Сондай-ақ Қазақстан ономастикасыны ң тарихи-әлеумөттік мәселелері қарастырылады. Кітап қалың оқырман қауымға арналған
Мекемтас Мырзахметулы «Қазақ қалай орыстандырылды?»
жүктеу/скачать 5,42 Mb. Pdf көрінісі
|
myrzakhmetov m kazak kalai orystandyryldy
- Бұл бет үшін навигация:
- Жер қалай орыстандырылды
| Мекемтас Мырзахметулы «Қазақ қалай орыстандырылды?»
бүгінгі күннің ащы шындығы жатқанын аңғарамыз. Облыстық, қалалық, ауданды қономастикалы қкомис- сиялар тарапынан мәселенің теркінін тани бермейтін ономастикалық сауатсыздық белең алып тұр. Бұл кемшін жағдай көп уақытта жергілікті жағдайдың кейбір өзіндік ерекшелігін, өткендегі тарихи аталы- мын жете білмеуден болып отыр. Сонау Әбілқайыр ханнан бастап, республика астанасы Қызылордаға көшкенше тығыз байланы- ста болған Орынборда қазақ елінің талай келелі, тарихи оқиғалары өтті емес пе? Ал сол қалаға жақын орналасқан Орал қаласындағы көшелердің аты өзінің көп құрамды лы ғы мен интернационалды қ принципті әйгілеп тұр. Қазіргі Орынбор қаласы көшелеріне ат қоюдың ерісі тар ерекшелігі біздің халқымыз, зиялыларымыз кеп араласқан Омбы қаласынан да анық байқалады. Біздегі Павлодар, Петропавл қаласы мен ондағы көше аталымын қазақыландыруға орыс диаспорасының жан сала қарсы әрекет етуінің сыры неде? Басқасы басқа-ау, өзіміздің Павлодар, Көкшетау, Солтүстік Қазақстан т.б. облыстарымыздағы кейбір аудандардағы елді мекен, жер атауларында бірде- бір байырғы қазақ топонимдерінің сақталмай, түгел- ге жуық өзгеріске ұшырауын қандай заңдылыққа жатқызамыз? Қазақ кеңес әдебиетінің екі бірдей айту- лы классигі туған Солтүстік Қазақстан облысындағы Преснев ауданына қарасты он бір ауылдық кеңес пен қырық екі елді мекен, село атауынан бір ғана Айым- жан селосы болмаса, басқаның бәрі де орысша ата- лып кеткен. Ал сол жердегі ғасырлар бойы сақталып, ұрпақтан-ұрпаққа ауысып келе жатқан бұрынғы жер- 134 Жер қалай орыстандырылды? су, елді мекен аттары халық санасынан үмытылып, тарихи естің ешіп кетуіне әкеліп отыр. Екі классиктің шығармаларында суреттелген бұрынғы елді мекен, жер-су аттарын келешек оқырман жас ұрпақтар енді қайдан іздемек? Мүмкін, олар осы аудандағы елді мекен, жер-су аттарының бір кезде тұтастай қазақ тілінде қалыптасқанына күмәнданатын да шығар? Көкшетау облысының Келлер, Красноармейская, Куйбышев аудандарындағы 162 елді мекен атау- ларының бірен-сараны болмаса, түгелге жуық орыс тіліндегі атаулармен ауысқан. Бұларға біз ұжымшар, кеңшар, мектеп атауларын қосып отырған жоқпыз. Бір кездерде революционер асқақ ақын Сәкеннің «Кекшетау» деп аталатын атақты поэмасында: «Дүниеде әрбір бөлек жердің аты, Себеппен қойған бәрі елдің аты. Әлгідей себептермен атаныпты Шыңдар мен тау ішінде көлдің аты... Бұл іске Бурабайдың тасы куә, Оқжетпес, Ж ұмбақтастың басы куә! - деп мақтаныш сезіміне бөлене отырып жырлаған атамекен, жер-су атауларының қазір бірлі-жарымы ғана қалған. Мұндай топонимикалық біржақтылықтың белгісі Павлодар облы сыны ң аудандарында да орын алып отырғаны Успенский ауданына қарасты он екі ауылдық кеңес пен қырық елді мекен атауларының тұтас өзгеріп кетуінен айқын керінеді. Сыңаржақ асыра сілтеудің мұндайлық «классикалық үлгісі» ТМД елдерінің бізден басқа ешқайсысында ұшы- распайды. Әрбір халық туған жер, атамекен жұртындағы |