Тақырып: Философиядағы таным мәселесі

Тақырып: Философиядағы таным мәселесі.

Ғылыми таным процесінде анализ (талдау, саралау) және синтез (қиыстыру, біріктіру) әдістері үлкен рөл атқарады. Зерттелуге тиіс обьектіні ойша түрлі құрамдас бөліктер мен жақтарға қарастыруды, сол негізде оның түрлі қасиеттерін, ішкі байланыстарын анықтау әдісін анализдеп атайды. Бұл синтезәдісі арқылы іске асырылады. Анализ және синтез – адамның күнделікті практикалық іс-әрекеті негізінде дүниеге келген әдістер. Жекелеген тұжырымдар негізінде жалпы қорытынды жасауды индукцияәдісі деп атайды. Бұған кереғар әдісті, яғни нәтижеден кері қарай жүріп жеке-жеке тұжырымға келуін дедукциядейді. Сонда абстракциялаудегеніміз зерттеуге жататын заттың, обьектінің маңызды бір жағын, қырын ойша бөліп алып қарастыру. Ғылымға тән негізгі түсініктердің, категориялардың бәрі де осы абстракциялық ойлау әдісінің нәтижесінде қалыптасқанын айта кеткен жөн. Гипотеза– ғылыми тұрғыдан дәйектелген болжамға негізделген теория. Әрине, кез келген болжам гипотеза бола алмайды. Бұл үшін, біріншіден, ол болжам ғылымның сол саласындағы осы уақытқа дейін белгілі ғылыми жетістіктерге қайшы келмей, керісінше, соларды әрі қарай өркендету керек; екіншіден, ол болжамның ықтималдығы тиянақталған болуға тиіс.

Тақырып: Философиядағы адам мәселесі.

Философия тарихындағы адамның шығу тегі және оның мәні туралы идеялар. Адам мәселесі, оның ішінде шығу тегі, мәні табиғаттағы орны және қоғамдық өмірдегі рөлі мәселелері фундаменталдық философиялық тақырыптардың бірі болып табылады. Философия пайда болғаннан қазіргі уақытқа дейін адам оның басты назарында болды, ал бүгігі күндері адам әрекетінің әр түрлі қырларын зерттеуді негізгі мақсат тұтатын өзге де ғылыми салалар пайда болады. Ежелгі Қытай философиясы да адам туралы өзіндік ілімқалыптастырады. Оның ең көрнекті өкілдерінің бірі Конфуций болып табылады. Оның түпкі тұжырымы ретінде «аспан» концепциясын алуға болады, өйткені ол әлем мен адам дамуын анықтайтын тек табиғат бөлігі ғана емес, жоғарғы рухани күшті де білдіреді. Демокрит-адам туралы ілімдегі материялисттік моноизмнің өкілі. Демокрит бойынша, адам табиғаттың бөлігі, табиғат сияқты ол да атомдардан тұрады. Адамның жаны да атомдардан құралады. Платон бойынша, адам өмірінің мәңгі трагизмі жанның тұтастығында және жан мен тәннің қарама-қарсылығында.

Аристотель концепциясында адам қоғамдық, мемлекеттік, саяси деп қарастырылады. Және адамның бұл әлеуметтік табиғатты оны жануарлардан да, «адамгершілік тұрғыда жетілмегендерден» де, «жоғарғы адамнан» да ерекшелендіреді. Ортағасырларда адам ең алдымен құдай бекіткен әлемдік тәртібінің бөлігі ретінде қарастырылады. Ортағасырлық христяндық философияның көрнекті өкілі Аврелий Августиннің пікірінше,адам- бір-біріне тәуелсіз жан мен тәннің қарама-қайшылығы.Алайда,тек жан ғана адамды адам ете алады. Ж.Ламетридің «Адам - машина» деп аталатын жұмысында механистік материализм көз қарасы негізделді.Ол бойынша,тек біртұтас материалдық субстанция ғана өмір сүреді,ал адам ағзасы сағат тетігі тәрізді дербес оталатын машина.Канттың пікірінше,адам бір жағынан табиғи қажеттілікке жатса,екінші жағынан адамгершілік еркіндік пен абсолюттік құндылықтарға жатады.Сезімдік әлемнің құраммдас бөлігі ретінде ол қажеттілікке бағынса,ал руханилықтың тасымалдаушысы ретінде ерікті.

Гегельдің антропологиялық концепциясы,оның бүкіл философиясы сияқты рационализммен тұнып тұр.Адамның жануардан артықшылығының өзі,ең алдымен адамзатқа оның аамдығы туралы хабар беретін ойлауында.Экзистенциализм,ең біріншіден,индивидулады адам өмір сүруінің шынайылығына мазасызданды.Ол еркіндікті табиғилықтан да,барлық тұлғасыз күштерден де іздейді.Алдынғы орынға сезім,бірақ жай ғана сезім емес,сезіну,аландау,мазасыздану үдерісі шығады.

Дара адам (индивив) – көптің бірі, жалпы адамзаттың нақты өкілі, дара. Көптің бірі болу үшін оған жалпы адамзатқа тиісті қасиеттер мен келбетке ие болса болғаны. Оның санасы жоғары ма, жоқ па, елмен сөйлесе ала ма, әлде сөйлесе алмай ма, бұлардың оған қажеті аз. Әлемде қанша миллиард адам бар, соның әрқайсысы – жеке-дара адам. Ерекшелікті адам (индивидуальность). Ол - өзіндік, тек соған тән дауысы, жүріс-тұрысы, білімі, бет пішіні, түр-сипаты, азаматтық қасиеті, т.б. бар адам. Ерекшелікті адам – сол қасиеттермен қайталанбас феномен. Ол дүниеге бір-ақ рет келеді, әркімнің орны бөлек. Кісі, тұлға, жетілген кәмелетке жеткен адам. Жас нәресте де, бала да – адам. Олардың нақты ерекшеліктері бар. Бірақ олар кісі болған жоқ, кәмелетке жетпеген. Кісі деп ер жеткен, бұғанасы қатқан, ақылы толған, өз ісіне өзі жауап бере алатын адамды айтады. Ондай адамның дүниеге көзқарасы бар.

Кісі дегеніміз – жаңа сапалы, индивидтің өзімен бірге іштен тумаған, белгілі тарихи-мәдени ортада өтетін өмір барысында қалыптасатын әлеуметтік-психологиялық және моральдық қасиеттер қосындыларының иесі, ақиқатты, болмысты тануға және өзгертуге бағытталған жасампаз әрекет субъектісі.

Әлеуметтану индивидке сырттан еріксіз танылатын жай емес, керісінше, оның белсенді араласумен, өзінің қимылы мен мінез-құлқын, қоғам талабына лайықтап, үнемі дұрыс жолға салып, өзгертіп отыруы арқылы іске асады.

Тақырып: Әлеуметтік философия және қоғам болмысы.

Қоғамдағы философиялық тұрғыдан зерттейтін ғылымдар көп: саясаттану, әлеуметтану , мәдениеттану т.б. Солардың бірі-әлеуметтік философия. Бұл әлеуметтану (социология) емес. Әлеуметтану қоғамдағы топтардың пайда болып,дамуының ішкі заңдылықтарын, сол топтардың әрқайсысының ішкі ерекшеліктерін зерттейді. Әлеуметтік философия, сондай-ақ ол тарих философиясы, таптардың өмір сүру тәсілдерін, алатын орнын, қарым-қатынастарын зерттейтін ілім, әрине, әрбір қоғамда еңбек ететіндер мен еңбек етпейтіндер, жұмыссыздар, үстем тап пен езілушілер, жастар мен кәрілер, ерлер мен әйелдер, оқушылар мен оқымайтындар, әскери адамдар мен мүгедектер, зейнеткерлер мен уақытша бас бостандығынан айырылғандар бар. Олардың тұрмыс жағдайлары әр қилы Оның өзіндік себептері мен проблемелаоы бар. Осыдан келіп, осыдан келіп әлеуметтік философия дүниеге келді. Бұл ілім тарих философиясына жақын, оның бір саласы болып кіреді. Әлеуметтік философияғажататын мәселелер: елдің тыныштығы,халықтардың бірлігі елдің экономикасы мен мәдениеттің дамуы, мемлекеттің егемендігінің мықты болуы, шекараның берік болуы. Одан соң, елдегі жұмыссыздықты азайту, еңбек ақысын уақытылы төлеу, зейнеткерлердің хал-жағдайы, елдің денсаулығының мықты болуы, емдеу жүйесіеің дұрыс жолға қойылуы. Тұрғын үй, пәтер мәселесін шешу, халықтың емделу, демалысқа шығуын қамдастыру, жастардың тегіс мектепке тартылуы, жетім балаларға қамқорлық .Осылардың барлығы әлеуметтік мәселелер.Одан соң, қоғамда байлар мен кедейлер арасындағы алшақтықтың тереңдеуі Баюдың да түрлі жолдары бар, әркім өз еңбегі мен қабілеті арқылы байыса бір сәрі. Ал егер, халықтың ырзығын түрлі айламен қол сұғып, оны бойына сіңіріп, елді жұтатса ол екінші мәселе. Осылардың барлығы әлеуметтік мәселелер. Сондайлардың себебін ашу, әділетсіздікті болдыртпау, елде дұрыс қоғам орнату-бұл қашанда әлеуметтік философия проблемаларына жатады. Осылардың бәрін талдап, тексеріп, таразыға салғандай есептеп отырса-қоғам ұтамды. Сыбайластық жемқорлық тамырына балта шабылады. Бәрі заңға бағындырылуы қажет. Әлеуметтік философия жолға қойылған елде, заңсыздықтың беті ашылған жерде әділетті демократиялық қоғам орнайды. Әлеуметтік философияның басты мақсаттары осындай. Тарихты объективтік тұрғыдан түсінен өзінен бұрынғы алдыңғы қатарлы қоғамдық ойдың жай жалғасы емес, қоғамтану тарихындағы мүлдем сапалы кезең. Тарихқа объективтік көзқарастық қалыптасуы табиғатты да, қоғамды да қамтитын біртұтас ғылыми-философиялық дүние танымдық негіз болады. Қоғамды ғылыми тұрғыдан түсінудің басты өзгешелігі-ол алуан түрлі қоғамдық қатынастардың ,байланыстардың ішінен ең бастысын материалдық-өндірістік қатынастарды бөліп алады . Өндірістік қатынастердың шығуы, қалыптасуы адамдардың ой-санасына байланысты емес, қайта оларға тәуелсіз болады. Олар қоғамның идеологиялық рухани қатынастарын анықтаушы, белгілеуші, қоғам организмнің объективті, материалдық, экономикалық құрылымның негізі. Қоғамдық болмыс- адам өмірінің, оның іс-әрекетінің қажетті шарты және қайнар көзі. Адам өзінің жасампаздық күш-қуатымен табиғи мүмкіндіктерді шындыққа айналдыру арқылы болмысты өзгертіп отырады. Қоғамдық болмыс – адамзат тарихының даму кезеңдеріндегі әлеуметтік практиканың нәтижесі. Қоғамда түрлі қатынастар бар. Олар негізінен алғанда материалдығ және идеологиялық қатынастар болып екіге бөлінеді. Қоғам, өмірге адам мен қоғамдық қатынастар туралы ой пікірлер, идеялер мен ұғымдар алғашқы қауымдық қоғам дәуірінде-ақ қалыптаса бастаған. Адамдардың алдында қоғам деген не, ол қалай пайда болды, ол қалай дамиды, дамудың көздері мен қозғаушы күштері неде, қоғамдық құбылыстар мен процестердің байланысы қандай, өзара әсер, себеп, қарым-қатынастар заңдылықтеры бар ма деген және басқа да көптеген сұрақтар, ой-пікірлер мен идеялар туады. Қоғам дегеніміз – адамдардың алуан түрлі саналы іс–қимылы мен қызметінің негізінде қалыптасқан тарихи қауымдастығы. Адам қоғамда өмір сүріп, әрекет етеді, ол қоғамның ажырамас бір бөлігі және оған тәуелді. Сондай-ақ, қоғам да адамдардан құралады, адамдарсыз қоғам болмайды. Тарихты ғылыми тұрғыдан түсіндіру белгігі бір нақтылы объективтік жағдайлар талабына байланысты туындаған соның рухани нәтижесі еді. Ол қоғамның, философиясының, ғылымның жаңа практикалық талабына сәйкес келді.

Тақырып: Философиядағы құндылықтар мәселесі

Аксиология(грекше ахіа-құндылық және logos - ілім,сөз) – құндылық табиғатын философиялық тұрғыдан зерттеу. Аксиология философияда Х1Хғ. аяғы-ХХғ. басында философияның жалпы «құндылық проблемасына» қатысты кейбір күрделі мәселелерін шешуге тырысқан әрекет ретінде дүниеге келді. Құндылық проблемасы, барлық нәрсенің жаппай шешімінін сипатына ие болады және ерекше, ғылыми зерттеуден тыс,дүниеге көзқарастын өзіндік тәсілі деп есептеледі. Аксиология үш түрдің құндылық теориялары болып саналады. Объективті-идеалистік теориялар (неокантшылдық, гуссерль феноменологиясының өкілдері М.Шелер мен Н.Гартман, неотомизм, интуитивизм) құндылықты кеңістік пен уақыттан тыс тұрғын одүниелік нәрсе ретінде түсіндіреді. Субъективті-иделистік теориялардыңлогикалық позитивизмнің, эмотивизмнің, этикадағы лингвистикалық талдаудың, аффективтік – ерік теорияларын жақтаушылары У.Эрбаннын, Д.Проллдың, К.Люистің және т.б. құндылық жақтастары құндылықты тек адамның немесе жалпы табюиғат заңдарының табиғи қажеттерінің көрінісі ретінде қарастырады. Құндылықтың натуралистік теориясын (Мүдде теориясы,эволюциялық этика,космостық телеология этикасы) адамның табиғи қажеттерінің немесе жалпы табиғат заңдарының көрінісі ретінде түсіндіреді. Ғылыми түсіндірүде құндылық проблемасы универсализмнен арылған. Бүл проблеманың астарында ғылыми жолымен шешілетін алуан түрлі философиялық мәселелер жатыр.Аксиологиялық аспект – құндылықтар табиғатын зерттеу – сонымен тек салыстырмалы дербес сипатқа ғана ие болып отыр. Әлемді рухани-практикалық игеру процесі барысында адам болмысты өз құндылықтары арқылы қарастырады. Адамның әлемге қатынасының ерекшелігі оның өзін және өзге адамдарды, қоршаған дүниедегі заттарды, құбылыстарды, процестерді қайырымдылық, әділеттілік, сұлулық, пайдалылық және т.б.тұрғысынан бағалап, құндылықтар арқылы қарастыруымен сипатталады. Құндылықтық қатынас әрқашан да субъектінің бойында белгілі бір эмоциаларды – қуану, сүйсіну, таңдану, табыну сияқты сезімдерді тұғызады. Олардың ішіндегі ең жоғарғысы – қасиеттерге табыну.Адамға қасиеттер, мейлі ол діни немесе діни емес зайырлық қасиеттер болсын, қажет. Бұл мәселе, әсіресе, қоғамның адамгершілік тұғырлары мен мәдени дәстурлерінің құнсыздануы мен құлдырау кезінде өзектілігін байқатады. Құндылықтар – қасиеттер. Қасиетсіз адам жануарға айналып кетеді. Оларға деген табынушылық катынас бала кезден, ана сүтімен бірге, өзінің ана тілі арқылы ,мораль негіздері ретінде, өз тарихын, мәдениетін, әдет- ғұрыптары мен салт-дәстүрлерін игеру нәтижесінде орнығады. Қасиеттер адам бойына моральдік жауапкершіліктер жүктейді, сезімін айқындай түседі. Құндылықтық эмоцияның ең жоғарғы формасы – «жамандықтан» тазаруды білдіретін катарсисболып табылады. Құндылықтарды танудағы ең қиын мәселе – нағыз құндылықтарды жалғандарынан ажырата білу. Ол тек теория жағынан алғанда ғана қиын. Біз ізгілік пен зұлымдықты ешқайсысына анықтама бермей-ақ ажырата аламыз. Тіпті барлығы зұлым болғанда да зұлымдықтың аты зұлымдық, ешкім қайырымды болмаса да қайырмдылықтың аты қайырымдылық. Тек қайырымдылық пен адамға қызмет ететін нәрсе ғана нағыз құндылық болып табылады. Құндылықтар өмір сүріп қана қоймайды, соны мен қатар бір бірімен салыстырыла отырып, өзіндік құндылықтық қатарды, құндылықтық сатына құрайды. Әдебиеттерде құндылықтар жіктелуі әдетте былайша беріледі: витальді(өмір, денсаулық, игілік, экология және т.б.); әлеуметтік (әлеуметтік статус, әлеуметтік жағдай,байлық, отбасы,тәуелсіздік және т.б.); діни(Құдай, сенім, ғұрып, шіркеу және т.б.); моральдік(қайырымдылық, достық, сүйспеншілік, парыз, адалдық, әділеттілік және т.б.); эстетикалық(сұлулық, идеал, үйлесімділік және т.б.); саяси (заңдылық, мемлекеттілік, Ата заң, азаматтық, бостандықтар мен құқықтар және т.б.). Осылайша құндылықтар жалпы динамика мен сипатталатын мәдени реттеушіліктің қозғалмалы саласын білдіреді.

тақырып. Мәдениет және өркениет, олардың арақатынасы

Әрбір адам ұлттық, әлеуметтік топтың, таптың, ортаның өкілі, яғнинақты мєдениеттің өкілі. Мәдениет дегеніміз-адамның іс-әрекеті, оның даму формасы. Өйткені,адам табиғи заттар мен құбылыстарды өзін мүдесіне, талап-тілегіне сай өзгертіп отырады. Мєдениет адам мен табиғатың өзара тұтастығы, өзара қарым-қатынасының тарихи дамып өзгеруінің өлшемі. Адам табиғатының бал баласы. Бірақ оның өмір сұру қисыны басқа. Ол табиғаттан тыс өзіне жаилы ортаны, яғни өзінің болмасына иман етті қоғамды жасау керек. Обаста мәдениет деген сөз өзіндік лексикалық ұғым мағынасына «натура» /табиғат/ деген сөзге қарсы ілім ретінде қалыптасты. Табиғаттан тыс, адам қолынан шықанынның бәрі де мєдениет айғағы бола алады. Мәдениет әлемі адамның өз әлемі, өйткені ол адамның творчестволық, жасампаздық қабілеттерінің жемісі. Адамзат тарихы - мәдениет тарихы. Адамдар өздері өмір сүріп отырған табиғи және әлеуметік орта өзгертеді , дамып отырады. Осы даму процесінің нақты мағынасы мәдениет болып табылады Мәдениет адамның өзіндік дамуы мен бара-бар процесс. Философия мәдениетті қоғам дамуына тән жалпы заңдылықтарға сүйеніп зерттейді. Философиялық әдебиеттерде мәдениет ұғымы саралаудың көп жақтылығын, көп мәнділігін еске ала отырып, олардың бәрін бір жүйеге келтіруді мақсат ететін болсақ, онда үрдісті анықтауға болады. Біріншіден, мәдениет дегеніміз табиғаттан өзгеше, одан тыс адам қолмен жасалған құбылыстар. Екіншіден, мәдениет дегеніміз өндірісте, ғылымда, өнерде адам қол жеткізген жетістіктер. Мысалы, осы мағынада технологиялық, мәдениет, көркем өнер мәдениеті, адамгершілік мәдениеті деп айтып жүрміз. Бұл мәдениеттің нормативті сипаты. Әрине,бұл екі ұрдіс те біржақтылықты көрсетеді, ұғымның мәні ашылмайды. Мәдениеттің өзіндік концептуалдік мәні оның адамның өзін қоршаған ортаны жетілдіріп, көркейтуге тырысқан саналы рухының ізденістерінің көрсеткіші екендігін еске алсақ, жоғарыда келтірілген В.М.Межуев анықтамасының дұрысты дәлелденеді. Өркениет туралы мәселе философия тарихында әр түрлі қырынан көрінеді. Біріншіден, өркениет дегеніміз адамзаттың даму процесіне тағылықтан кейін дүниеге келген ерекше тарихи кезең. Бүл кезеңнің негізгі ерекшелікрі еңбек бөлісуі арасында пайда болған адамдар арасындағы қарым –қатынастар онан әрі кеңейіп, товар өндірісінің пайда болуы таптардың қалыптасуы , мемлекеттің дами бастауы. Өркениет бүкіл дүние жүзілік тарихи процестің белгілі бір тиянақты даму саясаты. Археологтар мен ежелгі тарихты зерттеушілер бүл ұғымды дәл осы мағынада пайдаланып жүр. Өркениеттің тарихи дамуының нақты кезеңі деп қарастырудыңе алғаш рет Ш. Фурье ұсынған еді, осы теориялық дәстүр Л. Морган Ф. Энгельс еңбектерінде онан әрі дамытылады. Екіншіден, өркениет деп салыстырмалы тұықталған, өзіндік ерекшелігі бар қоғамдастықты атаған. Бұл дәстүр И.Я.Данилевский еңбектерінде қалыптасқан. Кейіннен осы концепцияны О.Шпенглер, К.Н. Леонтьев дамытқан. Ал өркениет ұғымы қоғамдық прогрестің кейінгі кездерінде пайда болған дамуын түсіндіреді.

жүктеу/скачать 144,83 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: