Сборник научных статей международной научно-практической конференции

123 
2. Сағынбекұлы Р. Жүсіпбек. (Өмірі мен қаламгерлік қызметі). А., «Санат», 1997. -224 б. 
3. Аймауытов Жүсіпбек.Бес томдық шығармалар жинағы. Үшінші том. Пьесалар, өлеңдер. 
Алматы. «Ғылым». 1997 жыл. -240 б. 
4. 20 – 30 жылдардағы қазақ әдебиеті. А., «Ғылым», 1997. -512 б.
5. Бес арыс. Естеліктер, эсселер және зерттеу мақалалар. Алматы. «Жалын». 1992 жыл. -544 
б. 
 
ӘӨЖ 
MAHAMBET ÖTEMİSULI ŞİİRLERİNDE ARKAİK SÖZCÜKLER 
МАХАМБЕТ ӨТЕМІСҰЛЫ ӨЛЕҢДЕРІНДЕГІ КӨНЕРГЕН СӨЗДЕР 
ARCHAIC WORDS IN THE POEMS OF MAKHAMBET UTEMISOV 
Байниязов Аябек Жандарбекұлы, 
ф.ғ.к., доцент
 
Байниязова Жанар Төлеубайқызы, 
ф.ғ.к., аға оқытушы 
Ө. Жәнібеков атындағы Оңтүстік Қазақстан педагогикалық университеті, Шымкент, 
Қазақстан
 
 
Түйін: 
Көнерген сөздер өз дәуірінің тілдік ерекшеліктерінен, халықтың тұрмыс-тіршілігі, 
салт-санасы, әдет-ғұрпы мен діни сенімінен де хабардар етеді. Сонымен қатар сөздердің 
этимологиясы, тарихи даму кезеңдері жайында да мәлімет береді. Әсіресе туыс халықтар 
арасындағы әдеби мәтіндерді аударғанда, төркіндес тілдердің тіл тұтастығы да айқын 
көрінеді. Мақалада 19-ғасырдың көрнекті ақыны Махамбет Өтемісұлының өлеңдерінде 
кездесетін көнерген сөздер қарастырылды. Көнерген сөздердің мағынасы мен өлең 
жолдарындағы қолданылу ерекшеліктері туыс түрік тіліне аударылып берілді.
Summary
 
Archaic words inform about the linguistic features, life, image, customs and religion of their 
era. They also provide information about the etymology and historical periods of the development of 
words. Especially linguistic integrity is expressed in the translation of literary texts between related 
peoples. The article examines archaic words found in the poems of the outstanding 19th-century poet 
Makhambet Utemisuly. The meaning and features of the use of words in the poems were translated 
into the related Turkish language. 
Arkaik sözcükler, ait olduğu dönemin dil özellikleri yanında o dönemin toplum 
hayatı, gelenekler, görenekler, yaşam tarzı, inanç sistemleri hakkında da ipucu verirler. 
Bunun yanında sözcüklerin etimolojisinin araştırılması ve tarihî süreç içerisinde 
geçirdiği değişikliklerin irdelenmesinde de önemli birer yol göstericidirler (Küçük, 
2013, s. 118). Kazak Dil Biliminde Mahambet’in kullandığı dilin özellikleri üzerine 
Rabiğa Sızdıkova’nın çalışmaları vardır. O, Mahambet’in şiirlerinin birçok arkaik 
kelimeleri içerdiğine dikkat çekmekte ve bunun nedenini de şairin ozanlık geleneğini 
edebi dile taşıyıp birleştirici, edebi dili geliştirici özelliğe sahip olduğuna 
bağlamaktadır (bk. Sızdıkova 1993: 179-184).
Mahambet Ötemisulı’nın dili de kendi yaşadığı dönemin edebi dilini 
yansıtmaktadır. Mahambet, yüzyıllardan beri yaşayagelen halkın şiir sanatını, söz 
hazinesini ustaca kullanıp bize kadar taşıyıcı olmasından, onun dilinde benzetmeler, 
kalıp sözler, metaforlar ve atasözleri bolca rastlanmaktadır. Bundan dolayı Mahambet 

124 
şiirlerinde günümüz okuyucusuna yabancı gelen kelimelerin bulunması da doğaldır. 
Mahambet’in şiirlerindeki anlaşılması güç, eski kelimeler üzerindeki çalışmalar Kazak 
Dil biliminde hala güncelliğini kaybetmemiştir (bk. Toktagul 2003: 39).
Arkaik kelimelerin anlamlarını tespit etmede 
On beş ciltlik Kazak Edebi Dili 
Sözlüğünden (KEDS)
yararlandık. Sözlük, arkaik kelimelerin bulunup ortaya 
çıkarılmasında ana kaynağımız oldu. 
 
Ärayna 
(arkaik söz): 
Ärayna 
“Sabret”şiirindeki “Sabır, tahammül” (KEDS. c. I, s. 580) 
anlamındaki bu sözcüğün şiirde kullanımı şu şekildedir:

жүктеу/скачать 2,4 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: