатағанды жеңгенің үшін: Ыстықкөлдің ақ көбігінен жаратылған асқан сұлу Мейіз атты қыз, алты қанат ақ орда, алтын бесік, бір бүркіт, мойнында күміс қарғысы бар екі тазы сыйлаймыз. Риза бол қарағым! – дейді Қара Бәйтік.

1 .Сабақ соңында сұрақ қою арқылы жаңа тақырыпты қорытындылаймын.

2. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

Үйге тапсырма: Сүйінбай мен Қатағанның айтысынан үзінді жаттап келу.
Сабақтың тақырыбы: Сүйінбай Аронұлы «Датқаларға», «Бала Жамбылға бата»

Сабақтың мақсаты:

а) білімділік: оқушыларға Сүйінбай Аронұлының
«Датқаларға» өлеңі жайлы толық түрде түсінік беру.

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, шығармашы-лық ізденіске баулу.

б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: қалыпты сабақ.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен жүмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.

Сабақтың көрнекілігі: көркем әдебиеттер, бейнелі суреттер, рефераттар, бүктемелер.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс жүргізу.

Сабақтың барысы:

Ұйымдастыру кезеңі.

3. 
   Сәлемдесу.
   
4. 
   Кезекші мәлімдемесі.
   З.Журнал бойынша түгелдеу.
   4.Жаңа сабаққа дайындық.
   

1. 
   С.Аронұлы өмірі, шығармашылығы жайлы сұраймын.
   
2. 
   С.Аронұлының «Бөрілі менің байрағым» өлеңін жатқа сұраймын
   
3. 
   Қосымша сұрақтар қойып, өткен тақырыпты қорытындылаймын
   
4. 
   Окушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
   

Аумалы –төкпелі аласапыран заманда өмір сүрген Сүйінбай атамыз қоғамдық істерге белсене араласты. Ол Қоқан билеушілері мен жергілікті әділетсіз хан-сұлтан, төрелерден, бай-болыстардан қорықпай, жасқанбай, шындықты тура бетке айтып, елдің мұңын мұңдап, жоғын жоқтаушы болған. Ақынның «Датқаларға», «Үмбетәліге», «Төрт биге», «Момын малын зұлымға алып беріп» т.б. өлеңдерінде әділетсіздікті, қиянатшылдықты, озбырлықты аяусыз сынға алған. «Датқаларға» деген өлеңінде:

Бұл заманның ұлығы,

Параменен мал жиып,

Бойынан асқан былығы,

Оязға қайтсем жағам деп,

Үзілер болды жұлыны.

Өз елін өзі қарақтап,

Көр ақтарған қорқаудай

Датқалар жүр жалақтап,- деп датқалардың қиянатты істерін мысқылдайды.Сүйінбай ақын Жамбыл атамыздың жас күнінде шығарған өлеңдерін естіп, бата сұрай келген Жамбылға тек шындықты жырлайтын, халықтың ақыны бол – деп бата береді.

1 .Сабақ соңында сұрақ қою арқылы жаңа тақырыпты қорытындылаймын.

2. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

Күні:21.10.2014ж Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10

ә) оқушылардың сөйлеу тілін жетілдіре отырып,шешендік өнерге баулу;

б) оқушылардың білімін бақылау арқылы мәнерлеп оқуға дағдыландыру;

Сабақтың түрі : аралас сабақ

Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап, дамыта оқыту.

Сабақтың көрнекілігі : кітаптар,слайдтар

Пәнаралық байланыс : тарих

Сабақтың барысы :

а) Ұйымдастыру кезеңі :

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

Үйге берілген тапсырманы сұраймын . Оқушыларға өткен тапсырма бойынша бірнеше сұрақтар қоямын.

1. 
   Абыл Тілеуұлының жинақтары қандай атпен жарық көрді?
   
2. 
   Қандай айтыстарын білесіңдер?
   
3. 
   Қандай жырларды жырлап жеткізген?
   

Шымкент облысы, Сарыағаш ауданында 1835 жылы дүниеге келген. Әкесінен 14 жасында жетім қалған ол жоқшылық-мұқтаждықты көп көреді. Жастайынан өлең шырқауды машық етеді. Ол қарапайым халықтың күйзелісін, махаббат бостандығын жырлап, адал еңбекке үндеген көптеген өлеңдерін жазады. "Жігіттің көркі - өнері", "Жақсылардан шыққан сөз" шығармаларында терең ойшылдың, сын көзбен қараушылық басым.

Майлықожа қазақ ақындарының дәстүрін жалғастырған. Шығыс әдебиетінің үлгілерімен жақсы таныс болғандықтан, өз шығармашылығының өрісін кеңейтуге, оларға еліктеп, мол әсер алғанын байқауға болады.

Ақын:

Өтірік емес анық та, Аяқтарын тіреді.

Өнер алды — тіл еді. Қарсыласқан хандарға

Сарттан өткен Науаи Үзеңгісін шіреді...

Тілдің гаусар гүлі еді. Бәрі де өтті дүниеден,

Парсыда еткен Фирдоуси, Адам бар ма оларды

Заманында дүр еді. Есіткенде күймеген, -

деп, оларға ерекше ден қойып құрметпен қарағанын, өзіне

үлгі тұтатынын мақтанышпен айтады.

Кітаппен жұмыс: Майлықожа Сұлтанқожаұлының толғауларын мәнерлеп, нақышына келтіре оқиды.

Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын.

1. 
   Майлықожа қай жылы дүниеге келген?
   
2. 
   Қандай толғауларын білесіңдер?
   

Күні: 24.10.15ж Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10

беру.

б) оқушылардың білімін бақылау арқылы мәнерлеп оқуға дағдыландыру;

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

Үйге берілген тапсырманы сұраймын . Оқушыларға өткен тапсырма бойынша бірнеше сұрақтар қоямын.

1. 
   С.Аронұлының қандай толғауларын білеміз?
   
2. 
   Сүйінбай мен Қатағанның айтысынан балалар үзінді жатқа айтады.
   

Қашаған Күржіманұлы 1841 жылы қазіргі Түркімен Республикасы Ташауыз қаласында кедей отбасында дүниеге келген. Жырлары мен өлеңдері халық арасында кеңінен таралған суырыпсалма ақын болған.Ақынның жырлары ел ішіне ауызша тараған, бес жасында әкесі қайтыс болып жастайынан жетімдік пен жоқшылықтың зардабын көп көрген.

Әкесі қайтыс болған соң Қашаған ағасы Сәрсенбайдың тәрбиесінде болады. Хиуа хандығының әкімдерінен халық көп қысым көреді. Көп ұзамай анасы қайтыс болады да, бала Қашаған өгей әкесіне салмақ салғысы келмей, Көкжар жәрмеңкесіне барып сол жерде саудагерлерге жалданып жұмыс істейді.Үйсіз, күйсіз жас бала көпестерден зәбір көріп жүргенде ақындық өнер қонады.

Қашаған жырау - қазақ халқының мұңын мұңдап, жоғын жоқтаған, ел басына түскен ауыртпалықтарды бірге көтерген ақын. Өлеңдерінде тойымсыз бай мен билерді, қанағатсыз болыс пен дүмше молданы өткір тілмен қатты сынайды. Бірқатар шығармалары алғаш "Әдебиет майданы" журналында (1935, №5) жарияланды. Қашаған пейілі тар, сараң, надан адамдарды, аяусыз әшкерелейді. "Есқали сұпыға айтқаны", "Оразалыға", "Байларға", "Берекет ақынға", "Сақыпқа айтқаны", т.б. өлеңдерінде адамгершілік, ізгілік қасиеттерді дәріптеп, басқаларға үлгі ретіне насихаттаған. Халық тарихын қозғайтын "Адай тегі", "Атамекен", "Топан" атты дастандары бар. Ел аралап жүргенде Есқали сұпының келіні "Қонаққа тіккен үйіміз жоқ", - деп Қашағанды үйге кіргізбейді. Сонда ақын келіншектің әдепсіздігін бетіне басып, айтқан өлеңі:

Пейілің мұнша неге қуырылған?

Шапқанда жүйрік едім суырылған.

Сыртымнан естіген жұрт әуес еді,

Тұлпардай шығып жүрген дабылымнан.

Жас жігіт қонам десе қон дер едің,

Көрем де сақалымның буырылынан, — деп, жас келіншектің пейілінің неге тарылғанын, өзінің жасы келіп қалғандығын сөз ете, "жас жігітке бұлай демес едің" деп келіншекті ащы тілмен ажуа етеді. Өзінің халық арасындағы даңқын жүйрік тұлпарға теңей отырып, оны естімей, білмеген келіншіекке қайран қалады. Оны жеріне жеткізе сынайды.

Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

Күні: 31.10.15ж Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10

ә) оқушыларды адамгершілікке,имандылыққа,асыл қасиеттерге тәрбиелеу;

б) мәнерлі сөйлеуге дағдыландыру, ой-өрісін,ойлау қабілетін,шығармашылық ізденісін дамыту;

Сабақтың түрі : Лекция сабақ

Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,шығармашылық іздену

Сабақтың көрнекілігі : бүктемелер,кітаптар

Пәнаралық байланыс : тарих

Сабақтың барысы :

а) Ұйымдастыру кезеңі :

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.