Сборник материалов международной научно-практической конференции посвященной 75-летию д ф. н., профессора Абдул-Хамид Мархабаева «современные технологии подготовки

47 
 
саясатының  қателіктері  баспасөз  беттеріне  қалқып  шыға    келді.  Кеңес  үкіметінің 
экономикалық  көрсеткіштері  үстеме  ақпараттарға  қампия  толғаны  əшкереленді.  Саның 
салдарынан    ел  байлығы  қағаз  жүзінде  мол  болып  көрініп,  ал  іс  жүзінде    мүлде  кем  екені  
халыққа жария болып кетті. Ақыры сөз  бостандығы бет пердесін ашқан  Кеңес Одағы тарап  
тынды.  
Өтпелі кезең журналистикаға біршама қиындықтар келтіріп,  қатаң сыннан өткерді деуге 
болады. Қиындық деп отырғанымыз, конституцияда жазылған сөз бостандығының іс жүзінде 
қолданылуы  қиындап  кетуінде.  Өтпелі  кезеңнің  «аласапыранына»  сөз  бостандығын  ту  етіп 
шыққан  журналистер  енді  мемлекет  тарапынан  емес,  қоғамдық,  оның  ішінде  бизнестік 
ұйымдар  тарапынан  қыспақ  көріп,  қиянат  шекті.  Халық  атынан  сөйлеп  əділеттілікті  талап 
еткен  журналистерді  бизнесшілер  өлтірді,  қоғамдық  ұйымдар  сотқа  беріп    шырылдатты.  
Осының  өзі  журналистерді  ұйымдасып  қорғану  əрекетіне  əкелді.  1991  жылы  Мəскеуде 
журналистер  гильдиясы  құрылып,  құрылтай  өткізді.  Онда  қабылданған  «Журналистердің 
кəсіби  этикалық  кодексі»  баспасөз  қаламгерлерінің  шыншылдық,  əділеттілік,  адами  ізгілік 
турасындағы  нормаларды  белгіледі.  Мұндай  Кодексті  со  жылы  Қазақстан  журналистері  де 
қабылдады.  Осы  документ  негізінде  біздің  төл  құжатымыз–«ҚР  бұқаралық  ақпарат 
құралдары туралы» заң қабылданды.  
Қазіргі  кезеңде  қазақ  журналистикасы  –  біртұтас  əлімдік  ақпараттық  кеңістікте  жұмыс 
істеп отыр. Мұның өзі жаһандық жариялылықтың қыр-сырна қанығуды талап етеді. Ал оның 
негізгі  принциптері  əрбір  елдің  конституцияларында  бергіленген  қағидалардан  туындайды. 
Демек,  журналистика    əлем  елдерінің,  тым  болмаса,  өркениті  дамыған  мемлекеттердің  
саясатын,  экономикалық  қуаты  мен  оның  даму  бағыттарын  жəне  мəдени-əлеуметтік 
жағдайларынан хабардар болғанды міндеттейді.   
Жоғарыда атаған МГУ профессоры Прохоровтың мынадай бір тұжырымдамасы бар: 
Журналистиканың  бостандығы  3  қырынан  танылады:  1.  Заңнамалық  бостандық,  2. 
Экономикалық бостандық. 3. Əлеуметтік шығармашылық бостандық.  
Меніңше бұл үшеуінің алдыңғы екеуі шектеулі. Біріншісі– Журналистің заңдар талабынан 
шықпай  еңбек  ететіні.  Ол  үшін  журналист  заңдарды  түгел  білуге  тырысады.  Екіншісі  –
экономикалық бостандық, бұл журналистің қаржыға тəуелділігі. Коммерциялық басылымдар 
мен телерадио компанияларында жұмыс істейтіндер сол мекеменің мүддесін көздейді. Яғни, 
қолға  түскен  ақпараттарды  белгілі  бір  мақсатқа  ыңғайлап  пайдаланады.  Мұны  ғылыми 
айналымда    «икемделген  (сбалансированная)  информация»  дейді.  Демек,  журналист  өз 
қалауынан өзгеріп, учредительдің нұсқауымен жүреді. 
Ал  үшінші  –  əлеметтік  шығармашылық  –бұл  шығармашының  жазу  столына  отырып, 
өзімен-өзі ой толғайтын шағы. Өзі жинаған ақпараттарды зерделеп, мəн-маңызын ой елегінен 
өткізіп,  салмақтап  алып  қалам  тербеуге  кіріскенде,  ол  үшін  заңдар  мен  экономикалық 
шектеулерден  гөрі  журналистің  кəсіби  этикалық  Кодекс  талаптары  жоғары  тұрады. 
Материал дар мен фактілерді логикалық тұрғыдан тізе бастағанда,  шығармашы ең алдымен  
халықтық  мүддені  көздеуге,  əділетті  пікір  тудыруға,  адами  ізгілікті  идея  көтеруге  ниетті 
болса ғана ол журналистік  антқа берік болып шығады.     Міне  осындай қилы құйтырғылы 
заманда  қаламгерлікке  бірден-бір  қолайлы  сала–  фантастика  екенін  дөп  басып, 
соныңдамуына  үлес  қосқан  ұстаз  ағамыз  А.Мархабаевтың  ғылымға  қосқан  үлесі  өз  алдына 
бір төбе болып қала бермек.  
 
 

48 
 
Азимбаева
 У., 
Магистрант Регионального  
социально – инновационного универсиета 
 
ТИПОЛОГИЧЕСКАЯ ХАРАКТЕРИСТИКА РУССКОГО, АНГЛИЙСКОГО И 
КАЗАХСКОГО ЯЗЫКОВ 
 
Английский  язык  и  сравниваемые  русский  и  казахский  языки  отличаются  друг  от  друга 
генеалогически и типологически. 
Английский  язык  –  это  германский  язык  индоевропейской  языковой  семьи.  Он  является 
одним из широко распространенных индоевропейских языков и занимает первое место среди 
германских языков по численности говорящих на нем. 
Сравниваемый  казахский  язык  относится  к  алтайской  семье  к  кыпчакско-ногайской 
подгруппе  кыпчакской  группе  западно-хунской  ветви  тюрских  языков.  Основная  часть 
казахского  населения  живет  в  Казахстане.  Письменность  на  основе  русского  алфавита.  В 
различных  источниках  казахов  еще  называют:  киргизы,  киргиз-кайсаки,  кайсак-киргизы, 
казак-киргизы.  
Русский  язык  относится  к  индоевропейской  семьи  к  восточнославянской  группе 
славянской ветви.  
Языки  тюркской  генеалогической  группы  имеют  общее  происхождение.  То  же  самое 
можно  сказать  и  о  языках  славянской  группы.  Историческая  генетическая  общность 
сопровождается ареальной общностью, т.е. сохранилась их историческая близость.  
По сравнению с тюркскими и славянскими языками языки германской группы, несмотря 
на общее происхождение, имеют большие расхождения. В древнейший период генетическая 
общность  у  германских  языков  сопровождалась  ареальной  близостью,  чем  объясняется  их 
близкое родство. Однако в дальнейшем их региональный союз нарушился. Германские языки 
распространились  в  различных  частях  света.  Особой  изоляции  подвергся  англосаксонский 
язык,  который  одновременно  оказался  и  под  сильным  воздействием  романских  и  других 
языков. В результате система современного английского языка сильно отличается от систем 
других  германских  языков  (в  английском  языке  редуцируется  конец  слова,  исчезают 
грамматические показатели категорий падежа, лица и числа (у глаголов)). 
Степень  родства  внутри  групп  языков  обусловливается  различными  факторами.  По 
данному поводу в энциклопедическом словаре русского языка читаем следующее:«Причины 
близости  или  расхождения  отдельных  членов  семьи  могут  быть  различными:  особенности 
географической среды, различные исторические судьбы говорящих на этих языках народов, 
возможности  взаимных  контактов,  целостность  или  разбросанность  населяеммой 
территории, влияние других народов, характер государства, особенности занятий, быта и т.д. 
Большое  значение  имеет  также  историчкский  возраст  семьи  родственных  языков.  Если 
распад  праязыка  совершился  относительно  недавно,  то  такие  языки  обнаруживают  обычно 
очень большое сходство. Сильние различия между родственными языками (ср. такие языки, 
как  индоевропейские  или  уральские)  обычно  свидетельствуют  о  том,  что  лежащий  в  их 
основе праязык распался очень давно» [1]. 
Теперь рассмотрим кратко типологические особенности сравниваемых нами языков. 
Типологически,  т.е.  морфологически,  английский  язык  и  сравниваемые  казахский  и 
русский  языки  отличаются  друг  от  друга.  У  этих  языков  грамматические  отношения 
выражаются  по-разному,  имеют  разные  формы.  Например,  для  английского  языка  более 
характерным является использование служебных слов и порядка слов. Для тюркских языков 
основными  сигналами  грамматических  отношений  служат  аффиксальные  морфемы, 
остальные грамматические сигналы употребляется сравнительно редко. Для русского языка 
характерно  использование  служебных  слов  (предлогов),  как  для  английского,  и 
аффиксальных морфем (например, падежных), как для казахского языка.  

49 
 
Английский  язык  с  русским  и  сравниваемый  казахский  язык  принадлежат  к  разным 
морфологическим  типам.  Английский  и  русский  языки,  как  и  некоторые  другие 
индоевропейские,  относятся  к  флективному  типу,  а  казахский  язык,  и  все  тюркские, 
принадлежит к агглютинативному типу. 
Напомним,  что  флективные  языки  характеризуются  тем,  что  категориальные  значения 
выражаются флексиями.  
Флексия  может  быть  внутренней  и  внешней.  Внутренняя  флексия  характеризуется  в 
работе  П.С.  Кузнецова  следующим  образом:  «Внутренняя  флексия,  или  чередования, 
имеющие  грамматическое  значение,  используется,  хотя  и  в  разной  степени,  в  различных 
флективных языках. Ср., напр.: русск. «избегать» (несоверш. вид) – «избежать» (соверш. вид) 
–  корневая  морфема  выступает  в  форме  «бег»  -  «беж»,  т.е.  характеризуется  чередованием 
согласных  г  –  ж;  «ломит»  -  «разламывает»  -  корневая  морфема  выступает  в  форме  «лом»  - 
«лам», т.е. характеризуется чередованием о –  а; англ. footнога – feetноги (корневая морфема 
характеризуется чередованием u–i:). В одних языках внутренняя флексия, или чередование, 
обычно  сопровождается  и  различием  в  аффиксах,  как  и  в  русском  языке,  в  других  может 
служить  и  единственным  средством  передачи  различных  грамматических  изменений, 
различных форм словоизменения и словообразования, как в английском»[2]. 
В  английском  языке  внутренняя  флексия  характерна  для  систем  существительных  и 
глаголов.  У  существительных  она  выражается  при  помощи  древнегерманского  умлаута. 
Этим  объясняется  образование  форм  множественного  числа  у  таких  существительных,  как 
man  –  men,  mouse  –  mice,  foot  –  feet,  tooth  –  teethи  др.,  и  форм  прошедшего  времени 
глаголовwrite – wrote, bind – bound, give – gaveи др. 
Внешняя  флексия    -это  выражение  грамматических  категорий  при  помощи  окончаний 
(ходил  –  ходила  /go–goes(личные  окончания)  и  пр.)  или  словоизменительных  аффиксов 
(строят – построенный (залог)  / work–worker(словообразование)). 
В  агглютинативных  языках,  например  в  казахском,  каждая  из  указанных  категорий  по 
возможности передается при помощи специального аффикса. 
В  современном  английском  языке  грамматические  категории  больше  выражается 
внешними флексиями. К ним относится морфема множественности у существительных (ср.: 
boy  -  boys),  морфема  третьего  лица  ед.  числа  (ср.:  work  -  works),  морфема  прошедшего 
времени (ср.: work - worked)у глаголов и др. 
Агглютинативные  языки  –  это  языки,  характерными  морфологическим  признаком 
которых является осуществление словообразования и словоизменения путем присоединения 
однозначных  аффиксов,  имеющих  строгую  последовательность.  Следует  указать,  что 
однозначность аффиксов в  агглютинативных языках является относительной, так как в них 
тоже могут изменяться гласные и согласные при присоединении аффиксов к словам. Однако 
в  целом  в  агглютинативных  языках  четко  выделяются  корневые  и  аффиксальные  морфемы 
[3]. 
Слово «агглютинация» происходит от латинского agglutinationсклеивание. Действительно, 
в агглютинативным сочетании происходит своеобразное склеивание аффиксов и слов. 
Агглютинативные тюркские языки характеризуется В.Д. Аракиным следующим образом: 
1) сингармонизм, основной признак на фонологическом уровне; 2) однозначность аффиксов; 
3)  отсутствие  согласования  как  типа  синтаксической  связи;  4)  положение  определения 
передопределяемым;  5)  наличие  развернутых  членов  предложения  вместо  придаточных 
предложений и некоторые другие признаки, которые образуют устойчивую совокупность [4] 
Как  не  странно,  явление  «агглютинации»  можно  наблюдать  и  в  английском  языке. 
Например,  система  склонения  в  современном  английском  языке  коренным  образом 
отличается  от  склонения  существительных  в  древнеанглийском  языке,  так  как  в 
древнеанглийском языке существовала развитая  система склонения существительных, как и 
в других флективных языках. В современном английском языке склонение существительных 
осуществляется  так  же,  как  в  агглютинативных  языках.  Например,  английская  форма 

50 
 
генитива  образуется  по  принципу  агглютинации,  т.е  во  всех  случаях  суффикс  генитива 
присоединяется к основе слова, как и в тюркских языках. 
Hero-hero’s  
  Man-man’s  
 Men-men’s  
 General-in-Chief - General-in-Chief’s (arrival) 
 Passer by- passer by’s (conversation) 
 Hamlet’s father – Hamlet’s father’s death  
 USA-USA’s main states 
Today-today’s newspapers и.т.д 
Как видно из указанных выше примеров, принцип сочетания морфемы – ‘s производится 
по принципу агглютинации[3]       
Таким  образом,  из  каждого  правила  есть  свои  исключения.  Поэтому  по  поводу  С.Е. 
Яхонтов  пишет  следующее:  «В  каждом  языке  можно  найти  почти  все  способы  выражения 
грамматических  категорий.  Например,  в  русском  языке  наряду  с  флексией  существуют 
частицы  (предлоги,  союзы  и  частицы  в  узком  смысле  слова)  и  агглютинативные  аффиксы 
(например,  глагольные  приставки).  Рискованно  было  бы  категорически  утверждать,  что  в 
языках  какой-то  группы  совершенно  невозможен  тот  или  иной  способ.  Однако  в 
большинстве языков какой-то один способ является преобладающим »[5] 
........................................ 
1.  Кузнецов  П.СО  принципах  изучения  грамматики    /  Материалы  к  курсам  языкознания.  –  М., 
1961. – 412 с.  
2. Буранов Дж. Сравнительная типология английского и тюркских языков. – М., 1983. – 267с.   
3.Аракин  В.Д    Сравнительная  типология  английского  и  русского  языков  /  Учебное  издание.  М., 
1990. – 255с.  
4.  Яхонтов  С.Е.  Оценка  степени  близости  родственных  языков/  Теоритические  основы 
классификации языков мира. – М., 1980. – 174с.  
5. Солнцев В.М. Язык как сиситемно-структурное образование . – М., 1971. – 219с.       
 
  
Ақылбаева
 Д., Утебаева А.,  Нұрмағанбетова Т. 
 АƏИУ, Шымкент қ-сы 
 
ДЕВИАНТТЫ  БАЛА МЕН  ОТБАСЫ  АРАСЫНДАҒЫ  
ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ  ЕРЕКШЕЛІКТЕРДІ  АНЫҚТАУ 
 
Кəмелет  жасқа  толмаған  балалардың  девиантты  мінез-құлық  мəселесі  осы  жас  санатына 
қандай  да  бір  қатысы  бар  адамдарда  аса  қызығушылық  тудырады.  Отбасы 
мұқтаждылығының  əлеуметтік-экономикалық  мəселелері,  имандылық  пен  адамгершеліктің 
болмауы,  өмірге  деген  тұтынушылы-өзімшілдік  қарым-қатынасы  кəмелетке  толмаған 
балалардың  өзіне  жəне  айналасындағы  адамдарға  байыпсыз  қарауын  тудырады. 
Адамгершілік  пен  құқық  туралы  түсініктер  тек  сөз  жүзінде  ғана  қалып,  олардың  мінез-
құлықтарының  негізгі  реттеушілері  бола  алмайды.  Нəтижесі  –  бақылаусыз  қалған  жəне 
тастанды балалардың санының өсуіне, отбасы мен қоғамның мəдени-моральдық бастауларын 
бұрмалауы  мен  елемеуге,  мінез-құлықтың  қоғам  тəртібіне  мүлдем  сай  болмауына  əкеп 
соқтырады.  Мұның  барлығы  нашақорлыққа,  ішімдікке  салынушылыққа,  жасөспірімдердің 
жезөкшелікке  салынуына,  ұрлыққа,  тонауға,  бұзақылыққа  жəне  т.б.  заң  бұзушылықтарына 
əкеледі. 
Соңғы  жылдары  14-15  жасар  жасөспірімдер  жасаған  қылмыстық  істер  32,2%  -ке,  16-17 
жасарлар  -  29,6%-ке  өсті.  Соңғы  бес  жылда  əртүрлі  бұзақылық  жасап,  ішкі  істер 
органдарында жауап берген жасөспірімдер саны - 8,7 мың, əрбір төртінші жасөспірім құқық 
бұзғаны туралы мəліметтер БАҚ-та берілген.   

51 
 
Сол  себептен,  мектеп  психологтары  кəмелетке  толмаған  балалар  мен  жасөспірімдердің 
мінез-құлықтарындағы ауытқуларды болжау жəне алдын алу бойынша білімдерін жетілдіру, 
нормадан    ауытқушы  мінез-құлық  табиғаты  туралы  теориялық  білімін  қалыптастыру, 
девиантты мінез-құлықтың қалыптасуына əсер етуші факторлар туралы білімдерін жетілдіру 
қажет.  Педагог-психологтар  мінез-құлқында  ауытқулар  бар  кəмелетке  толмағандар  туралы 
мəлімет  жинау  қажет,  білім-беру  жəне  тəрбиелеуде  қиындақтар  көретін  балалардың  ата-
аналарымен  кеңес  сабақтарын  жоспарлау  қажет,  мінез-құлықтың  ауытқу  себебін  анықтау 
бойынша диагностика жасау, тұлғаралық дау-жанжалды шешу мақсатында балалармен, ата-
аналармен  жəне  педагогикалық  ұжым  мүшелерімен  кеңес  өткізу,  ата-аналар  мен  балаларға 
арналған түзету жəне тренингтік сабақтарын өткізу қажет. 
Əр отбасында индивидуалдық ерекшеліктері бар жəне сыртқы араласу оларға əртүрлі əсер 
тигізетін  болғандықтан,  педагог-пихолог  əсер  етудің  тура  жолын  да,  жанама  жолын  да 
қолданғаны  жөн.  Екі  жағдайда  да,  біріншеден,  отбасыға  ішкіотбасылық  атмосфераны 
бағалау,  отбасылық  қарым-қатынаста  орын  алған  жағдайға  талдау  жасау;  екіншіден,  орын 
алған  өзара  қарым-қатынасты  өзгерту  жолдары  мен  тəсілдерін  көрсету;  үшіншіден,  отбасы 
мүшелерімен  біріге  отырып,  жағымды,  қоғамдық  маңызды  отбасылық  қарым-қатынастың 
болашақ бағыт-бағдарын анықтау секілді бірнеше міндеттер шешіледі. 
 Отбасы  түріне  байланысты,  жұмыстың  əр-түрлі  формалары  мен  əдістері  қолданылады, 
мектеп пен қоғамның ата-аналарға кешенді ықпалы жүзеге асырылады. 
Отбасылық  қарым-қатынастары  мазмұнсыз,  тиянақсыз  сипатты,  салыстырмалы  тұрғыда 
жалпы жəне өнегелі мəдени деңгейі төмен, педагогикалық тұрғыда шамасыз отбасыларының 
əдетте тəрбие мəселелерінде біліктіліктері аз болады. Мұндай отбасылары түзету мақсатында 
жалпыға міндетті педагогикалық оқудың жалпы жүйесіне кіреді. 
Мұндай  отбасылары  үшін    мектеп  психологтары  мен  педагогтері  жүргізетін 
педагогикалық кеңес беру формасын қолданған жөн. Бұл жағдайда өздерінің білімсіздіктерін 
мұғалімдер  дұрыс  түсінбейді  жəне  оны  өздеріне  жəне  балаларына  қарсы  қолданады  деген 
ата-аналардың  сенімсіздіктері  мен  наным-сенімдерін  жою  қажет.Кеңес  беру  кезінде  ата-
аналарға тек балаларды тəрбиелеуде кездестіретін қиындықтарды ғана əңгімелеу мүмкіндігі 
берілмейді,  сонымен  қатар,  жағдаятқа  бірге  талдау  жасауға,  кеңес  алуға,  нақты  ұсыныстар 
алуға,  мəселенің  əртүрлі  шешімдерін  талқылауға  мүмкіндік  беріледі.  Мұндай  ата-аналарды 
мектептегі қоғамдық жұмыстарға белсенді қатыстыру қажет. 
Отбасының екінші түрі – объективті себептерге байланысты балаларға тура тəрбиелік əсер 
етуде  енжар  отбасылар.  Отбасының  өнегелі  микроклиматы,  қарым-қатынас  стилі  жəне 
қарым-қатынас сипаты – жасөспірімдерге белсенді ықпал ету факторлары болып табылады. 
Осыған 
байланысты,  бұл  отбасыларымен  жұмыс  барысында  олардың  тəрбиелі  ықпал  жүйесіне 
талдау жасаумен бірге, отбасындағы қарым-қатынас сипатын өзгерту жəне түзету қажет. 
Объективті  себептерге  (  жұмысбастылық,  ата-аналардың  үйде  жиі  болмауы,  т.б.)  қарай 
педагогикалық тұрғыдан енжар отбасыларымен мектептің көмегімен мəселелерді сындарлы 
шешу мүмкін болады.       
Субъективті  себептерге  байланысты  педагогикалық  тұрғыдан  енжар,  балалармен 
қақтығыстық  қатынастағы  жəне  оларды  тəрбиелеумен  айналыспайтын  отбасылармен  тек 
мектеп  қана  емес,  басқа  да  əлеуметтік  институттар  жұмыс  істеуі  қажет.  Бұл  отбасыларда 
қарым-қатынас  стилінің  айрықша  қасиеті  ата-аналармен  балалардың  арасындағы  өзара 
қарым-қатынастың  үзілуі  болып  табылады.  Қарым-қатынас  мұндай  кезде  жағымсыз  жаққа 
ауысады.  Əрине,  ана  мен  əкені  ата-аналық  құқықтан  айырып,  жасөспірімді  олардан 
оқшалауға болады, бірақ бұл əрекет баланың жанына жара салатынын ескеру қажет. 
Отбасылық  қарым-қатынасты  түзету  мəселесін  бірінші  орынға  қою  қажет.    Қамқорлық 
кеңесі,  сыныптардың  ата-аналар  комитеттері  жағдайы  нашар  əр  отбасымен  мақсатты  түрде 
жұмыс  жүргізуі  қажет;  белсенді  ата-аналар  –  педагогикалық  тұрғыдан  қараусыз  қалған 
жасөспірімдердің  ата-аналарын  мектептің  қоғамдық  пайдалы  жұмыстарына  тартуға 
байланысты еңбекті көп керек ететін жеке-дара жұмыстар жүргізеді; балалармен бірлесіп, іс-

52 
 
шаралар  ұйымдастырып,  өткізу  қажет.  Бұл  оларға  өз  балаларын  іс  жүзінде  көруге,  басқа 
сыныптастарымен салыстыруға, баласына  көмек бере алатындығына сенім ұялатады. 
Ата-аналармен  балалар  мен  жасөспірімдерді  отбасында  тəрбиелеу  мəселелері  бойынша 
пікірталастар,  диалог-конфенциялар  ұйымдастыру  тиімді  жұмыс  формалардың  бірі  болып 
табылады. Ата—аналар  мен жасөспірімдердің арасындағы қарым-қатынас сипаты олардың 
қарым-қатынасының өмірлік болашағына қатты əсер етеді. 
Девиантты  мінез-құлықты  кəмелетке  толмағандардың  отбасындағы  қарым-қатынасты 
түзету нəтижесі бүкіл отбасына тура жəне жанама əсер етудің үндесуіне байланысты болады. 
..................................... 
1.Арзуманян С.Д. Микросреда и отклонения социального поведения детей и подростков.- Ереван, 
1980. 
2. Бадмаев С.А. Психологическая коррекция отклоняющегося поведения школьника.- Москва, 1999. 
3. Змановская Е.В. Девиантология.-Москва, 2004.  
 
Əлімжанова
 А., 
əл-Фараби атындағы ҚазҰУ,  
журналистика факультетінің оқытушысы 
 
 
ИНТЕРНЕТ ЖУРНАЛИСТИКА ЖƏНЕ ИНФОГРАФИКА МƏСЕЛЕЛЕРІ 
 
Инфографика – хабарды, ақпаратты, білімді графикалық тəсілдер арқылы ұсыну.  
Инфографика деп қандай да бір оқиғаны сипаттау немесе деректерді жеткізу мақсатында 
кез-келген мəтін мен графиканың үйлестіріліп берілуі айтылады.  
Инфографиканың  қолдану  аясы  өте  кең:  ол  интернет  журналистиканы,  жалпы  білім 
саласын,  статистиканы,  техникалық  мəтіндерді  қамтиды.  Инфографика  кең  көлемді 
материалдарды  ұйымдастырумен  бірге,  заттар  мен  фактілердің  байланысын,  ара  салмағын 
уақыт пен кеңістікте көрнекі түрде көрсете алады [1, 85].  
Ең алғаш инфографиканы 1982 жылы USA Today газетінің баспагерлері қолдана бастады. 
Осының  арқасында  газет  ең  көп  оқылатын  басылымдардың  үздік  бестігінің  қатарына  енді. 
Уақыт өткен сайын инфографика тек қана технология мен бизнес емес, сонымен қатар өнер 
екені  де  анықтала  бастады.  Сонымен  бірге  осы  өнерді  жетік  меңгеру  баспа  бизнесінің, 
интернет  журналистиканың  дамуына  тікелей  əсер  ететіні  де  анық  болды.  Сондықтан 
«Эсквайр» жəне «Нью-Йоркер» сияқты журналдар инфографиканы жасау жұмысын идеяның 
авторы болып табылатын бір журналист пен 3-4 дизайнерге тапсырады.  
Жалпы  статистикалық  мəліметтер  бойынша  адам  90%  ақпаратты  көру  арқылы,  ал  10% 
түйсік  арқылы  қабылдайды.  Осы  орайда  инфографика  мəтіннен  гөрі  ақпаратты  тез  беріп 
үлгереді.    Бүгінгі  таңда  электронды  БАҚ  дамыған  тұста  əлем  елдері  бұл  тəсілді  жылдам 
игеріп,  сайт  материалдарын,  кез-келген  мақаланы  инфографикамен  əрлеп  беруі  кең 
қолданысқа  енуде.  Бұл  сайт  дизайына  да  ықпал  етуде.  Яғни,  кез  келген  журналист  өз 
материалын  сайтқа  жарияламас  бұрын,  қандай  инфоргафикамен  халықты  таң  қалдыра 
аламын деген ойда болуы қалыпты жағдайға айналуда.  
Инфографиканы тек технология түрі деп емес, журналистке қажетті құрал ретінде біздің 
елде əлі де қолданысы жоғары деңгейде емес екендігін айтуымыз керек.  
Ақпаратты түрлі графикалық, диаграммалық жəне гистограм, кестелер əдісімен интернет 
сайттарда  жариялау  өте  тиімді  визуалды  əдіс.  Демек,  мəліметті  нақты,  дəйекті  берудің 
таптырмас тəсілі. 
Инфографиканың негізі мақсаты – ақпарат беру, тарату. Нақты дəйектерді заман талабына 
сай,  уақыт  пен  кеңістік  мəселелерін  қарастыра  отырып,  орналастыру  болып  табылады. 
Шағын инфографика арқылы көп ақпарат беру. Бұл бір жағынан қарасаңыз қазақтың «Мың 
естігеннен, бір көрген артық» деген сөзін дəлелдейтіндей. 
Инфографиканың  сəтті  берілуі  сол  ақпараттық  мəнін  ашып,  қоғамдық  ой-пікірді 
қалыптастыруға өз ықпалын тигізеді.  Интернет журналистикада инфографиканы сілтемелер 

53 
 
арқылы жан-жақты тарату – ақпараттың тез, жылдам тарауына көмектеседі. Бұл яғни ертең 
шығатын газетті күтіп отырмайтыныңыздың дəлелі.   
Инфографиканың  маңыздылығы  онда  қызықты  мəліметттер  мен  нақты  факторға 
байланысты  статистика  қатар  қолданылады.  Ақпаратты  интернетте  беру  стилінің  жаңа  түрі 
десек болады.  
Инфоргафиканы  қалай  құрамыз?  деген  орынды  сұрақ  туындайтыны  белгілі.  Ол  үшін 
векторлы графикалық бағдарламалардың ең болмағанда біреуін меңгеру қажет. Олар: 


 
Corel Draw  


 
Adobe Illustrator 


 
Corel Designer 


 
Corel Painter 


 
Microsoft Expression Studio 


 
Inkscape  
Сонымен қатар қарапайым бағдарламалар: 


 
Corel PhotoPainter  


 
Adobe Photoshop т.б. [2, 56]. 
Осы бағдарламалардың бірінде жұмыс істей алсаңыз көп қиындық туындамайды. Əлемдік 
өркениеттерде 3D графикалық бағдарламасы кең өріс алып қолданылуда. Бұл бағдарламалар 
сонымен  қатар  интернет  журналистикадағы  видео-контентті,  анимациялық  жəне 
интерактивтілікті  дамытуға  да  өз  үлесін  қоса  алады.  Инфографиканың  қолданыс  аясының 
кеңеюі  интерфейспен тығыз байланысты. 
Графикалық  интерфейс    (ағылшынша  -  Graphical  user  interface,  GUI)  –  пайдаланушыға 
графикалық  сурет  түрінде  көрсетілген  элементтердің    яғни,  мəзір,  пернелер,  белгілер, 
тізімдер т.б. алуан түрлілігі. 
Басшылық  жолдың  интерфейсіне  қарағанда  пайдаланушының  графикалық  интерфейсі 
(ПГИ) барлық экрандық объектілерге кіру мүмкіндігін береді жəне олармен тығыз қатынаста 
болып,  олармен  айла-шарғы  жасатқызады.  Көбінесе  ондағы  элементтер  интерфейсі 
метафоралар негізінде құралған жəне олардың белгілері мен ерекшеліктерін көрсетіп тұрады. 
Сондықтан қарапайым дайындықсыз пайдаланушының түсінуін оңайлатады. 
1960  жылдарда  Даг  Энгельбартомның  Стэнфорд  зертханалық  институтындағы 
жұмыстары нəтижесінде ПГИ ойлап табылды. Одан кейін 1970 жылдарда ПГИ концепциясы 
ғалымдардың  шешуімен  Xerox  PARC  зертханасында  да  қабылданды.  1973  жылы  Xerox 
PARC зертханасында барлық жас ғалымдарды жинап, зерттеу еркіндігін берді. Нəтижесінде 
WIMP  (Windows,  Icons,  Menus,  Point-n-Click)  графикалық  интерфейс  концепциясы  жарық 
көреді. Осы концепция шеңберінде Alto компьютерлері дүниеге келеді [3].  
1979  жылы  Alto-ға  ұқсас  жұмыс  істейтін  PERQ  станциясын  ойлап  табады.  1981  жылы 
Xerox  PARC  Alto-ның  жалғасы  Star-ды  шығарады.  ПГИ  концепциясы  Apple  Computer 
корпорациясының  өнімдерінде  коммерциялы  түрде  іске  асты  десе  болады.  AmigaOS 
операциялық жүйесінде ПГИ өзінің көп тапсырысымен 1985 жылы қолданылды [4]. 
Қазіргі  таңда  ПГИ  нарықта  қолданылып  жүрген  операциялық  жүйелер  мен 
қосымшалардың  негізгі  құрамдас  бөлігі  болып  табылады.  ПГИ  қолданатын  жүйелер:  Mac 
OS, Solaris, GNU/Linux, Microsoft Windows, NeXTSTEP, OS/2, BeOS т.б. болып табылады. 
Графикалық интерфейстің түрлері: 
Қарапайым:  ПГИ  –  дің  өз  жүйесімен  қамтамасыздандырылатын  типтік  экрандық 
формалар жəне стандартты интерфейс элементтері; 
Шынайы-графикалық, екі қалыпты: өзіндік əдістермен немесе қосымша кітапханалармен 
іске асқан түпнұсқа метафоралар мен стандартты емес интерфейс элементтері; 
Үш қалыпты: қазіргі кезде өте аз классификацияланған [5,89].  
Бағдарламалық  жүйенің  жақсы  графикалық  интерфейстерінің  шарттарының  бірі  «мен  не 
айтсам,  соны  істе»  концепциясы  немесе  DWIM  (ағылш.  Do  What  I  Mean).  DWIM  шарты 
жүйенің  алдын  ала  болжауға  болатындығы,  пайдаланушы  алдын  ала  интуициямен 
бағдарламаның не істейтінін білуі керек.  

54 
 
Кез  келген  интерфейстің  негізгі  мақсаты  –  пайдаланушы  үшін  компьютерде  орындалған 
материалды неғұрлым түсінікті жасау. Оны ақпарат ретінде тарату. 
Қорыта  айтқанда,  журналистер  үшін  графикалық  интерфейсті  меңгере  отырып, 
инфорграфиканының  қолданыс  аясын  кеңейтеміз.  Нəтижесінде  ақпараттық  технологиялар 
дамыған  тұста  замана  ағымына  ілесіп,  интернет  журналистиканының  келелі  мəселелерін 
шешуге ат салысып қана қоймай, өзіндік ізденістерді, нəтижелерді байқауға болады. 
........................................... 
1.
 
Александр  Симаков.  Создание  кросс-платформенных  графических  интерфейсов  на  Perl/Tk 
М.:2009  
2.
 
Дэн Роэм – «Визуальное мышление». М:, 2010 
3.
 
http://infographer.ru
  
4.
 
http://old.infografics.ru
  
5.
 
М. Симаков. Разработка графического интерфейса с помощью библиотеки Ot3. М.: 2010. 
 
Əсембаева
 Б., 
ҚазҰУ  аға оқытушысы 
 
ҒЫЛЫМИ-ТАНЫМДЫҚ БАСЫЛЫМДАРДЫ ШЫҒАРУДЫҢ ТАРИХИ 
ТƏЖІРИБЕСІ 
             
Қазақстандағы  ғылыми  кітаптар  басылымдарының  тарихы  баспа  ісі  тарихымен  тығыз  
байланысты.  20-30-жылдары  қазақ  зиялыларының  ғылыми  еңбектері  Қазақстан  ғылымына 
үлкен  үлес  қосты.  1925  жылға  дейін  Орынбор  қазақ  республикасының  əкімшілік  орталығы 
болғандықтан  Қазақстанның  полиграфиялық  базасы  сонда  болды.  Қазақ  тіліндегі  кітаптар 
Ташкентте, Москвада, Қазанда Қазақ КСР өкіметінің тапсырысымен басылды. 
ХХ  ғ.  20-40  жж.  Қазақстандағы  ғылыми  кітаптардың  тарихы  кеңестік  жүйеде  мəдени 
революция  шеңберінде  сипатталды.  Шын  мəнісіне  келгенде  қазақ  қолжазбалары  мен 
баспалар туралы 50-жж. дейін арнайы зерттеу еңбектер болған жоқ. Тек қазақ кітаптарының 
жиынтық  каталогтарында,  библиографиялық  көрсеткіштер,  тізімдерде,  кейбір  мақалаларда 
олардың аттары көрсетіліп жүрді.  
Қазанда шығыс халықтарының көптеген кітаптары шыққаны белгілі. Осы мəселеге алғаш 
қалам тербеген ресейлік ғалымдар болды.  
Кітапты  басу  мен  көркемдеу,  əріптерінің  молдығы  жағынан    Қазан  университетінің 
баспаханасы  бірінші  орында  болды.  Тарихшы  С.М.Соловьев  Қазан  университетінің 
баспаханасының тарихы жайында сол кездің өзінде-ақ былай деп жазды:  «Россияның басқа 
баспаханаларымен  салыстырғанда  орыс  ғылымы  мен  ағарту  ісінің  пайдасына  соншама 
ғылыми  көп  еңбек  шығарған  Қазан  университетінің  баспаханасындай  басқа  баспахананың 
болуына  шүбəлімін.  Өйткені,  мұнда  татар,  араб,  түрік,  парсы  тілдерінде  жыл  сайын 
жүздеген, мыңдаған кітаптар басылып, олар Кавказға, Азияға, Африкаға толассыз жіберіліп 
жататын» [1].   
1808 жылы Қазан университеті жанынан баспахана ашылды. Мұнда Азия халықтары мен 
орыс тілдерінде кітаптар шығарылады. 1816 жылы университет жанынан ғылыми еңбектерді 
басатын  дербес  комитет  құрылып,  «Қазан  университетінің  ғылыми  жазбаларын»  шығара 
бастайды.   36б. 
«Азия» баспаханасы мен университет баспаханасын біріктіру туралы мəселе 1809 жылдан 
бастап, 1819 жылға дейін екі баспахана арасында ұдайы дау, айтыс ретінде өтеді.  1829 жылы 
«Азия»  баспаханасы  университет  баспаханасымен  біріктіріледі.  Осы  кезеңнен  бастап 
типографияның  жағдайы  жақсара  бастайды.    Кітаптардың  тарихын  зерттеуші  академик 
Б.А.Дорнның жазуына қарағанда «Азия» баспаханасы 1801 жылдан бастап 1829 жылға дейін 
91  атаулы  кітап  шығарған.  Ал,  профессор  А.Ф.  Катановтың  жазуынша,    1800  жылдан  1846 
жылға  дейінгі  мерзімде  университет  баспасынан  114  кітап  басылып  шыққан  көрінеді.  
Сөйтіп,  бұл  кездегі  екі  баспахананың  шығарған  кітаптары  екі  жүзден  асқан.    Қазан 
университетінде өздерінің кітаптарын сататын арнаулы дүкен де болған. Қазан университеті 

55 
 
мен Қазан гимназиясы баспаханасынан ХІХ ғасырда 400-ден астам кітап басылды. Оның тең 
жартысы  қазақ  тілінде  жарияланған.  Олардың  аттары,  қай  жылы,  қайдан  шыққаны  белгілі 
болса  да,  тираждары  жайындағы  мəліметтер    əлі  белгісіз.  Қолымыздағы  кейбір  архивтік 
мəліметтерге қарағанда, алғашқы үш жылда, 1803 жылға дейін, Азия баспаханасынан шығыс 
халықтарының ана тілдерінде 31 000 дана кітап шықса, ал тек 1806 жылы 27 000 дана кітап 
жарық көрген. 
1829  жылы  ноябрь  айында,  яғни  екі  баспахана  қосылар  алдында  Азия  баспаханасының 
соңғы он жылдағы (1819-1829) жұмысы туралы университет советінің мəліметіне қарағанда 
осы  мерзімде  жарияланған  кітаптардың  саны  137  255  дана  болғаны,  оның  41  035  данасы 
оқулық екендігі белгілі.  38б. 
Қазан  қаласы  шығыс  əдебиеті,  оның  ішінде  қазақ  əдебиетін  басуда  орталық  болғанын 
айттық.  Сан  жағынан  да,  сапа  жағынан  алғанда  да  Қазан  баспалары  ілгері  тұрған.  Қазан 
университеті  баспасынан  шыққан  кітаптар  саны  университет  профессоры  Катановтың 
есебімен  1800-1846  жылдар  арасында  114  атаулы,  ал  гимназия  баспаханасынан  шыққан 
кітаптар  200  атаулы  болған.  Бір  ғана,  Қазан  қаласының  өзінде  ХІХ  ғасырда  қазақ  жəне 
шығыс  кітаптарын  басқан  13  баспахана  жұмыс  істеген.  Қазан  қаласы  қазақ  кітаптарын 
бастыруда  елеулі  орын  алған  тұңғыш  баспа  болса,  сонымен  қатар,  қазақ  кітаптары  ХІХ 
ғасырда  Петербург,  Уфа,  Ташкент,  Оренбург,  Семей,  Омбы,  Орал,  Верный,  Астрахань 
қалаларында  да  шыға  бастайды.  Оған  Россияның  жалпы  мəдени  дамуы,  экономикасының 
өрлеуі  зор  əсер  еткенін  көреміз.  Жалпы  ХІХ  ғасыр  мен  ХХ  ғасырдың  бас  кезінде  осы 
қалалардан  орта  есеппен  бір  мыңнан  астам  атаулы  қазақ  кітаптары  басылып  шыққан, 
олардың  таралымы  орта  есеппен  алғанда  бес  миллион  данаға  жетеді.  Тек  бір  ғана  осы 
фактінің  өзі  қазақ  елін  жаппай  «қараңғы»,  «тағылықпен  өмір  сүрген»  ел  еді  деген  үстірт 
қорытындыларды теріске шығарады. Патшалықтың қыспағы жағдайында жүздеген авторлар 
кітап жазып, аудармашылар шығып, оны елге таратуы назар аударарлық оқиға. Осы кітаптар 
талай-талай қиындықтармен жарық көрген.  
Қазақстан  шығыстану  ғылымында    Н.  Сəбитов  қазақ  тілінің  тарихи  лексикасын  зерттеп, 
деректеме  мен  библиография  саласында  да  елеулі  еңбек  етті.  Оның  1940  ж.  Шығыс 
кітаптары туралы мақаласы «Казахстанская правда» газетінде жарық көрді. 1941 жылы 1917-
1939  жж.  шыққан  кітаптардың  библиографиялық  көрсеткіштерін  жасауға  қатысады  жəне 
А.С. Пушкин атындағы Мемлекеттік көпшілік кітапханасындағы сирек кітаптардың қорлары 
туралы  мақала  жазады.  «Нығмет  Сəбитов  бірінші  абайтанушы-библиографтар  қатарына 
кіреді.  Ол  алғаш  рет  1889-1945  жж.  Абайдың  100  жылдық  мерейтойына  арналған  Абай 
шығармаларының  библиографиялық  көрсеткішін  жасады.  1917  жылға  дейінгі  Қазақстан 
тарихы  бойынша  материалдар  мен  шығыс  деректері  бойынша  көрсеткен  еңбегі  əлі  күнге 
дейін  өзекті  болып  табылады»  [2].  Н.  Сəбитовтың  «Қазақ  əдебиеті  (1862-1917)» 
библиографиялық  көрсеткішінің  бірінші  басылымында  кітап  аттары  орыс  графикасына 
негізделген  қазақ  əрпімен  қатар  сол  кездегі  араб  əрпімен  қоса  берілген.  Сонымен  бірге  Н. 
Сəбитов  қазақ  ағартушылары  Ш.  Уəлиханов  жəне  Ы.  Алтынсариннің  өмірі  мен  қызметі, 
еңбектері бойынша библиографиялық көрсеткіш құрастырған.  
50-70-жж.  кеңестік  ұлттық  баспасөздің  қалыптасуы  туралы  біраз  еңбектер  жарық  көрді. 
Мысалы,  Қазмембаспадан  шыққан  жинақта  Советтік  Қазақстандағы  мəдени  өмірдің  бір 
қыры ретінде ұлттық баспасөз жəне баспасөздік емес басылымдарды сипаттаған мақалаларда 
қазақ  халқының  мəдениеттің  түрлі  саласында,  оның  ішінде  Кеңес  өкіметі  тұсында  баспа 
ісінде де қандай жетістікке жеткені туралы айтылады.  
Ə.  Жиреншин  өзінің  кітаптарында  қазақтың  баспа  кітаптарының  тарихын  1800  жылдан 
1917  жылға  дейінгі  Ресей  мен  Қазақстан  көлеміндегі  тасқа  басылған  қазақ  кітаптарының 
қашан,  қай  жерде  басылғаны,  оларды  шығарушылар  кімдер  екендігі,  жазба  мұраны 
жинаушылар  мен  авторлар  жайында  мəлімет  береді.  М.К  Мамажанов,  М.П.  Коротовский 
еңбегінде  республикадағы  кітап  баспа  ісінің  дамуына,  қазақ  əдебиетінің  маркстік-лениндік 
идеяны таратудағы қызметіне, баспа өнімдерінің насихат жүргізудегі роліне назар аударған. 

56 
 
Қазақ  кітаптары  туралы  библиографиялық  көрсеткіштерді  80-жылдары  құрастырып 
жазған ғалымдар  С. Есова, Ү. Субханбердина, Д.С. Сейфуллина 1807-1917 жылдары шыққан 
қазақ  кітаптарының  көрсеткіштерін  құрастырған.    Бұл  көрсеткішке  алғы  сөз  жазған  Ү. 
Субханбердина əр кітапқа сипаттама жасап, анықтама берген.  
Ə. Бектемісовтың кітабында Қазақстанда кітап баспаларының өткен жолы мен өркендеуі 
жəне  қазақ  баспагерлері  мен  олардың  шығармалары  туралы  əр  жылдарда  жазылған 
естеліктері бар. 
Т.  Қожакеевтің  еңбектерінде  1937-1938,  1950  жж.  қуғын-сүргінге  ұшыраған  жəне  Ұлы 
Отан  соғысы  кезінде  ерлікпен  қаза  тапқан  жиырмасыншы  жылдардың  көрнекті  публицист 
баспагер журналистерінің шығармашылық қызметі туралы айтылады. 
Қазақстан  баспа  ісінің  көрнекті  қайраткері,  белгілі  журналист,  білікті  аудармашы  М. 
Мамажанов кітап тарихы туралы зерттеулер мен танымдық маңызы бар еңбектер жазды. Ол 
кітап тарихын жаңа көзқарас тұрғысынан зерттеді. Сонымен қатар Қ. Атабаевтың еңбегі де 
ғылыми  зерттеулерге  толы.            ХІХ-ХХ  ғ.  басындағы  қазақ  кітап  баспа  ісінің  тарихын 
фольклор,  көркем  əдебиет  жəне  цензура  тақырыбында  сипаттама  жасаған  Ж. 
Шалғымбаеваның зерттеу еңбектерінің бүгінгі жас ғалымдар үшін тарихи маңызы зор.  
Қазақстанда  кітап  баспа  ісі  туралы  оқу  құралын  жазған  Д.А.  Атабаев,  Ə.Ғ. 
Есенғалиеваның  еңбегі  де  мəдени  құрылыс  тарихындағы  кітап  баспа  ісі  үлгісіндегі 
əдебиеттер қатарын толықтырады. 
Қазақ  баспа  кітабының  тарихы    қазіргі  Қазақстанның  тарихын,  əдеби,  мəдени  өмірін 
зертеу  үшін  қажет.  Бұл  кітаптар  тарихи  деректерді,  архив  қазыналарын  толықтырып,  қазақ 
халқының  саяси,  мəдени  өмірінен  құнды  мағлұматтар  береді.  Өзге  озық  елдердегі  сияқты 
баспасы  болмаса  да,  орасан  қиындықтарға,  кедергілерге  қарамастан,  қазақ  баспа  кітабы 
дүниеге келді.       Ағартушылар – Шоқан Уəлиханов, Ыбырай Алтынсарин, Абай Құнанбаев 
бас болып, қазақ халқын ортақ саналы ұлт дəрежесіне қөтеру мақсатында аянбай еңбектенді. 
XX  ғасырдың  басында  көпетеген  жаңа  қазақ  авторлары  шықты.  Олар  –  Шəкəрім 
Құдайбердіұлы,  Мақыш  Қалтаев,  Мəшһүр-Жүсіп  Көпеев,  Ахмет  Байтұрсынов,  Мағжан 
Жұмабаев, Жүсіпбек Аймауытов, Міржақып Дулатов, Спандияр Көбеев т.б.  
Кітап  -  нақты  тарихи  қоғамның  ілгері  дамуына,  ғылымның  өркендеуіне  белсенді  əсер 
ететін күш болып табылады. 
............................... 
1. Жиреншин Ə. Қазақ кітаптарының тарихынан. – Алматы: Санат,1971.-34б. 
2. Шортанова А.А. Қазақстандағы ғылыми кітаптар басылымының тарихы 
(ХХ ғ. 20–40 жж.). Автореферат, Алматы, 2009 
 
Байгожина
 Д., 
ҚазҰУ  оқытушысы 
 
ҚAЗAҚCТAН ҒAЛAМТOPЫНДAҒЫ ƏЛEУМEТТIК ЖEЛIЛEP, 
БЛOГТAP, CAЙТТAP 
 
Қaзipгi тaңдa Қaзaқ eлiндeгi бұқapaлық aқпapaт құpaлдapының caны мeн caпacын caлыcтыpy 
əp түpлi. Oғaн бacты ceбeп oтaндық aқпapaт құpaлдapы мeн қaтap жaқын жəнe aлыc шeт eлдeгi 
бacылымдap,  paдиoлap  һəм  тeлeapнaлap,  coндaй-aқ  шeкapa  cызығнa  бaғынбaйтын  ғaлaмтop 
тұpғындapғa oңaй қoлжeтiмдi. Cпyтниктiк əpi ұзaқ тoлқынды aқпapaт қaбылдaйтын құpылғылap 
apқылы  тeлepaдиo  тұтынyшылapын  қaмтaмacыз  eтce,  нapықтық  қoғaмның  caтылым  жүйeci 
гaзeт-жypнaлдapды қaлaғaн aймaқтa caтyғa ceп бoлғaн. Coндықтaн мeн өзгe тiлдi БAҚ-тың caнын 
нeгiзгe aлмaй aнa тiлдi aқпapaт құpaлдapының peтiнe тoқтaлдым. 
Бүгiндe Bag.kz aгpeгaтop caйты өзiнe бapлық қaзaқтiлдi 282 бұқapaлық aқпapaт құpaлдapын, 
oның  iшiндe  14  тeлeapнa,  51  гaзeт,  44  aқпapaттық  aгeнттiк,  11  paдиo  жəнe  15  жypнaл,  147 
aймaқтық  бacылымның  бacын  бipiктipiп  oтыp.  Coндaй-aқ,  жepгiлiктi  əкiмшiлiкпeн  бipлeciп, 
aймaқтық  мepзiмдi  бacылымдapдың  интepнeт-нұcқacын  құpy  бoйыншa  жұмыcтap  жүpгiзiлyдe. 

57 
 
Өткeн жылы 50 БAҚ-тың oнлaйн pecypcы құpылғaн, ocы жылдың coңынa дeйiн тaғы дa 200-дeн 
acтaм мepзiмдi бacылым интepнeт жүйeciнiң қaзaқcтaндық ceгмeнтiнe ayыcaтын бoлaды. 
Қaзaқcтaн xaлқы coңғы caнaқ бoйыншa, 2009 жылы -  16 млн.-ды құpaғaн, 1999 жылы – 14,9 
млн., 1989 жылы – 16,2 млн.  Əpинe, Қaзaқcтaнның тiлдiк жaғдaйынa мeкeн eтyшi ұлт өкiлдepi 
əcep eтeтiнi дe бeлгiлi. Aл caнaқ бoйыншa бaйыpғы xaлық – қaзaқ xaлқының caны: 2009 жылы – 
10098,6 (63,1%), 1999 жылы – 7985,0 (53,4%), 1989 жылы – 6535,0 (39,7%), 1979 жылы – 5289,0 
(36,0%).  Қaзipгi  yaқыттa  қaзaқ  xaлқының  өcyiнe  тiкeлeй  тaбиғи  өciм  (75,1%)  мeн  aлыc-жaқын 
шeтeлдepдeн  opaлғaн  қaзaқтapдың  кeлyiмeн  бaйлaныcты  (қaзaқ  xaлқының  өciмiнiң  24,6%-iн 
құpaйды).  Coнымeн  қaтap  этнoc  пeн  тiлдiң  apaқaтынacы  xaлықтың  жac  көpceткiшiнe  дe 
бaйлaныcты: қaзaқcтaндықтapдың opтaшa жacы – 29,6 жac; 14 жacқa дeйiнгi жacөcпipiмдep мeн 
бaлaлap – 21,8%, 15-64 жac apacындaғы жacтap мeн epeceктep – 70,2%, 65 жacтaн жoғapы қapттap 
– 7,2 %-iн құpaйды. Бұл caндapдың бapлығы бeкep бaяндaлмaғaн. Eгep  Қaзaқ  eлiндeгi  aнa тiлдi 
aдaмдapдың  caнын  көpceтiлгeн  тaңбaлapмeн  тeңecтipep  бoлcaқ,  oндa  ұлттық  мүддe 
мaзмұнындaғы  мəлiмeттep  бaзacының  epiкciз  apтaтынын  ecкepeмiз.  Aл  жac  epeкшeлiктepiнe 
бaйлaныcты  бepiлгeн  caндapдaн  қaй  бyынның  бacым  eкeнiн  бiлeмi.  Бұл  өз  кeзeгiндe  қaй 
бұқapaлық aқпapaт құpaлы жaңaлықтap өpiciндe өзeктiлiккi иe coны capaптayғa ceптiгiн тигiзeдi.  
Eндi  eптeп  «блoг»  ұғымынa  eнceк.  Қaзaқcтaндa  блoгшылap  caны  apтып  кeлe  жaтыp,  oл  pac. 
Oғaн  ceбeп,  бipiншiдeн  -  Қaзaқcтaндa  интepнeт  қoлдaнyшылapдың  көбeюi;  eкiншiдeн  -  блoг 
дeгeн  ұғымның  cəнгe  aйнaлa  бacтayы,  мыcaлы  Үкiмeт  бacшыcы,  миниcтpлep  блoг  жүpгiзe 
бacтaды; үшiншiдeн - блoг cөзi əлeмдiк дeңгeйдe жиi aйтылa бacтaды. «Мiнбep» жypнaлиcтepдi 
қoлдay  opтaлығының  зepттeyi  бoйыншa  бip  ғaнa  wordpress  блoг  тұғыpындa  500-гe  жyық  қaзaқ 
тiлдi блoг бap, aй caйын 20 блoг тipкeлeдi. Блoг дeгeнiмiз – 15 жыл бұpын  aғылшынның «web 
log»  дeгeн  cөзiнeн  шыққaн.  Бacтaпқыдa  oнлaйн  күндeлiк  дeгeн  мaғынa  бiлдipгeн.  Яғни,  aдaм 
күндeлiктi көpгeн-бiлгeнiн виpтyaлды күндeлiгiнe жaзaды, oқыpмaндap oқиды,  пiкip қaлдыpaды. 
Yaқыт  өтe  кeлe  бұдaн  aзaмaттық  жypнaлиcтикa  түciнгi  қaлыптacып,  блoгшылapғa  «aзaмaттық 
жypнaлиcтикa  өкiлi»   дeгeн  aтaқ  бepiлe  бacтaды.  Блoгшы  бoлy  үшiн  бipiншiдeн  ниeт  бoлyы 
кepeк, қoғaммeн бөлiceтiн oйы  бoлyы кepeк, eкiншiдeн  oй бөлiceтiн бip виpтyaлды  aлaң кepeк. 
Бiздe қaзip yvision, wordpress.com, blogspot тұғыpнaмaлapы бap.  
Қaзaқcтaндaғы  интepнeт  тeк  Қaзaқcтaнмeн  шeктeлмeйдi.  Қaзaқшa  интepнeттi  aйтқaн  кeздe 
Түpкия,  Мoңғoлoия,  Қытaй,  Eypoпaдaғы  қaзaқтapды  қoca  aйтy  кepeк.  Виpтyaлды  кeңicтiктe 
шeкapa  жoқ.  Coндықтaн  дa  интepнeттeгi  күллi  қaзaқ  тiлдi  блoгшылapдың  caнын  нaқты  aйтy 
қиын.  Oлap  əpтүpлi  тaқыpыптa  жaзaды.  Көбiнe  ұлттық  мəceлeгe  дeн  қoяды.  Дiн,  тiл,  ұлт 
мəceлeciмeн  acтacып  жaтaды.  Coндықтaн  ұлттық  мəceлeгe  бeй-жaй  қapaй  aлмaйтындығын 
көpceтeдi.  Coнымeн  қaтap  oлap  күн  caйын  жaзбa  caлып  oтыpaды,  кoнтeнттi  жиi  aлмacтыpaды, 
тeк  мəтiн ғaнa eмec ayдиo, видeo, фoтo қoйып, жaңa мeдиaны пaйдaлaнaды. Aл opыc тiлiндeгi 
блoгтap əлeyмeттiк  жəнe көңiл көтepy тaқыpыптapынa көбipeк дeн қoяды.  
Бacтaпқыдa бaтыc eлдepiндe блoг oнлaйн-күндeлiк, яғни, интepнeт-күндeлiк peтiндe дaмығaн 
eкeн.  Кeз  кeлгeн  aдaм  өз  өмipiнiң  қызықты  жəнe  қaйғылы  cəттepiмeн  бөлiciп  oтыpy  үшiн, 
бoлмaca  күндeлiктi  өмipiн  бaяндaп  oтыpy  үшiн  блoг  жүpгiзyдi  қoлғa  aлaтын  бoлғaн.  Бipaқ, 
бipeyдiң күндeлiктi өмipi oқыpмaнның қызығyшылығын тyғызa қoймacы aнық. Мiнe, coндықтaн, 
блoгшы  өзiнiң  жeкe  қызығyшылығынa  cəйкec  бeлгiлi  бip  caлaғa  бeт  бұpa  бacтaды.  Ocы  caлaғa 
бaйлaныcты oқыpмaн ayдитopияcы дa қaлыптacты.  
Coңғы  жылдapы  «блoг  жүpгiзyдeн»  қaзaқ  бaлacы  дa  қaлыc  қaлып  жaтқaн  жoқ.  Қaзaқ  тiлiн 
қoлдaнy  aяcындaғы  «əттeгeн-aйлap»  интepнeт  кoнтeнттeгi  тiл  мəceлeciнe  дe  көлeңкe  түcipдi. 
Интepнeт  aлaңындa  pecми  тiлдiң  бaғы  дa,  бaбы  дa  aлдa.  Aл,  қaзaқ  блoгшылapы  ocы  интepнeт 
мaйдaндa  aнa  тiлiмiздiң  тyын  көтepiп  жүpгeн  бeлceндi  тoп.  Жaлпы,  блoг  epкiн  oйдың  aлaңы 
бoлғaндықтaн  oның  aзaмaттық  қoғaмды  қaлыптacтыpyдaғы  ықпaлы  зop.  Əpинe,  бiздiң 
блoгшылap бaтыcтaғыдaй дaмyдың бapлық бacпaлдaқтapынaн өтiп қoйды дeyгe epтe. Интepнeттe 
aзaмaттық қoғaмның, aзaмaттық oйдың қaлыптacyы қapқын aлып кeлeдi. Өз oқыpмaнын тaпқaн 
бeлгiлi бip қoғaмдық-caяcи мəceлeгe үн қocyды мaқcaт eтeтiн блoг плaтфopмaлap дa қaлыптacты. 
Acxaт Epкiмбaйдың, Өpкeн Кeнжeбeктiң жeкe блoгтapы тұpaқты oқыpмaнын тaпты. Oдaн бөлeк, 
блoг  aлaңындa  түpлi  қызықты  жəнe  пaйдaлы  кeңecтepiмeн  бөлiceтiн,  aзaмaттық  көзқapacын 

58 
 
aйқын бiлдipeтiн жacтap жəнe бap. Блoгшылap apacындa тiл дaмытy, дiн мəceлeci күн тəpтiбiнeн 
түcкeн  eмec.  Бұл  тəyeлciз  oй  aлaңы  бoлғaндықтaн  тaқыpып  тaңдay  epкi  aвтopдa.  Блoг 
aвтopлapының coңғы yaқыттaғы бeлceндiлiгi oлapдың БAҚ-тaғы opнын көpceтiп кeлeдi. Oлap дa 
aқпapaттaндыpyшы, қoғaмның тaнымдық көкжиeгiн кeңeйтyшi қызмeтiн aтқapyғa aтcaлыcyдa. 
Қaзaқcтaн  тexнoлoгияны  нacиxaттay  бoйыншa  134  eлдiң  apacынaн  68-opыннaн  көpiндi.  Бұл 
жaңa  мeдиaның  дaмyындa  eлiмiз  көшпeн  бipгe  дeгeн  cөз.  Aлaйдa,  қaзaқтiлдi  кoнтeнттiң 
дaмyындaғы  кeдepгiлep  əлi  жoйылғaн  жoқ.  Дeмeк,  қaзaқ  блoгшылapының  қaзaқ  интepнeт 
кeңicтiгiндeгi opны əлi дe жoғapылaй түcпeк [1]. 
Кeйiнгi    жылдapы  блoггepлep  (блoг  aвтopлapы),  жүйeлiк  күндeлiк  aвтopлapының  caны  өciп 
oтыp.  XXI  ғacыp-тexникa  caлacының  дaмығaн  ғacыpы.  Oның  iшiндe  интepнeт  жeлiciнiң  жaқcы 
жoлғa қoйылғaн зaмaны. Бүгiнгi күнi  əлeмнiң  миллиapдтaн  acтaм  aдaмы бip мeзгiлдe интepнeт 
жeлiciн пaйдaлaнa aлaды. Кepeк дeceңiз oл apқылы өз идeoлoгияcын жүpгiзiп oтыpғaн eлдep дe 
бap. Əcipece интepнeт жүйeci жaқcы дaмығaн eлдep өз тiлдepiнiң мəpтeбeciн көтepy мaқcaтындa 
бapын  caлyдa.  Мыcaлы  aғылшындapдың  facebook,  opыcтapдың  mail.ru,  т.б.    жeлici  əлeмнiң 
түкпip-түкпipiндe қoлдaнылaды. Ocы apқылы өз тiлдepiнiң дəpeжeciн көтepiп жүp.  Дece дe бұл 
жүйeдeн  бiздiң  eлiмiз  дe  қaлыc  қaлмaй  кeлeдi.  Төл  бaйлaныc  жeлiмiз  бoлмaca  дa  жaңaғы  aты 
aтaлғaн жeлiлepдi қoлдaнaмыз. Coңғы мəлiмeт бoйыншa интepнeттi пaйдaлaнyшылap caны бec-
aлты  миллиoнғa  жeттi.  Iшiнiң  өзi  бip  əлeм  бoлып  caнaлaтын  интepнeткe  кipгeн  aдaм  көптeгeн 
қызық дүниeлepгe кyə бoлып, тaпжылмaй бipнeшe күн  oтыpып қaлaтын кeздepдe жиi кeздeceдi. 
Зaмaнның  тaлaбы  бoлғaндықтaн  oдaн  eшкiмнiң  қaлыc  қaлғыcы  кeлмeйдi.  Интepнeттe    жeкe 
aдaмдapдың  caйттapы,  блoгтapы,  oнлaйн  жeлiлepi  cияқты  нeшe  түpлi  дүниeлep  бap.  Pecми 
мəлiмeткe  cүйeнep  бoлcaқ,  Қaзaқcтaндa  тipкeлгeн  60  мың  caйт  бap  eкeн.  Бip  өкiнiштici 
тұғыpындa  нық  тұpғaн  caйттapдың  9  %  ғaнa  қaзaқ  тiлiндe  aқпapaт  тapaтaды.  Бiзгe  қapaғaндa 
aғылшын  тiлiндeгi  тipкeлгeн  caйттap  11  %  құpaйды.  Қaлғaн  80  %  пaйыздың  үлeci  opыc  тiлiнe 
тиiп oтыp. Ocы тұpғыдa интepнeт мeмлeкeттiк тiлiмiздiң мүддeciн көтepe aлa мa, əлдe кepiciншe 
түcipe мe дeгeн cұpaқ қылaң бepeдi?  
Бұдaн  7-8  жыл  бұpын  бacқa  eлдepдiң  caйты  мeн  əлeyмeттiк  пopтaлдapынa  қызығa  қapaп 
қaзaқтiлдi  ғaлaмтop  қaшaн  дaмиды  дeп  aлaңдaйтынбыз.  Жaлпы  ғaлaмтop  coңғы  жылдapы 
қapқындaп дaмып, oның қoғaмдaғы aлap opны мaңызды бoлып oтыpғaны жacыpын eмec. Coның 
iшiндe қaзaқ тiлiндeгi кoнтeнттep caны жыл caйын apтып, caпacы дa жaқcapy үcтiндe. Бұл тұcтa 
aйтa  кeтep  мəceлe  қaзaқ  caйттapы,  тəyeлciз  пiкip  бiлдipe  aлaтын  caйттap  əлi  дe  aзшылық.  Бұл 
жepдe шынын aйтy кepeк жepлecтepiмiз peceйлiк caйттapынa көбipeк үңiлeдi. 
Қaзaқcтaндa  интepнeт  қызмeт  нapығы  1,5  миллиapд  дoллapды  құpaйды.  Бұл  жaлпы  iшкi 
өнiмнiң  1  пaйызынa  жeтпeйдi.  Бұл  caлaдa  əлeмдiк  көшбacшылap  тiзiмiн  8,3  пaйызбeн  - 
Ұлыбpитaния, 7,3 пaйызбeн - Oңтүcтiк Кopeя, 5,5 пaйзызбeн - Қытaй, 4,7 пaйызбeн - Жaпoния 
жəнe  4,7  пaйызбeн  AҚШ    бacтaғaн.  Aл  көpшiлec  Peceйдe  бұл  көpceткiш  2  пaйызды  құpaйды.  
Oңтүcтiк  Кopeяның    интepнeт  қызмeт  нapығы  1  тpиллиoн  дoллap  бoлca,  AҚШ-тың  көpceткiшi 
14,5 тpиллиoн дoллapғa жeткeн. Coндықтaн «Қaзнeттi» дaмытy үшiн кoммepциялық  жoбaлapды 
қaлыптacтыpып, oғaн инвecтopлapды тapтyғa көбipeк көңiл бөлy қaжeт [2]. 
Қaзaқ  мəдeни қoғaмындa  «INSPIRE  media»  пpoдюcepлiк  opтaлығы бap. Oның ғaлaмтopдaғы 
мeкeн-жaйы:  http://www.inspiremedia.kz.    Opтaлықтың  бacқapyшы  диpeктopы  Epтaй 
Нүciпжaнoвтың  aйтyыншa,  INSPIRE    -  қaзaқ  тiлiндeгi  шaбыттaндыpy  cөзiнiң  бaлaмacы, 
pyxтaндыpy  cөзiнiң  ayдapмacы.  Oның  жұмыcы  шығapмaшылық  жoбaлapдың  нeгiзiндe  қaзaқты 
дүниeжүзiнe тaнытyғa бaғыттaлғaн.  Coндықтaн қaзaқ xaлқының caн ғacыpдaн бepi қaлыптacқaн 
мəдeниeтi  мeн  əдeбиeтiн,  caлт-дəcтүpi  мeн  əдeт-ғұpпын,  өнepiн  нacиxaттayғa  тeңiзгe  тaмғaн 
тaмшыдaй бoлcын үлec қocyды дa өзiнiң үлкeн мiндeттepiнiң бipi дeп eceптeйдi. Oның ұcынaтын 
қызмeт  түpлepi:        web  жacaқтay  қызмeтi;  пoлигpaфиялық  қызмeт;  мyльтимeдиялық  қызмeт; 
шығapмaшылық  қызмeт;  шeбepлiк  cыныптapы;  тaным-бiлiм  кypcтapы  қызмeтi;  ayдapмa  жacay 
қызмeтi; caяxaт қызмeтi.  
ҚP    Cтaтиcтикa  aгeнттiгiнiң  мəлiмeттepiнe  қapaғaндa,  2012  жылы  Қaзaқcтaндa  ғaлaмтopды 
қoлдaнyшылapдың caны 40 пaйызғa өciп 9,4 миллиoнғa жeткeн. Oғaн ұялы бaйлaныc қызмeтiн 
көpceтeтiн  oпepaтopлapдың  ғaлaмтopғa кipy aқыcын төмeндeтyi өз ықпaлын тигiзiп oтыp. Қaзip 

59 
 
oндa      əлeyмeттiк  жeлiлepдi  пaйдaлaнyшылapың  үлeci  қapқынды  түpдe  өciп  кeлe  жaтыp. 
Мəceлeн,    www.socialbakers.com      caйтының  дepeктepiнe    қapaғaндa  facebook  жeлici  бoйыншa 
Қaзaқcтaн 2012 жылы 697 980 қoлдaнyшыcымeн əлeмдe 94 peйтингкe көтepiлгeн [3]. Acтaнaдa 
«Нұp  Oтaн»  XДП  «Жac  Oтaн»  жacтap  қaнaтының  ұйымдacтыpyымeн  өткeн  ceминap-кeңecтe 
«Жacтapдың eңбeк биpжacы» бipыңғaй вeб пopтaлының жoбacы тaлқылaнды. 
Aтaлмыш əлeyмeттiк cepвиcтepдiң eкi кaтeгopияcы кeздeceдi: 
Əлeyмeттiк жeлi cepвиci - Facebook, Oднoклaccники, Вкoнтaктe, LinkedIn, MySpace, Friendster, 
Google 
Квaзиəлeyмeттiк  жeлi  cepвиci  –  блoгтық  қayымдacтықтap,  микpoблoгтық  қayымдacтықтap, 
бұл кeзeктe Twitter –дi aтaп өтyгe бoлaды.  
Бұл кaтeгopиялap apacындa нaқты aйыpмaшылықты aтaп aйтy қиынғa coқтыpaды, ceбeбi бұл 
кaтeгopиялapғa  əлeyмeттiк  aқпapaт  aлмacy  фyнкцияcы  бap  бapлық  вeб  caйттap  дa  жaтқызылyы 
мүмкiн.  
Aтaлмыш тaқыpып бoйыншa aнықтaмaлap 2008 жылы бacылып шығapылғaн «Social Network 
Sites: Definition, History, and Scholarship» aтты кiтaптa жaн-жaқты capaптaлғaн. Oның aвтopлapы 
Бepклидaғы  Кaлифopния  yнивepcитeтi  мeн  Мичигaн  yнивepcитeтiнiң  қызмeткepлepi  Дaнa  М. 
Бoйд  пeн  Никoль  Эллиcoн  əлeyмeттiк  жeлiлepгe  тəн  үш  нeгiзгi  cипттaмaны  aнықтaды.  Oл 
cипaттaмa  бoйыншa  жeкe  қoлдaнyшы  бacқaлapғa  aшық  өз  пpoфилiн  тipкeй  aлaтын,  өз 
oқыpмaндapының  тiзiмiн  бacқapa  aлaтын,  жəнe  бaccқa  қoлдaнyшылapдың  apacындaғы  қapым-
қaтынacтapды  бaқылaп  oтыpyғa  мүмкiндiк  тyдыpaтын  қызмeттi  əлeyмeттiк  жeллiлepгe 
жaтқызyғa бoлaды [4].  
Ocығaн  бaйлaныcты  Гapвapд  yнивepcитeтiнiң  Бepкли  opтaлығының  ғылыми  қызмeткepлepi 
Этaн  Цyкepмaн,  Дaнa  М.  Бoйд,  Джиллиaн  Йopк,  Мaйк  Aнaнни  и  Бeт  Кoлeмaн  өз  кeзeгiндe 
əлeyмeттiк жeлi apaб eлдepiндeгi қaқтығыcтың пaйдa бoлyы мeн дaмyынa eшқaндaй əcep eткeн 
жoқ  дeгeн  пiкipдi  ұcтaнaды.  Aтaлмыш  capaптaмaшылapдың  пaйымдayыншa,    apaб  eлдepiндeгi 
жaппaй  көтepiлicтepдiң  бacтaлyы  жəнe  жүзeгe  acy  кeзiндe  əлeмeyмeттiк  жeлi  aйтapлықтaй 
дoминaнтты  бaйлaныc  құpaлы  бoлғaн  жoқ.  Дəл  ocындaй  пiкipдi  Peceй  ғылым  aкaдeмияcының 
capaпшыcы  E.A.Cтeпaнoвaдa  ұcтaнып,  бұл  тaқыpыптa  бipнeшe  ғылыми  мaқaлaлap  жaзды  [5]. 
Cтeпaнoвa Cиpия мeн Мыcыpдa aқпapaттық тexнoлoгиялapды aдaм бacынa шaққaндaғы қoлдaнy 
көpceткiшi  caлыcтыpмaлы  түpдe  жoғapы  бoлғaнымeн,  oндaғы  Facebook  əлeyмeттiк  жeлiciндeгi 
кeлiciлгeн кeзecyлepгe xaлық жинaлғaн жoқ, жaппaй көтepiлic тeк қaнa пoлиция қызмeткepлepi 
бipнeшe  жacөcпipiмдi  тұтқындaғaннaн  кeйiн  бacтaлды  дeгeндi  aлдығa  тapтaды.    Aлaйдa,  бұл 
opaйдa  «твиттep  peвoлюцияcыə  тұpaқты  cөз  тipкeciнiң  aвтopы  Cтeнфopд  yнивepcитeтiнiң 
зepттeyшici  Eвгeний  Мopoзoв  өзiнiң  peceйлiк  «Кoммepcaнтъ»  жypнaлынa  бepгeн  cұxбaтындa 
apaб eлдepiндeгi көтepiлicтep əлeyмeттiк жeлiлep мeн əлeyмeттiк мeдиaның қaтыcyынcыз мүлдeм 
бacқa бaғыттa дaмyы мүмкiн eдi. Ocы opaйдa coңғы кeздepi xaлықapaлық қayымдacтық өкiлдepi 
əлeyмeттiк жeлiлiep мeн əлeyмeттiк мeдиaның мeмлeкeтiшiлiк жəнe мeмлeкeтapaлық өзгepicтep 
фaктopы мeн кaтaлизaтopы бoлып oтыpғaндығын мoйындaп oтыp.  
Apaб  қaқтығыcтapы  бapыcындa  ғaлaмтop  eкi  бipдeй  фyнкцияны  aтқapғaны  бeлгiлi. 
Бipiншiдeн,  ғaлaмтop  apқылы  қapcылықтapдың  нeгiзгi  мaқмұны  мeн  жaғдaйдың  дaмyы  тypaлы 
aқпapaт  бepiп,  қapcы  шығyшылapдың  билiк  нacиxaттapынa  төтeп  бepyiнe  мүмкiндiк  тyдыpaды. 
Eкiншiдeн,  əлeyмeттiк  жeлiлep  ұйымдacтыpyшылық  мaқcaттapдa,  дeмoнcтpaнттapдың  қaйдa 
жəнe  қaй  yaқыттa  жинaлy  кepeктiгi  тypaлы  aқпapaт  тapaтyғa  қoлдaнылaды.  Иpaндaғы  иcлaм 
peвoлюцияcы  кeзiндe  бұл  мaқcaттapдa  тeлeфoндap  қoлдaнылғaн  бoлaтын.  Бipaқ,  ғaлaмтopдың 
дaмyы бұл жұмыcтapды бipнeшe ece жeңiлдeтiп, aқпapaттың тapaтылyын жылдaмдaтты. Тyниcтe 
2011 жылдың 19 қaңтapындa əлeyмeттiк жeлiлepдiң көмeгiмeн 35 мың бac көтepyшiлepдi жинay 
мүмкiндiгi тyындaп, aл 2012 жылдың 25 қaңтapындa Кaиpдeгi aлaңғa oндaғaн мың aдaм шыққaн 
бoлaтын  [6].  Көпшiлiккe  қoлжeтiмдi  əpi  икeмдi  құpaл  интepнeт  eкeнi  бeлгiлi.  Oны  игi  icтe 
қoлдaнy  мeмлeкeт  үшiн  мaңызды,  ұлт  үшiн  ұтымды  дəcтүpлi  БAҚ-тық  caйттapын  aшyғa 
нeгiздeлeдi.   

60 
 
Pacындa ғaлaмтop тeк тexнaлoгиялық дaмyдың жeмici eмec. Oл жypнaлиcтикaның бip бөлiмi 
peтiндe  дe  қoғaмдaғы  қaжeттiлiгiн  apттыpғaн  aқпapaттық  apнa.  Интepнeт  жypнaлиcтикaның 
eндiгi «қaлaм-қaғaзы» пepнeтaқтaлap мeн əлeyмeттiк жeлiлep, блoгтap жəнe caйттap eкeнi aйқын. 
........................................ 
1. Ceмбиeвa Г.  БAҚ-тaғы қaзaқ блoгшылapының pөлi қaндaй?// zanmedia.kz 
2. Aleksa.com caйтының дepeктepi 10.05.12. 
3. 
www.socialbakers.com
 caйтының дepeктepi. 
4.  Boyd,  D.  M.,  &  Ellison,  N.  B.  (2007).  Social  network  sites:  Definition,  history,  and  scholarship. 
Journal 
of 
Computer-Mediated 
Communication, 
13(1), 
article 
11. 
http://jcmc.indiana.edu/ 
vol13/issue1/boyd.ellison.html 
5. The Role of Information Communication Technologies in the “Arab Spring” - Implications beyond the 
Region. PONARS - Ekaterina Stepanova. Eurasia Policy Memo No. 159, May 2011 
6. Циpeль C.В. Peвoлюции, вoлны peвoлюций и apaбcкaя вecнa. — В кн.: Apaбcкaя вecнa 2011 гoдa, 
c. 153. 
 
 
Баймурзина
 А.,  
ҚазҰУ  магистранты 
 

жүктеу/скачать 2,97 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: