Сынақтарының сыры». Қарағанды: «Tengri Ltd»

Еще одна из главных черт этого человека – это забота о ближнем.

Организация доставки, жилье, питание – в общем, создание всех нормальных условий – забота нашего Жарылкасына Бикеновича. Мы за ним, как за каменной стеной. Настоящий мужчина!

Умение организовать мероприятие, поездку любого масштаба конкретно, точно, без сбоев – это наш Жаке!

90-е годы, наступила демократическая перестройка, плановую экономику сменили рыночные отношения.

В 1993 году произошла смена руководства в Облпотребсоюзе. Совет облпотребсоюза, Правление, возглавляемое председателем Каржасовым Базарбаем Корабаевичем, с поддержкой Жарылкасына Бикеновича избрали меня заместителем председателя правления Карагандинского облпотребсоюза. И здесь постоянно ощущала его поддержку, и сегодня, при необходимости, он готов её оказать.

Гражданский Кодекс внес изменения в правовой статус юридических организаций (хозяйств) облпотребсоюза, преобразовав их в товарищества с ограниченной ответственностью (ТОО).

Преобразование, рост процентных ставок на кредитные ресурсы «Игилик Банка» привели к убыточности, банкротству ТОО, районных потребительских кооперативов.

Общая задача сплотила службу учета и экономическую, а значит Бикенова и Жолкевскую.

Что только не произошло за 20 лет совместной работы.

Юридический опыт мы познали от юриста высшей категории Зулейхи Мыгзумовны Гаптыкаевой (покойная). Вместе достигали побед. Все невозможно изложить на бумаге, это были бы целые тома.

Мы вместе преодолевали и решали сложные задачи и проблемы экономического характера.

Внезапно я заболела, перенесла сложнейшую операцию, но благодаря коллективу облпотребсоюза, председателю правления Каржасову Базарбаю Корабаевичу, члену правления Бикенову Жарылкасыну Бикеновичу меня вернули к жизни, работе.

Со здоровьем у Жарылкасына Бикеновича тоже не все в порядке. Спасибо нашему председателю, Каржасову Б.К., что он с огромным пониманием, доброй душой относился к нам.

Когда в команде взаимопонимание, поддержка, то физическое недомогание с лихвой восполняется умственными, профессиональными навыками.

Это я точно знаю, когда много лет проработала рука об руку с Бикеновым Жарылкасыном Бикеновичем, очень внимательным ко всем родным, друзьям, коллегам, знакомым. Он не забудет ни одной даты дней рождения, поздравления на праздник. Очень внимателен к моей семье. Лилия Станиславовна Жукова посвящала практически всем работникам аппарата облпотребсоюза стихи. Вот такие строки посвящены Бикенову Жарылкасыну Бикеновичу, в которых точно отражен весь он.

Ваш ум и опыт обрели солидность,

Достоинств Ваших нам не сосчитать.

Как никогда сегодня стало видно:

Смогли Вы необъятное объять.

И для семьи и для друзей своих.

Для Вас немного стало «невозможным»,

Дана Вам сила воли за двоих.

Вы сложный человек, неординарный,

Способны повлиять на всех вокруг.

Логичны и точны, порой коварны,

И все же Гений – парадоксов друг.

Возможно для кого-то это слухи,

А у меня давно сомнений нет,

Что Ваша голова – большой компьютер,

Гарант и малых, и больших побед.

Сегодня, находясь на заслуженном отдыхе, Жарылкасын Бикенович поражает своей дальновидностью, мудростью, талантом убеждения, компетенцией и эрудицией. Он неординарная фигура в обществе, особенно у молодого поколения. Практически ни одно мероприятие в г.Караганде или районах области не проходят без его участия. Как он любит сам говорить: «Татьяна, я всегда с народом!».

НЕОРДИНАРНАЯ ЛИЧНОСТЬ ИЛИ «ЖАҚСЫ ЖЕЗДЕ – ӘКЕДЕЙ»

В массе своей все люди похожи. Но стоит близко пообщаться с ними по отдельности и внимательно присмотреться, то можно увидеть, что каждый человек по своему уникален и неповторим, не похож на других.

Неординарный человек – незаурядный, неповторимый, выдающийся человек. В широком смысле слова это необычный человек, заставляющий задуматься о том, что для личности нет предела для совершенствования. Это понятие дает широкий простор для размышления, толкает к поиску ее истоков.

Кто-то сказал, что неординарная личность – это человек, который ежедневно доказывает, что можно делать больше. Доказывает собственным примером. Таким людям внешне все дается легко. Только они знают цену этой «легкости». Неординарность это результат болезненного опыта. В то же время неординарность – это совокупность качеств, которые выделяют этого человека из общей массы или говоря по-другому – это способность быть «не таким, как все».

Эта статья посвящается неординарной личности Бикенова Жарылкасын Бикеновича. О нем можно говорить и писать много. О его неординарности говорят факты из его биографии и жизни, они заключаются в его особых отношениях с близкими и друзьями, в необычайном авторитете среди всех с кем он общался, в физическом недуге, которой он подвергся, но не покорился, а более того с нею добивался неповторимых достижений и признаний, и других фактах в его интересной и насыщенной жизни.

В 1963 г. он поступает, а в 1968 г. заканчивает учебу на учетно-экономическом факультете Новосибирского института Советской кооперативной торговли. Ему присваивается высшая квалификация – бухгалтер-экономист.

С 1964 по 1967 гг. проходит службу в рядах Советской Армии в истребительной авиации ПВО (сверхзвуковые истребители ракетоносцы) механиком, старшим авиационным механиком 1-го класса, сержантом, старшим лейтенантом запаса, техником самолета. В 1965 г. окончил с отличием шестимесячную школу младших авиационных специалистов в г. Ирбит, Свердловской области по специальности «механик самолетодвигателя». После демобилизации – офицер запаса.

В этот период он совмещает учебу в институте со службой в армии. Он пишет письмо тогдашнему Министру обороны СССР Малиновскому Р.Я., о разрешении на учебу во время службы. Это редкостный случай, находясь на службе в армии учиться и обращаться с письмом к маршалу Советского Союза.

Дальнейшие этапы трудовой жизни: в 1967-68 гг. заместитель главного бухгалтера Нуринского райпотребсоюза. В 1968-71 гг. – главный бухгалтер Нуринского райпотребсоюза. Это в 25 лет! Для того времени довольно редкий случай – занимать подобную должность в таком возрасте. В этой организации, а затем в облпотребсоюзе, был избран секретарем первичной партийной организации. С 1971 по 2010 гг. – главный бухгалтер Центральной бухгалтерии Карагандинского облпотребсоюза. В 28 лет занимает весьма ответственную должность в областном масштабе!

В 1968 г. Бикенов Ж.Б. создает семью – моя сестра Анияш (по паспорту Сания) выходит за него замуж. У меня появился «жезде». Это слово по-русски буквально означает зять, но у казахов говорят «Жақсы жезде - әкедей», то есть в особых случаях при отсутствии отца хороший «жезде» может заменить отца, в зависимости от его роли и значимости для младших братьев или сестер жены. Мы с сестрой выросли без отца. Наш отец Копей умер в декабре 1949 г, сестра родилась в 1948 г, а я в марте 1950 г., когда отца уже не было. В таких случаях по обычаю казахи дают ребенку имя «Тұяқ» – продолжатель, наследник.

Но жизнь не остановилась, она продолжалась, хотя и с невероятно большими трудностями и невзгодами. Жакеш не сдался, он не покорился роковой судьбе. Рядом с ним была его опора и поддержка – преданная жена Анияш, которая в тяжелые минуты была рядом и осталась ему верна до последнего.

О неординарности этого человека не просто говорят, а кричат убедительные факты его жизни. Более 35 лет прошло с того трагического момента времени. И даже после этого, на удивление всем он продолжал, причем весьма успешно, работать главным бухгалтером Карагандинского облпотребсоюза. И только в 2010 г. вышел на заслуженный отдых.

Бикенов Ж.Б. одновременно с работой в облпотребсоюзе многие годы активно занимался научно-педагогической деятельностью, являясь штатным преподавателем Карагандинского кооперативного института Казпотребсоюза (ныне Карагандинского экономического университета Казпотребсоюза), вел учебные занятия по теории бухгалтерского учета. Он неоднократно назначался председателем ГЭК в этом вузе. В 1990-91 гг. являлся руководителем авторского коллектива, разработавшем одним из первых в республике учебник «Теория бухгалтерского учета» на государственном языке. Он являлся постоянным членом методологического совета по бухгалтерско- му учету Казпотребсоюза. В центральных республиканских и областных изданиях часто публиковались его статьи на тему совершенствования бухгалтерского учета и внедрения механизации и автоматизации в бухучет.

В 1994 году за заслуги в развитии потребительской кооперации в Казахстане указом Президента Республики Казахстан ему присваивают высокое звание «Казақстанның еңбек сінірген қызметкері».

Известный казахский поэт, лауреат премии Ленинского комсомола Кайрат Жумагалиев посвятил Бикенову Ж.Б. поэму под названием «Нұра перзенті», что в образном переводе на русский означает «Сын Нуры», которая была опубликована в 1994 г. в журнале «Кооператор Казахстана» (№ 11, 12), Карагандинской областной газете «Орталық Қазақстан» и Нуринской районной газете «Нұра». В 2000 г. поэма в переработанном варианте вышла в республиканском журнале «Сары Арқа» под названием «Шын ғажапты қараңыз» (№ 6), приблизительный перевод на русский «Посмотрите на это чудо».

Когда и какому бухгалтеру посвящали такие поэмы известные на всю республику поэты или присваивали такие почетные звания, вручали такие ордена! Это редко бывает, чтобы человек подверженный тяжелому физическому недугу удостаивался высоких почестей в такой области деятельности.

В этой статье я не затрагиваю его другие выдающиеся способности (прекрасное исполнение казахских песен, красноречие, удивительную память и др.), а также его взаимоотношения с окружающими людьми, его необычайный авторитет среди родственников, друзей и всех тех, с которыми ему приходилось встречаться на своем жизненном пути. Это вызывает у всех восхищение. География его знакомых и друзей весьма обширна. Каких только людей он не знает и не общается, трудно в это поверить. И кто его не знает. Авторитет его и популярность простирается далеко за пределы области и даже республики.

Выше мною уже было сказано, что у казахов «жезде» в особых случаях может приравниваться отцу. В этой связи хотелось бы сказать несколько слов о своей семье и о той роли, которую играет Бикенов Ж.Б. и моя сестра в моей жизни. Я работаю в настоящее время в Карагандинском государственном техническом университете (КарГТУ) заведующим кафедрой «Разработка месторождений полезных ископаемых» им А.С. Сагинова. Профессор, доктор технических наук, действительный член Казахстанской национальной академии естественных наук РК. Мне 65 лет. Супругу зовут Сауле, сейчас на пенсии, работала всю жизнь в торговле, бухгалтером. У нас трое детей: дочь Гульмира (работает в Альянс банке), ее муж Думан (в бизнесе), у них трое детей: Саян, Диана, Аиша; сын Ерен (преподает в КарГТУ), его жена Асемгуль (судья в г. Темиртау), у них сын Нурасыл; младшая дочь Аселя (работает в г. Астана в МНЭ главным специалистом АРЕМ), у нее дочь Ясмина.

Для моей семьи Жакеш непререкаемый авторитет. Для нас он близкий и родной человек, готовый всегда оказать помощь, дать дельный совет. В моей личной жизни на всех этапах он всегда играл немаловажную роль. Во всех сложных жизненных ситуациях я обращался к нему за советом и помощью и получал неоходимую поддержку. Бывали трудности, и он всегда помогал находить выход из них. Можно было бы говорить много об этом, но слова порою теряют смысл.

Поэтому завершая хочу сказать, что мой жезде является весьма неординарной личностью и к нему полностью применимо простое, но в то же время глубокое и мудрое казахское изречение «Жақсы жезде – әкедей»

Он – профессор бухгалтерского учета – это не просто слова. Я вспоминаю, когда в 80-е годы нам приходили инструкции по ведению бухгалтерского учета с вышестоящей организации из Москвы. Жарылкасын Бикенович изучая их, отправлял им свои предложения, после чего выходили новые инструкции с учетом его замечаний. Недаром, Начальник управления учета высшего органа кооперации СССР на всесоюзном совещании лично подошел к Жарылкасын Бикеновичу и представил его участникам как образец для подражания в области учета.

Главные бухгалтера подведомственных организаций уважали Жарылкасын Бикеновича за его большие знания в учете, за поддержку – а поддержка со стороны Жарылкасын Бикеновича придавала им силы и уверенность.

На работе Шеф любил порядок и неукоснительно требовал его от подчиненных. Спрос был жесткий и справедливый. По его инициативе все отделы облпотребсоюза давали заключения по балансу, тем самым специалисты постигали экономический анализ.

Вне работы Жарылкасын Бикенович был душой компании, шутил, пел, никогда не показывал свое превосходство ни по возрасту, ни по должности. Ему были небезразличны наши семейные дела, его советы и помощь всегда были кстати, за что я очень благодарен. Скромность, человечность, помощь близким – это малая часть того, что я знаю про Жарылкасын Бикеновича. Я считаю себя счастливым человеком, потому что в моей жизни есть такой человек, как Жарылкасын Бикенович.

От себя и от моей семьи я хочу поблагодарить Жарылкасын Бикеновича за все, что он мне дал в этой жизни.

Желаю Вам крепкого здоровья, семейного благополучия и долгих лет жизни!

С уважением, Ермагамбет ТЕМИРГАЛИЕВ Декабрь, 2014 год

Жарылқасын Бикенов

ЧЕЛОВЕК ДЕЛА И ИДЕЙ

О бухгалтерах пишут очень редко, и герои они зачастую не положительные. Но в каждой профессии есть люди, которые с детства мечтали работать именно тем, кто они есть сейчас. И тем приятнее встретить человека, мечтавшего стать бухгалтером и ставшего им...

Он прошел последовательно все ступени нелегкой бухгалтерской профессии: от рядового бухгалтера совхоза-рабкоопа до главного бухгалтера Карагандинского облпотребсоюза, причем на последней должности вот уже 32 года (!). В течение этих лет Жаке постоянно избирался членом совета и правления облпотребсоюза, Методологического совета Казпотребсоюза по бухгалтерскому учету, был делегатом съезда потребительской кооперации Казахстана.

Подарок судьбы? Отнюдь нет! Хорошо зная Жарылкасын Бикеновича, могу сказать: в основе столь весомых и убедительных результатов его жизненного пути лежит природный талант, неутомимый труд, неуемное желание овладеть всеми секретами профессии, стремление стать нужным людям, своей стране. Именно эти качества позволили ему достичь многих целей в своей жизни, заслужить глубокое уважение людей.

Практическую деятельность Ж.Бикенов хорошо сочетал с научной и педагогической работой. Он преподавал в кооперативном институте и торгово-кооперативном училище. Одновременно вел практические занятия по бухгалтерскому учету, руководил дипломными и курсовыми работами студентов. Неоднократно назначался предстедателем Государственной экзаменационной комиссии. Словом, Жарылкасын Бикенович внес ощутимый вклад в дело воспитания и подготовки специалистов для потребительской кооперации Казахстана. Принимал активное участие во всесоюзных совещаниях, семинарах, научно-практических конференциях главных бухгалтеров об- ластных потребительских союзов в Москве, Воронеже, Казани, Ташкенте и Алматы.

Перу Ж.Бикенова принадлежат многочисленные научные статьи по проблемам совершенствования бухгалтерского учета, публиковавшиеся в журналах «Бухгалтерский учет», «Советская торговля», «Кооператор Казахстана», «Бюллетень бухгалтера». Идеи, которые выдвигал Жарылкасын Бикенович, часто были спорными, но интересными, вызывали оживленные, а иногда и ожесточенные дискуссии.

Ж.Бикенов никогда не был тем, кого называют просто тружеником. Работа бухгалтера, столь очевидно скучная для многих, была подлинной страстью Жарылкасын Бикеновича, единственной и неповторимой. Когда он работает, то так увлекается, что весь мир отодвигается в тень, и только «музыка баланса» звучит в его ушах. Он живет работой и в этом видит главную радость своей жизни. При этом, сосредоточившись на бухгалтерии, умеет смотреть на мир не из-за груды бумаг письменного стола, а с высоты большой общечеловеской культуры. Жарылкасын Бикенович – на редкость образованный человек, поэтому друзья называют его «ходячей энциклопедией», а его голову – «компьютером».

Первостепенное внимание Ж.Бикенов уделяет воспитанию молодого поколения бухгалтеров, принимает активное участие во встречах с абитуриентами в дни открытых дверей экономического университета Казпотребсоюза. Он не любит праздных разговоров, беседа его всегда содержательна и поучительна.

И награды у него – по заслугам. Среди них особо отметим тот факт, что в 1994 году за заслуги в развитии потребительской кооперации в Казахстане Указом Президента ему первым из бухгалтеров республики присвоено высокое звание «Қазақстанның еңбек сіңірген қызметкері».

С юбилеем, Жаке!

Тұтынушылар кооперациясы саласында отыз жылдан артық еңбек етіп келе жатқан азаматтың өмір жолы, қызмет жолы бәлендей ерекше емес те шығар. Әуелі есепшінің көмекшісі болып шот қаға бастаған Жарылқасын Ақмола кооперативтік сауда техникумын үздік бітіріп, Новосибирдегі кооператив институтына сырттай оқуға түсті. Осынау киелі ғылым ордасының ауыл баласына берген тәлімі мол болды. Жоғары білімді бухгалтер-экономист мамандығын алғандар ол жылдары Нұра өңірі түгіл, бүкіл облысымызда бірен-саран еді ғой.

Білікті маманның қарымы мен қабілеті ерте танылып. ол облыстық Тұтынушылар қоғамының бас бухгалтерлігіне шақырылды. Міне, содан бергі ширек ғасыр уақыт ішіндегі Қарағанды сияқты үлкен облыс саудасының бүкіл есеп-қисабы Жарылқасынның қолынан өтіп келеді. Бухгалтер мамандығының қыры мен сырын бір-екі ауыз сөзбен айтып жеткізу қиын. Ал Жақаңның сауда есебіне енгізген жаңалықтары жайында тиісті ғылыми және салалық баспасөзде әлденеше рет жазылған. Есеп-қисаптың теориясы мен практикасын жетік меңгерген Ж.Бикенов республика кооперациясында аса ірі маман ретінде кең танымал. Атырау мен Алтайдың, Қостанай мен Оңтүстік облыстарының Тұтынушылар одақтарында Жақаңның есімін білмейтін есеп қызметкерлері жоқ десек, асыра айтқандық болмайды. Сондықтан болар, Қазақстанның әр облысынан, аудандарынан Жақаңды құрметті атағымен құттықтап келіп жатқан жеделхаттар легі әлі толастар емес.

Есеп теориясына жетік ұстаз ретінде Жақаң бухгалтерлердің жаңа буынын тәрбиелеуге де үлес қосып келеді. Ол республикада тұңғыш шыққан «Бухгалтерлік есептің теориясы» деген еңбекті жазып шығарушыларға жетекшілік етті. Студенттер мен оқытушыларға, қызметкерлерге аса қажетті «Бухгалтерлік есеп сөздігі» деген кітапты құрастыруға да ат салысты.

Облысымыздағы кооператив саудасының есебін автоматтандыру саласындағы атқарған жұмыстары өз алдына бөлек әңгімелеуге тұрады. Жақаңның ізденістері нәтижесінде есеп жұмыстарының сапасы артып, талдаулар жан-жақты әрі жедел жасалатын болды. Қарағанды кооператорларының жаңалығына ден қойған есепшілер бірнеше мәрте республикалық семинарларды осында өткізді.

Республиканың еңбек сіңірген қызметкері Ж.Бикенов қазіргі қиын шақта кооперативтік сауданы қолдап, демеудің жолдарын іздестіруде. Осы бағыттағы жұмысына орайлас:

– Нарыққа көшу кезеңіндегі ауырпалықты бәсеңдетуге бола ма? – деп сұрағанымда Жақаң:

– Болады, – деді. – Ол үшін кез келген шараны рет-ретімен ойластырып барып жүзеге асырған жөн. Әсіресе, мынадай тарихи бұрылыстарда алдын-ала болжау мен байыпты саралауды естен шығармаған абзал.

– Что мне оставалось делать – только писать письма. Я писал в журналы, где излагал свою проблему, командующему армии и даже министру обороны. Но везде мне отказывали, – говорит Жарылкасын Бикенович. – Однажды после очередного отказа ко мне подошёл начальник политотдела и сказал, что завтра я еду в Новосибирск. Конечно, поначалу это ввело меня в замешательство. Я не мог поверить, что мне действительно дали такой шанс! Следующие три года ездил в командировки на сессию. Так, в 1967 году я демобилизовался, а в 1968 году успешно завершил обучение.

После возвращения из армии Жарылкасын Бикенов работал заместителем главного бухгалтера, а затем и главным бухгалтером Нуринского райпотребсоюза. Благодаря хорошим знаниям, памяти и богатой практике он в 1971 году переехал в областной центр – Караганду. В него поверил председатель облпотребсоюза Вениамин Хан, а через некоторое время поддержали председатели Казпотребсоюза Умурзак Сарсенов, Хазбулат Ашляев и облпотребсоюза Базарбай Каржасов.

В Караганде Жарылкасын Бикенович работал главным бухгалтером Центральной бухгалтерии облпотребсоюза. Болезнь подкрадывалась тихо и незаметно. Внезапно вершине карьеры у Бикенова обнаружили глаукому. После первой операции врачи думали, что он потеряет зрение навсегда. Однако наступление полной слепоты удалось замедлить – Жарылкасын Бикенович смог плохо, но видеть.

Несмотря на болезнь, он продолжал много читать, работать с цифрами, все запоминал. Жарылкасын знал все старые и новые инструкции и указания бухучета.

С 1978 по 1998 год Жарылкасын Бикенов являлся председателем ГЭК в Карагандинском кооперативном институте. Именно он принимал участие в реформировании бухучёта, был одним из тех, кто настаивал на переходе на стандарты международной финансовой отчётности.

До ухода на заслуженный отдых Бикенов работал начальником управления бухучёта, финансов и контроля, а затем главным бухгалтером облпотребсоюза.

Его трудолюбие и профессионализм всегда отмечались на самом высоком уровне. В 1994 году Указом Президента страны Казахстана Жарылкасын Бикенов получил почётное звание «Заслуженный служащий Казахстана». До него ни один бухгалтер Казахстана не удостаивался такого высокого звания. В 2006 году Жарылкасын Бикеновичу было присвоено звание «Почётный гражданин Нуринского района». В декабре 2010 года он был награжден орденом «Құрмет».

Өмір дариясы өзінің қалыпты арнасымен ағып жатты. 1974 жыл да жылжып жеткен. Жай келмеді, айрандай ұйып отырған Бикеновтер отбасының қақпасын тепкілеп, түндігін желпілдетіп өткен-ді. Орда бұзар отыздан асқан Жарылқасын ағамыздың жанарына белгісіз дерт кесел болып жабысты. Осы Қарағандыда жасалған тексеруден кейін көру қабілеті тіпті де төмендеп кеткен...

Қатал тағдыр қырына алып, айрандай ұйып отырған отбасының төрін ойран қыла жаздаған сол бір сын шақта бір дәрігер әйел «Басың жас. Болашағыңды ойла» деген тәрізді «жанаршылық» сөзін айтып, жиырма алтыдағы жас келіншекке ащы шындықтың бетін ашқан. «Өмір бойы масыл болғаннан басқа...» дегенді емеурінмен білдірген. Құлақ естіген де қойған, бірақ рухы мықты сананың қақпасы берік жабулы-тұғын. Азаматының амандығын Алладан тілеп, ақыр соңына дейін адал болуға ант берген еді өзіне-өзі іштей...

Жарылқасын ағамызды жеделдетіп Куйбышев қаласына (қазіргі Самара) алып ұшады. Сол жерде төрт мәрте, одан кейін Мәскеуде бір рет операция жасалды жанарына. Одан кейін, соңғы операцияны қарағандылық хирургтар жасаған. Міне, осы бір адам тағдыры қыл ұшында тұрған қиын шақта адал жары – анадан асыл туған Әнияшы жанынан бір елі ажырамады. Тағдыры доғдырдың саусағының ұшына байланып қалған Жарылқасын ағамыз қайтпас жігер, мол қуатты адал жардың та- мыры сезім тұнығынан тамшы тартқан махаббатынан алған еді. «Садағаң кетейін, Әнияшым! Сендей жарды кез қылғаны үшін тағдырыма – басыма бақ пен сорды қатар берген қатал тағдырыма мың рахмет!», – деген еді төсекке таңылған ағамыз жанарынан тамған жасты жұтып жатып.

Жарылқасын ағамыздың дастарханынан қазақтың небір жақсысы мен жайсаңы дәм татты. Бұл шаңырақта кімдер болмады десеңізші: Алашқа есімдері мәшһүр болған марқасқалардан бастап, Одақтағы тұтыну кооперациясының басшылары, Орталық комитеттің хатшылары, республикалық Тұтынушылар одағының облыстардағы төрағаларына дейін Әнияш жеңгеміз жайған дастарханның құтты қонағы болды. Басшы болсын, қосшы болсын, солардың бәрін бөліп-жармай, өзінің бөлек біткен болмысына салып, жарқылдап қарсы алып, жарылқап шығарып салып отырған. Екеуі де жұбын жазбай қол ұстасып, талай жердің дәмін татты. Небір игі жақсы отырған орта төрінің қадірменді қонағы болды...

«Тектіден текті туады, тектілік тұқым қуады» демекші, арғы атасы Тоқа Тілен батыр болса, нағашы атасы – Нұраның бойына имандылықтың нұрын төккен Әбутүсіп қожа. Міне, осындай текті жерден шыққан Әнияш Көпейқызы қазіргі уақытта Қарағанды экономикалық университетінде мұрағат меңгерушісі болып қызмет етіп жатыр.

Бұл күндері Жарылқасын ағамыз бен Әнияш жеңгеміздің, Құдайға тәуба, балалары өсіп жетілген. Бәрі де жоғары білім алған, қазіргі уақытта беделді деген қызметтерде жүр. Үлкен ұлдары Әбілқасым мен келіні Айгүл Арлыжан және Томирис есімді немерелерді дүниеге әкеліп, ата-анасын айтып жеткізгісіз қуанышқа бөледі. Қыздары Гүлшат пен күйеу баласы Серіктен Мұхамед есімді жиен сүйді.

Өмірдің қуанышы мен реніші қатар жүреді ғой. Осыдан екі жыл бұрын Жақаң мен Әнияш жеңгеміз Сарыағашта демалып жатқанында Қарағандыдан қайғылы хабар алады. Өздерімен аралас Ермекқали Алмажанов деген достары отбасымен жол апатына түсіп, Ерекең қаза болған. Міне, осы сәтте Жақаң мен жеңгеміз бәрін тастап, араға күн салмай Қарағандыға құстай ұшып жетеді. Марқұмды ақырғы сапарға жөнелтеу шараларының жуан ортасында жүріп, қазаның айтып жеткізгісіз ауыр салмағын достарымен бірге көтеріп алған еді. Торқалы тойдың жөні бөлек, топырақты өлімде достыққа адал болудың бұдан басқа үлгісі жоқ та ғой.

Биылғы жыл Жарылқасын ағамыздың отбасы үшін тойдан тойға ұласар олжалы жыл болғалы тұр. Ертең Жарылқасын ағамыздың маңдайдағы жұлдызы Әнияш жеңгеміз 60 жастың асқарына шықса, Жақаңның өзі биыл қазакем «талтүс» деген осы алпысты тура орталайды екен. Содан соң... мәңгі бірге болудың махаббат деген киелі сезімнің ұлы мұраты екенін дәлелдеген жандардың қол ұстасып, түтін түтеткендеріне 40 жыл толады.

Біздің Жарылқасын ағамыз туралы қазақтың белгілі ақыны Қайрат Жұмағалиевтің қаламынан туған поэма бар. «Шын ғажапты қараңыз» деп аталады. Қос жанардың көмескі тартқанына қарамай, 20 жыл бойы білдей бір мекеменің бас бухгалтері болып (поэма 1994 жылы жазылған) істеп келе жатқан ерекше жанның ерлікке бергісіз ғұмырына таң қалған ақын былай деп толғаған:

«Мен үшін де –

Бұл шынында тосын жай,

Бөгде сөзге құлақ салмай,

Қосылмай,

Айтар сырым:

Қарға тамыр қазақта

Азамат ер болса – болсын осындай!».

Иә, Жақаң туралы – Елбасының Жарлығымен «Қазақстанның еңбек сіңірген қызметкері» атағына ие болған Жарылқасын аға Бикенов хақында бұдан асырып айтудың да өзі шамалы. Ал ағамыз болса, өзінің Әнияш туралы тамырдағы тулаған қанның ыстық толқынымен атқақтаған, алтын сандық кеудені сол бір асыл жан деп кергілей соққан жүректің қуатты жырымен әңгімелеуден әсте жалықпады. Қазақ «Атыңды айына, әйелді жылына мақта» деуші еді, сабырлы ердің сом тұлғасы қырық жыл бойы шыдап келіп, бүгін бір ақтарылды-ай...

Жаратқан Алла пендесінің басын кемітпеген. Бабаларымыз да осы жолды ұстанды. Сондықтан да, жасына қарай төрге озып, жағына қарай сөз алды. Төбелікте отырған бірдің сөзі төменде отырған мыңның жүрегінен шықты. Ондай жалғыздардың белбауы үшем еді.

Қазақтың бар киімі кәделі. Сондықтан да, айтақырда саптама етігін жастанған. Төрге аяқтонмен озған.

Соның ішінде бастон, белтон, аяқтонның үшеуін бөліп алып ерекше қастерлеген. Бұйымтайға басындағы баспанасын берсе де, сол үшеуін бермеген. Олар – басындағы тымағы, беліндегі белбауы және аяғындағы кебісі еді.

Қазақ сыртаңының белбеусізі болмаған. Сыртаңымыз сырттон деген сөз. Сол белбеудің түйетін жерін күнбел, әйелдердікін күңбел деген. Күнбелден буынған соң екі баудың шығатыны түсінікті. Бөріктілердің бәрінде де осы екі бау болған. Алайда үш баулылары да болған.

Үш бауға елін соңынан ерте білген, елінің қадірін түсініп, өз қадірін өткізе білген, екіталай күнде өзі аттан түсіп, оны баласына бермей, қайманаға мінгізген боздақтар ие болған. Бұл жерде де жас ескерілмеген. Ел солардың аузына қараған. Күнбел бүйірге байланған. Келіскен ұланы болса, жасына қарамай қайманасы өз қолымен үшінші бауды байлаған.

Содан қалған жәдігер де. Кейінгі үш мыңжылдық бойы бодандықта кешегі патша ағзамға жазған хаттарымызды «Үшбу» деп бастайтынбыз. Үшбуымыз осы айтып отырған үш бауымыз.

Ертеден қалған жәдігерлердегі осы үшбу сөзін кездестіргенде есіме еріксіз Жарылқасын аға түседі.

Жарылқасын Бикенов ағамыздың есімін білмейтін қазақ баласы, әрісін айтпағанда, берісі Сарыарқа төсінде жоқ болар. Есімі аңызға айналған асыл ағаның бастан кешкен тауқыметі мен қызығын тізбелеп, елдің уақытын есіл қылмай-ақ қояйын. Дегенмен, бір-екі сөз айтпасақ, ол да асылық болар.

Жарылқасын аға Нұраның киелі топырағынан өнген. Алты Алашына талай марқасқа ұлды берген Көбетей ауылында немістің беті қайтқан 1943 жылы дүниеге келіпті. Соңғы жылдары туған ұрпақ қатарында ол кісі де бесіктен белі шықпай жатып балалық шақпен қоштасып, ел басына түскен ауыртпалықты бір адамдай өткереді.

Армиядан келген соң Жәкеңнің қызмет бабындағы өсу жылдары басталады. Сансыз сандарға тіл бітірген жігіт араға төрт жыл салмай жатып аудандық Тұтынушылар одағындағы бас бухгалтердің орынбасарлығынан Қарағанды облыстық Тұтынушылар одағы орталық бухгалтериясының бас бухгалтері болады. Міне, осы қызметін мүлтіксіз орындап келе жатқанына отыз үш жыл болыпты.

Бұрынғы Одақтың өзінде мұндай қызметте бірде-бір адам бес жылдан артық отырмайтын. Бірақ өмір шындығы осы.

Кеңес заманында осы саланың қызметкерлері, оның ішінде бухгалтерлері «Крокодил», «Ара» сынды журналдардың бетінен түспейтін. Ысырапқорлар да, жемқорлар да, парақорлар да осылар болып шығатын. Орталық басылымдарда орын берілсе, бір қарыстан аспайтын. Ал теріс кейіпкер ретінде көрсетуге келгенде жаялықтай беттер берілетін.

Мұның өзі, әрине, халықтың бухгалтерге деген теріс көзқарасын қалыптастырды. Көпшілік болған соң бәрі де болады ғой. Бәлкім, ондай болған да шығар. Алайда, кәсіби бухгалтерлер қашанда өз істеріне адал қарайтын. Басқаларының да қараулық жасауларына жол бермейтін. Сол адал еңбектің бәрі рәсуа болып жатты. Кеңестің сан қуушылық, жалған ақпараттары ел экономикасын тұралатты. Оған кінәлілер қатарында бухгалтерлер де жүрді.

Мамандықтың бәрі жақсы. Маманының келіспеуі мүмкін. Жарылқасын аға өз қызметінде осыны ұстанды. Шәкірттерін осыған баулыды. Бір ғана қызметі аясында қалып қоймады. Өзінің талдау қабілеті осы тұста жарқырай көрінді. Бухгалтерлік есепке алу бойынша сындарлы тұжырымдамалар жасай алды. Бұл саладағы өзі жинақтаған тәжірибелерін үлкен мінберлерден бөлісті. Бүкілодақтық ғылыми-теориялық конференцияларда ғұлама ғалымдармен иық тірестіре баяндамалар жасады. Өз саласы бойынша ғылыми пікірталастарға қатысып қана қоймай, өз тұжырымдарын батыл қорғай да білді. Бұл, енді, екінің бірінің маңдайына жазыла бермейтін қасиет. Осы алғырлығының арқасында ғылыми-педагогикалық қызметке де араласты. Бухгалтерлік есеп теориясы бойынша дәріс берді.

Жәкең жағдайында мұндай биікке ешкім де жете алмас еді деп ойлаймын. Оның да өзіндік сыры бар.

Орда бұзған жасында көз жанары солғындай бастаған. Мына жалғанның жарық сәулесінің парқын аз адамдар ғана білсе керек. Содан да оның қасіретін ауызбен айтып жеткізу қиын болар. Қатарынан алты ауыр операция жасатты. Көз – адамның ең осал жерлерінің бірі. Соған алты рет пышақ тигізген оңай болмаса керек. Сол ауыр күндерде өзін ең алдымен өмірлік қосағы Әнияш, балалары Әбілқасым, Гүлшат, Ерқанат, қимас достары Сәтбек, Қасым, Сапар, Ермекқали, Мұқатай, өз ұжымы қолдау көрсетіп, сүйеу болды.

Мұқатай жөніндегі әңгіме мүлде бөлек. Марқұм әкесі жалғыздық бір Жаратқанға жарасқан деп, бақилық боларынан үш жыл бұрын екеуін шақырып алып, бірің аға, бірің іні бол деп екеуін бір-біріне аманаттаған.

Осылайша күн артынан ай өтіп, ол өзіне жылдарды ілестірген. Ақыры, Жәкең бойындағы қайсарлық жеңген. Оның зәузаттық жадысы оралған! Кешегі үлкендерден естіген әңгімелері жадында сайрап қоя берген. Шежірені түйдектеп айтатын болған. Соңынан бұрын өзі байқамаған зердесі қайтып оралған! Қаламгерлер сөзді қалай лектесе, Жәкең сандарды солай сөйлетті. Қолында қалам да жоқ, алдында қағаз да жоқ. Барлығы оның басында!

Жәкеңнің үшінші көзі солай ашылған.

Ақын Түсетай Қоржынбайұлының:

Көру үшін жаратқан,

Көз бенен ақалды, –

деген өлең жолдары бар. Осындағы «ақал» деп айтып отырғаны – «үшінші көз».

Зәузаттық жадысының оралуымен талай шежіре, аңыз-әпсаналар қағаз бетіне түскен. Жетпіс жеті пұстыны түгендей бастаған. Осы жолда Жанмұхамбет Жәкенов, Тұяқ Исабек сынды аталас шежірешілермен табысқан. Сол еңбектері далаға кеткен жоқ. Ең алдымен «Тоқа шежіресі» ел игілігіне айналған. Енді, міне, жақында ғана осы үшем түзген «Қарпық шежіресі» оқырмандарына жол тартты.

Үшбуды немесе Үшбауды ойласам Жәкеңді еске түсіретіні осындай қасиеттері шығар. Елінің қадіріне жеткен азамат. Еліне қадірін өткізе білген азамат.

Мен ағаның өткен өмір жолынан сырттай қанықпын. Алайда, көрмеген адамым еді. Қызмет орнына барсам, жалғыз телефонмен отыр екен. Стол үсті шыбын тайғандай таза.

Алпысқа келген мерейтойымен құттықтадым. Сиясы кеппеген жаңа кітабы «Қарпық шежіресінің» бауы берік болсын дедім.

Бәрі де жеткілікті. Атақ та, абырой да. Осы жерде ол кооператорлар арасында бірінші болып «Қазақстанның еңбек сіңірген қызметкері» атағын алғанын айтқан жөн болар.

Мен де жарты сағат отырып әңгімелестім. Әңгімеміз зәузаттық жады, қазақ баласының түп-тұқияны аясында өрбіді. Бөтен сауал қойған жоқпын. Қоятын да түгі жоқ. Ұлы Цезарьды сәл өзгертіп айтсам: «Келдім. Көрдім. Жеңілдім (Тәнті болдым)». Сол Цезарьша қайтып оралу үшін қоштаспай шығып кеттім. Өйткені, сол жарты сағаттан соң осы мақаланы жаздым. Бәлкім, қазақтың осынау үшбау азаматы туралы күрделі шығармаға бару үшін уақыт керек болар.

«Мен үшін де – Бұл шынында тосын жай,

Бөгде сөзге құлақ салмай,

Қосылмай,

Айтар сырым:

Қарға тамыр қазақта

Азамат ер Болса – болсын осындай!».

Төрехан МАЙБАС «Орталық Қазақстан» газеті, 2003 жылғы 5 сәуір

ТУРА ЖОЛ

Қаламгер қауымның шығармашылық шабытына ойда жоқта шоқ түсіріп, көңіл толғанысын толқытып әкетіп, әдемі бір туындының дүниеге келе қалатын шақтары әдебиет әлемінде сирек жай емес екені аян. Ондайда алдымен көмейі күмбірлеп, тілінен жыр ағыла жөнелер ақын болары тағы анық. Ал соған тебіреніс қуатын қайраушы жеке адам өмірі һәм тағдыры болса ше?! Бұл енді бөлек оқиғаға пара-пар ғой. Осыдан жиырма бес жыл бұрынғы оқыған, жанды бей-жай қалдыра алмай, көп көкірегін тербеген сол бір поэма сондайлық еді. Қайрат Жұмағалиев ағамыздың танысқан бетте бойын баурап, іс-қызметіне, қайтпас қайсарлығына жүрек түкпірінен төгіліп арналған «Нұра перзенті» деректі дастанының кейіпкері Жарылқасын Бикенов қазір аймақтағы барша ағайын арқа тұтқан, ескідегі қадірлі кісідей ақыл-кеңесіне тоқталған ардақты ақсақалдықтың өрінде.

Жасырары жоқ, көз үйреніп кеткендіктен бе, айналадағы таныстардың тағдырына, жаныңдағылардың жан-дүниесіне көңіл аудара бермейтініміз бар. Кейде суыртпақтап сыр тартып байқасаңыз, тыңнан танылған талай қырына тәнті боласыз. Оның таңдай қақтырарлық табандылығы мен тиянақтылығының сүйсіністі көрінісінің бірі ретінде табаны күректей қырық жыл бойында бір мекемеде бас бухгалтер міндетін атқарғанын атар едік. Мұны да былай қойғанда, соның едәуір бөлігі тасадан тас атқан тағдыр талқысына тап болып өткенін айтпай кете алмайсыз. Таңдаған мамандығына беріктік пен тосыннан кездескен қиындыққа мұқалмас жігер өмірін алға тартқан қасиет.

Сөз орайында әуелгі ерекшелікке тоқталсақ, есеп-қисап ісіне бозбала кезінен араласыпты. Ол шақта Нұра өңірінде тың игеру дүрбелеңі етек жайып тұрған болатын. Жаңадан құрылған «Шахтер» кеңшарының жұмысшылар кооперациясына бухгалтер шәкірті болып қабылданғанда бүкіл еңбек жолы осы саламен қабысып кететіндігін әсте ойламағанды. Оның төрайымы Әнзия Темірболатова мен тікелей қамқоршысы Екатерина Романюктің баураған ұстаздық құшақтары мақсатын айқындатқан.

Күні кеше ауылдан үрпие аттанған жігіттің үш жылда офицер әрі жоғары білімді азамат болып оралуы Бикен әкей мен Зағипа шешейді бір қуантып, марқайтса, ел ішін қоса сүйсінткен. Новосібірде аспирантурада оқуын жалғастыру үгіттелген де еді. Бірақ, елге сағыныш жүрекке әмір жүргізе алмаған.

Өмірде ысылған, біліктілік өсірген жанған оттай жас маман қалайша аңдалмай қалсын. Нұра аудандық Тұтынушылар кооперациясына шақырылып, бас бухгалтердің орынбасары, араға жыл салмай жатып бас бухгалтеріне көтерілген жол 28 жасында Қарағанды облыстық Тұтынушылар одағының осындай қызметімен жалғасқан. Қарап отырса, бұл 1971 жыл екен-ау. Міне, содан күні бүгінге дейін, яки қырық жыл қатарынан бас бухгалтер. Сол мекеме, сол баяғы есеп-қисап машақаты мұрын шаншылтқан дүние. Басқаға білінбес ләззаты мол шаруа, сырт көз түйсіне бермес сандар, цифрлардың сырлы әлемі.

Кезінде беделі шарықтап тұрған аталған құрылымның ең маңызды буынын басқару биік жауапкершілік пен аса ыждаһаттылық ұстанымға беріктерге ғана сеніп тапсырылатын. Отызға тола қоймаған жігітке мұндай таңдау түсуі, әрине, жайдан- жай еместі. Білікті білім, зейінді зерде, талдау ойшылдығы, сарапшылық тұрғыдағы терең пайымдылық жүктелген міндетті атқару жылдарында барынша жарқыран көрінген қасиеттер. Оның тез арада сала экономистерінің маңдайалдысы саналып кетуінің бір сыры да осында.

Кооперациялық сауда-саттықты ұйымдастырумен қатар, құрамына құрылыс салу, өнімдер өндіру, шаруашылықтың басқа да тетіктерін дамытқан ірілі-ұсақты жүздеген кәсіпорын қамтылған ұйымның қаржылық жүйесін үлгілі үйлестірудің жарқын дәлелін осынша жылдар ішінде бірде-бір рет талаптан ауытқушылықтың, есептік бұрмалаушылықтың орын алмауынан тануға болады. Жарылқасын Бикенұлының ең қымбат қыры қайсы дегенде, әріптестері іске тазалықты, сенімге адалдықты әз бойларына да сіңіре білгендігін айтады. Ал қырықтың қырқасына көтеріле бергенде аяқ астынан киліккен қиындыққа мойымай, жиырма бес жыл бойына болаттай беріктік, темірдей төзімділікпен содан сыр танытпай келе жатуы тағы бір айтпаса болмастай қыры.

Иә, орда бұзар шағында жанар қуаты оқыс семе бастап, көз алды бұлдырап көрінуге айналатынын ойлап па?! Анау-мынау емес, кеселдің шамшырақтан жабысқанын қайтерсіз. Жарық дүниенің сәулесін енді жанармен аялай алмау күдігі қинаған. Ешкімге сездірмесе де, оңашадағы уытты уайымды серпілтіп операция жасатуға келіскен.

Кім біледі, басқа біреу болса жабығып, жасып, тағдырдың жазуына іштей мойып кетер ме еді. Қиындық керісінше қайрап, қайраттандырып, жанып кететін жандар сынды Жақаң қайсарлығы да тұтанып. жанды. Көкірегінде жатталған сансыз цифрлар, жадына тоқылған қалың сан сырын бірден сезу қабілеті, ғажайып зейіні көмегі тиген осы кез болды. Қайрат Жұмағалиев ақын:

Зейіні -тас,

Әріптесін мазалап,

Кеңес сұрап,

Әсте іздеп жатпайды.

Бір адамның миы,

Бұған жетер ме,

Қайран қалған емес екем бекерге ...

Бас бухгалтер Бикеновтің басы да Өз алдына

Бір компьютер екен де, ­­­­– деп жырлағандай, табиғат оған дарытқан осынау қасиет ісіне қыл түсіртпеді. Сонымен бірге, негізгі қызметінен қол үзбей, Қарағанды кооператив институтында сабақ берді. Ұзақ жылдар бойында мемлекеттік емтихан комиссиясының төрағасы болуы біліктілігін бағалаудың белгісі дер едік. Ғылыми жұмыстармен де айналысып, ізденістерін ортаға салған бірнеше мақала жазды, соның ішінде бухгалтерлік есеп теориясы бойынша қазақ тілінде оқулық дайындады. Біраз жұрт ел іші тарихына жетік, соны баспасөз беттерінде баяндаушы, кітаптарында толығынан көсілуші өлкетанушы ретінде де біледі.

Шамасы келгенше адамға жақсылық жасау, ниеттестерін қолтығынан демеу ықыласынан ауып көрмеген Жақаң қай ортада да құрметті. Қазақстан Тұтынушылар одағының басшылары Өмірзақ Сәрсенов, Қазбек Әшляев, қашаннан жүрегіне жақын Қарағанды экономикалық университетінің ректоры Ерқара Аймағамбетов, үмітін ақтаған шәкірттері Елубай Ахметов, Базарбай Қаржасов сынды сыйлы азаматтар көңілінің қошы. Жақсыға жақсы үйірлікті осы кісіге қарап тануға болады.

­– Нарық заманының ізденуге, іскерлікке бейімдеуі, әсіресе жастар арасында кең көрініс табуы қуантады. Жаңа белестердің жоғары жауапкершілігін ақтай алатын ұрпақты қалыптастыруға бағытталған мемлекеттік қамқорлықтың берік дәстүрлілігі Елбасының биылғы Жолдауында да атап көрсетілуі толық қолдарлық. Бүгінгі қоғам жылдам дамуымен қызықтырады. Біз де содан қалыспай келеміз, – дейді ол. Десе дегендей, келелі кездесулердің, алқалы жиындардың, маңызды кеңестердің бел ортасында жүруі көзге үйреншікті жай. Алаңсыз еңбекке араластырып, тосын қиындықта қамқоршы болып, қашаннан тілеуін тілеуші Әнияштай жан сұлулығы бөлек жары – белсенді өмірінің тірегі.

Жарылқасын ағамыздың тұтыну кооперациясы жүйесінде еңбек еткеніне бүгін тура 50 жыл. Соның 42 жылында бас бухгалтер болыпты. Ине ұшындағыдай істі осынша уақыт адал атқару кәсіпке тазалықтың арқасы. Қайсарлықтың жеңісі. Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында «Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері» атағы алдымен берілуінде де үлкен мән бары даусыз.

– У меня все цифры живые. Они мне говорят о многом: увеличиваются или уменьшаются финансовые возможносги предприятия. Главный бухгалтер ­– это правая рука руководителя. Он генератор идей и аналитик, оценивает «здоровье» подразделения, полезносгь и вред, рентабельность и убыточность решений. Он ведает, какова сохранность средств. Мы расписывали баланс почти по сотне организаций, – Жарылкасын Бикенович может говорить о профессии долго и с упоением. Медицинское вмешательство все же замедлило наступление полной слепоты. Бикенов не рас- пространялся о навалившейся беде. И продолжал много читать, работать с цифрами. Пусть плохо, но он еще видел. И все запоминал. Его память удивляла подчиненных, когда они приходили к нему с документами. Тех, кто у него бывал, поражало, как быстро он разбирался в проблеме и решал вопрос. При этом давал подчиненным указания, какую страницу какого документа открыть, на какой строке что найти. Он на слух запоминал четыре колонки цифр на 25 строках! Провести его на чем-либо было невозможно. Он знал все старые и новые инструкции и указания бухучета.

­– Жарылкасын Бикенович – достойный пример молодым, начинающим. Сегодня основная функция бухгалтера – подготовка качественной информации, предоставленной в срок менеджерам для принятия управленческих решений, – подтвердила Куралай Сагынаевна. – От бухгалтерии зависит, и еще как, эффективное управление предприятием. Любая профессия накладывает отпечаток на человека. Издавна хороший почерк, правильное написание цифр, порядок в документах характеризовали счетовода. Но и в новом веке, когда информация фиксируется не в гроссбухах, а на электронных носителях, у представителей этой профессии порядок продолжает доминировать в жизни и в быту. В КЭУ мне тоже говорили, что студенты, обучающиеся по специальности «финансы и аудит», отличаются от других. Они аккуратны, внимательны, точны, обязательны. Эти свойства присущи и Жарылкасын Бикеновичу. Несмотря на ушедшие полвека, вместившие в себя эпохальные перемены, его профессия по-прежнему в цене. Конечно, у бухгалтера теперь шире спектр обязанностей, выше зарплата, да и именуют его по-другому – финансовый менеджер или директор. Но как бы ни называлась должность, на нее ищут настоящего профессионала, наделенного мудростью. Хорошему бухгалтеру цены нет, потому что это благополучие любого предприятия, что и доказал обретенным опытом мой герой.

АЯУЛЫ ЖАР. СҮЙІКТІ АТА. АБЗАЛ ДОС. ҚҰРМЕТТІ АЗАМАТ!

Жанымызда жемісті ісімен, ерен еңбегімен, дос-жаран, ағайын-туысқа деген адалдығымен өзгеге үлгі болып жүрген жандар жетерлік. Өмірі өнегеге толы осындай азаматтардың бірі – Қазақстанның еңбек сіңірген қызметкері, Нұра ауданының Құрметті азаматы, «Құрмет» орденінің иегері Жарылқасын Бикенұлы Бикенов.

Жәкең 1943 жылдың көктемінде, сәуір айының 9 жұлдызында Нұра ауданының Черниговка, қазіргі Көбетей ауылында Ұлы Отан соғысының жауынгері Бикен ағаның шаңырағында дүниеге келген екен. Туған жылының өзі айтып тұрғандай, елді қайғы бұлты тұмшалап, тұншықтырып тұрған жылдың бірі болатын. Бірақ, Ұлы Отан соғысының аяқталуына екі жылдың шамасындай уақыт бар екенін ол кезде ешкім де білген емес. Содан бері, міне, 70 жылдың жүзі жылжып, өткен ғасырдың

Жәкең дүние есігін ашардың алдында ғана сұрапыл соғысқа аттанған жауынгер әкесі сәбиінің шыр етіп дүниеге келгенін соғыста жүріп естіген. Жәкең жасынан алғыр, өжет бала болып өседі. Оқуда озат, белсенді, жүрген-тұрған ортасында үнемі алымдылығымен ерекшеленеді. Туған ауылындағы сол кезде Калинин аталатын, қазіргі Асубаев атындағы орта мектепті 1959 жылы тәмамдап, қолына аттестатын алысымен, «Шахтер» совхозы жұмысшылар кооперативінің ұжымына бухгалтердің шәкірті болып жұмысқа қабылданып, алғырлығы мен адалдығының арқасында аға бухгалтердің орынбасары лауазымына дейін көтерілді. 1961 жылы Целиноград кооператив техникумына түсіп, оны 1963 жылы «Бухгалтерлік есеп» мамандығы бойынша қызыл дипломмен аяқтап, арнаулы орта білім алған соң, Целиноград облысындағы Балқашин аудандық Тұтынушылар одағына тексеруші (ревизор) болып қызметке тағайындалды.Осы жерде әскер қатарына алынғанша, аға тексеруші қызметіне дейін жоғарылады. 1964 жылы Кеңес Армиясы қатарына алынып, Омбы қаласында Әуе қорғанысы әскерлері құрамындағы жойғыш ұшақтар авиациясында механик, аға механик, ұшақ технигі, сержанттықтан запастағы аға лейтенант шеніне дейін көтерілді. Әскер қатарына шақырылмас бұрын өмірлік мамандығын таңдап үлгерген алғыр азамат Новосібірдің Кеңестік кооператив сауда институтының есеп-экономика факультетіне түскен. Әскер қатарында жүргенде сырттай оқуының емтихандарын тапсыру туралы өтініш білдіріп, өтініштің бір шеті КСРО Қорғаныс министріне дейін жетіп, қанағаттанарлық жауап алынбағанмен, жігерлі жастың талпынысы аяқ асты қалмай, қолдау көрсетіліп, бір оқпен екі қоян атқандай, 1967 жылы Отан алдындағы борышын аяқтаса, бір жылдан соң аталмыш оқу орнын үздік тәмамдады. Үздік оқушыны кім жек көрсін, оқуын ары қарай аспирантурада жалғастыру ұсынылған екен. Алайда, туған жерге деген сағыныш басымырақ болып, бастаған жұмысын жалғастыруға елге оралған.

Қолында қызыл диплом, гүл біткенге таңдап, талғап қонған бал арасынша әр арманның жалынан ұстап, байыз таппаған кезі. Мида – білім, ойда – қызмет, тұрағы тиянақтала қоймаған алмағайып шақ. Әр қиялы әрқалай өз иіріміне тартқысы келеді. Жас маманды өрелі өрісі қызықтыратындай. Алайда, кіндік қаны тамған ауылына оралған ол әкесі Бикен мен шешеміз Зағипаның қуанышын еселей түсіп, өміріндегі ең басты таңдауларының бірі өмірлік жары Әнияшпен сөз жарастырып, шаңырақ көтереді. Енді жас шаңырақ иелерін мүлде жаңа жеңістер тосып тұрды.

Бүркіт қыран болар балапанын бүріп, шырқау көкке алып шығып, төмен қарай тастап жібереді екен. Сонда нағыз қыран болар болат қанаттысы ғана ес жиып, өжеттеніп, ту биікке қайта самғай көтеріліп, қасқайып ұшып шығатын көрінеді. Сол сияқты, есеп-қисап жолында шынығып үлгерген Жәкең бірден көзге түсіп, 1967 жылы Нұра аудандық Тұтынушылар одағына бас бухгалтердің орынбасары қызметіне орналасып, араға бір жыл салған соң, облысқа бас бухгалтерлік қызметке ауыстырылды. Осы салада көз майын тауысып, күнді түнге қосқан толассыз ізденістің нәтижесінде табан аудармастан қырық жылдан астам еңбек етті.

Өмірлік жары, бала-шағасы, қызметтес достарының көмегімен, демеуімен Жәкең өзін қайта тауып, тағдырымен арпалыса жүріп, бұрын сезбеген жаңа өмірін бастайды. Қос шырағының тұманданғанына қарамастан, бас бухгалтерлік қызметін жалғастыра берді. Енді Жәкең сандарды санасында сапырып, түйсігімен түйіндеп, өзінің қанына біткен мамандығын жаңа қырынан игерді. Ол туралы Қайрат Жұмағалиевтің «Шын ғажапты қараңыз» поэмасында былай делінген:

« ...Қатал ТАҒДЫР!

Сынбай қалды шын асыл! ...

...Жарылқасын

Шын қиналған жерде осы,

Жаббар ие жар боп,

Өзі білмеген

Құдіретке ие болды зердесі.

Бұрынғыдай

Қақпайды ол шотты алып...

(Шот қағуға қалар кейде оқталып!)

Мың сан цифр есебі мен қисабы Бірте-бірте

Көкірегінде жатталып,

Жарылқасын

Бұрын өзі сезбеген

Жаңа өмірге бара жатты аттанып...».

Жәкең өзінің саналы ғүмырының жарты ғасырға жуығын кооперация саласына арнады. «Жақсының аты өлмейді, әлімнің хаты өлмейді» деп Бұқар жырау бабамыз жырлап кеткендей, еліміз егемендігін иеленген жылдары бухгалтерлік механикаландыру, автоматтандыру бойынша бірқатар еңбектердің авторы атанды. «Бухгалтерлік есеп», «Ақпараттық-есептегіш жүйесі» кафедрасының оқытушылары С.Қ.Қошқаров, С.С.Аяжановпен бірге бухгалтерлік есепті механикаландыру және автоматтандыру ісін «Аскота - 170» бухгалтерлік машинасына, перфорациялық машинаға, болгариялық үлкен ЭЕМ «Изот», Е8М — 1700, америкалық және германиялық дербес компьютерлерге енгізген.

Дайын болған «Бухгалтерлік есеп теориясы» оқулығы Қазтұтынуодағы Басқармасының шешімімен бекітіліп, Қазтұтынуодағы жүйесінде «Бухгалтерлік есеп» мамандығы бойынша студенттерге арналған оқулық ретінде ұсынылды.

Ағамыздың ұрпағына өнеге болар тағы бір қыры ­– шежіре тарату. Қарға тамырлы қазақ халқы «Жеті атасын білмеген – жетімдіктің белгісі» деп тегін айтпаса керек. Терең білім, берік ұстаным, іскерлік қабілет және үлкен азаматтық қасиеттерінің жетегімен өмірден тоқығаны мол Жәкеңнің бастауымен төрт шежіре кітабының тұсауы кесіліп, келер ұрпаққа сарқылмас мұра ретінде ұсынылды. Тұрған бойы тұнып тұрған шежіре, кемел ойлы тұлға қазіргі таңда Қарағанды қаласында бәйбішесі Әнияш екеуі тәрбиелеп өсірген екі ұл, бір қызының қызығын қызықтап, бақытты ғұмыр кешуде.

Нұрлы Нұраның топырағынан күш алған, алды кең, жаны жомарт, қамқор да талапшыл Жәкең – бүгінгі таңда аяулы жар, сүйікті ата, абзал дос, құрметті азамат!