Сұраныс және ұсыныс негіздері

Олигополия нарығындағы фирмалар стандартты өнім шығаруы да, дифференциалды өнім шығаруы да мүмкін. Егер олигополистер біртекті өнім шығарса, мұндай нарық таза олигополия деп аталады. Ал олигополистерді өнімі дифференциалды болса, бұл дифференциалды олигополия деп аталады. Олигополияға түсті және қара металлургия салаларын, автомобиль өнеркәсібін, шарап зауыттарын жатқызуға болады.

Олигополия нарығының белгілері:

1. 
   Нарықтағы фирмалар санының шектеулілігі. Яғни, нарықтық өндіріс көлемінің көп бөлігі бірнеше ірі фирмалардың үлесінде болады. Мысалы: ХХ ғ. 80-шы ж.жАҚШ-тың автомобиль өндірісіндегі 95% үлес «Дженерал Моторс», «Крайслер», «Форд» компанияларына тиесілі.
   
2. 
   Салаға кіру кедергілерінің жоғары болуы.
   

фирмалардың әрекет етуі экономикалық жағынан тиімсіз болады. Олардың табысы өндіріс шығындарын жаба

алмауы мүмкін. Сәйкесінше, гигантомания орын алады. Яғни ірі компаниялар ұсақ фирмаларды өздеріне қосып

алады. Мысалы ХХ ғасырдың басында америкалық автомобиль фирмаларының саны 200-ге жуық болса, 20-шы

жылдардың аяғында олар 50-ден аспады. Ал қазірде олардың саны саусақпен санарлықтай;

• 
  екіншіден, потенттік монополиямен байланысты. Мысалы, «Ксерокс», «Кодок», «ІВМ» сияқты фирмалар бақылау жасайтын ғылыми салаларда кіру кедергілері болады (17 жылға патент);
  
• 
  үшіншіден, капитал сыйымдылығының жоғары болуы;
  
• 
  төртіншіден, кейбір ірі фирмалардың сирек шикізат көздеріне бақылау жүргізуі. Мысалы, алмаз өндірісі (әлемдік мұнай нарығын «Семьсестер» 60-70 ж.ж.);
  
• 
  бесіншіден, жарнама шығындарының өте жоғары болуы.
  

• 
  Капиталды қайтарып алу қажеттігі;
  
• 
  Фирма жетекшісінің қалыптасқан беделі мен фирма имиджін жойғысы келмеуі;
  
• 
  Саладағы фирмалардың бір-біріне тәуелділігі.
  

безендіру мен жарнама компаниясының бюджетін анықтау жөніндегі жоспарлары мен өздерінің әрекеттеріне реакцияларын ескереді. Тек олигополия нарығындағы бір фирманың шешімі қалған фирмалардың бәріне, жалпы салаға әсер етеді. Мысалы, бір компания бағаны өзгертсе немесе басқа маркетингтік стратегия жүргізсе, бұл фирианың емес, басқа қатысушылардың да пайдасына әсер етеді.

Олигополияда монополиялық бәсекемен салыстырғанда сатушы аз, сондықтан олар нарыққа белгілі бір деңгейде бақылау жасайды. Нарықтағы өнім бір-біріне ұқсас біртекті болғанымен, сатушылар өздерінің өнімдерінің айырықша сапамен ерекшеленетіне сатып алушылардың көзін жеткізу тырысады.

Олигополияда баға соғысы ұғымы қарастырылады. Баға соғысы – бәсекелестерін нарықтан ығыстырып шығару мақсатында баға деңгейін қасақана түсіру. Тұтынушылардың өзінен кете бастағанын байқаған екінші фирма да бағаны түсіреді. Баға РАС болғанға дейін түседі.

Олигополия нарығындағы жағдайды толық талдау үшін ойындар теориясы маңызды роль атқарады. Ойындар теориясы - қатысушылардың шешім қабылдаумен байланысты іс-әрекеттерін математикалық әдістермен зерттейтін ғылым.

Олигополия нарығындағы фирмалардың шешім қабылдау кезінде бірігуі, бұл құрылымның кооперативтік нысаны болып табылады. Ал фирмалардың дербес шешім қабылдауы кооперативтік емес нысан болып табылады. Кооперативтік емес нысандағы ойындардың қатарында Курно моделін, Бертран моделін, «Тұтқындар дилеммасы» қарастыруға болады.

1938 жылы француз экономист-математигі А.Курно өз моделін ұсынған. Онда дуополия нарығындағы екі фирманың (А және Б) бір-бірінен тәуелділіктері көрсетіледі. Ойын шарты бойынша екі фирма да нарықтағы өнімге деген жалпы сұраныстың көлемін біледі. Және олар бір мезгілде бір-бірімен келіспей өндіріс көлемі туралы шешім қабылдайды. Олардың әрқайсысының ойынша бәсекелесінің өндіріс көлемі тұрақты. Нарықтық сұраныс 120 делік.