– сурет. Келісім – шарттар қисығы

Бір тұлғаның жағдайын төмендетпей тауарды қайта бөөлу мүмкін еместігін көрсететін жағдай Парето тиімділік деп аталады. Мұны итальяндық экономист Вальфередо Парето ұсынған.

Ұсыныл.

1. 
   Гелбеников, Леусский, Таресевич.
   
2. 
   Нуреев.
   

1. Қоғамдық игіліктер

2. Билетсіздер принципі

3. Нарық фиаскосы

1) қоғамдық игілікті бір адамның тұтынуы оны басқа тұлғалардың да тұтынуына жол береді. (қоғамдық игіліктің бәсекесіздігі). Мәселен, көше жарықтандырылса, оны барлық тұрғындар бірдей қолдана алады.

2) қоғамдық игілікті қолдануға ешкімге тыйым салынбайды. Көшені жарықтандыру үшін қосымша шығындар қажет. Ал бұл шығындар салықтар есебінен қаржыланады. Қоғамдық игілікті салық төлеп тұратындар да, салықты төлеуден бас тартатындар да бірдей тұтына алады. Бұл жерде оң әсер орын алады. Барлық қоғамдық игіліктер таза және аралас қоғамдық игіліктер болып бөлінеді. Таза қоғамдық игіліктерге ұлттық қорғаныс, мемлекеттік басқару, қоғамдық тәртіпті сақтау, көшені жарықтандыру, радиостанция жұмыстары т.б. жатады.

Қоғамдық игіліктердің кейбіреулері жеке игілікке айналуы мүмкін. Мысалы, телестанция немесе кабельдік теледидар, білім алу, денсаулық сақтау т.с.с. Қоғамдық игіліктер бәсекесіз болып табылады, өйткені қосымша тұтынушы үшін шекті шығын нольге тең. Таза қоғамдық игілікті таза жеке игілікпен салыстыруға болады.

Таза қоғамдық игіліктің қисығы да теріс көлбеулі болады және ол игіліктің әр бірлігінің шекті пайдалылығын көрсетеді. Мысал қарастыралық. 5 тұтынушы бір ауданда тұрады делік. Олардың бәрі де жұмыстан өте кеш қайтады, үйге қайтатын көшесі қараңғы. Көшеге жарық орнатуға болады. Әр шамды орнату 200 руб. тұрады. Әр тұтынушы үшін әр шамның шекті пайдалылықтары төмендегі кестеде берілген:

Байқап отырғанымыздай, үшінші шамды орнатқан кезде шекті шығын шекті табысқа тең (200). Бұл кезде I тұтынушы 240 руб. (80*3), II тұтынушы 180 руб. (60*3), III тұтынушы 90 руб. (3*30), IV тұтынушы 60 руб. (20*3), V тұтынушы 30 руб. (10*3) төлеуі керек.

Әр тұтынушының салымынан алынатын шекті пайдалылық оның шекті шығындарына тең. Егер тұтынушылардың бірі өзінің пайдалылығын төмендетуді шешсе, ақырғы нәтиже төмендейді және қоғамдық пайдалылық азаяды. Қажетті қоғамдық игіліктер көлемін анықтаудың жоғарыдағы тәсілі тек шағын тұтынушылар арасында ғана қолданылуы мүмкін. Ал жалпыұлттық игіліктер туралы әңгіме қозғалғанда шешім қабылдау ролін мемлекет алады. Мемлекет қоғамдық тауарларды өндіру туралы шешімді азаматтардың талғамдарын анықтаудың негізінде қабылдайды. Бұл дауысқа салу жолымен жүргізіледі. Шешім қабылдау ықтималдығы өзара қолдау көрсету туралы әр түрлі топтардың келісімге келуі нәтижесінде артады. Мұны логроллинг деп атайды. Басым дауысқа ие болған шешім қабылданғанымен мемлекеттің экономикалық шешім қабылдау қызметі ресурстарды тиімді қолданудың кепілі бола алмайды.