«Тарихи ескерткіштер, ұлттық келісім және демографиялық реформалар – Қазақстан халқының азаматтық таңдауы»
жүктеу/скачать 47 Kb.
|
10 саб
| АЛТЫН ШОҚЫ
Алтын шоқы – Қарағанды облысындағы Ұлытаудағы таулардың бірі. Бұл тауды әйгілі Ақсақ Темірдің (1336-1405) есімімен байланыстырады. Аңыз бойынша, Алтын Орда ханы Тоқтамысқа қарсы жорыққа шыққан Ақсақ Темір осы Ұлытауға дейін келіп, Алтын шоқы шыңында тастан қашалған үлкен ескерткіш орнатуды тапсырыпты. Кейбір деректерге сүйенсек, 1391-ші жылдың тамыз айында Ақсақ Темір 200 мың сарбазы бар әскерімен Сарыарқаның қақ ортасына дейін, Ұлытауға жеткен. Мәуереннахр әмірі Тоқтамыс ханға қарсы жорыққа шығып, Бетпақдала шөлінен өткен. Сол шөл даладан кейін арқа төсіне жетіп, Жошы ханға тиесілі ұлыстың табиғатына тәнті болған Ақсақ Темір, самал жел соққан, жанға да, малға да жайлы өлкеде бірнеше күн тынығып алуды жөн көреді. Ұлытаудың жайлығына тәнті болған билеуші бір төбенің басына тастан қашап, ескерткіш орнатуды тапсырады. Сол тасқа арнайы жазу қалдыртыпты. Бұл тарихи оқиға туралы деректер алғаш рет алты ғасыр өткен соң ғана анықталды. 1935-ші жылы, танымал қазақ ғалымы, геолог, Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы Ғылым Академиясының ең бірінші академигі Қаныш Сәтпаев ағамыз Орталық Қазақстанға жасаған экспедиция кезінде осы ескерткішті тауып алған. Үлкен тастан жасалған ескерткішті Ұлытау ауданының Ақшоқы деген жерінен тапқан. 1941-ші жылы Қаныш Сәтпаев «Жезқазған ауданындағы тарихи ескерткіштер» атты мақаласын жариялады. Бұл мақала 1989-шы жылы «Ғылым» баспасының «Ғылым және мәдениет туралы таңдаулы мақалалар» жинағына енген. Сол мақалада былай деп жазылған: «Езді мәліметінше, Ақсақ Темір Ұлытаудың төбесіне шығып, айналадағы, қалың көк шөбі теңіздей жайқалған даланың көркіне көзі тоймай, ұзақ қарап отырыпты. Ақсақ Темір бұл жерде бір күн бойы тынығып, кейін өзі бастап келген әскерге тапсырма береді. Әрбір сарбаз бір тастан әкеліп, таудың басына үйюге тиіс болады. Сөйтіп, үлкен пирамида пайда болды. Тасқа шебер ұсталар сол бақытты күнді қашап жазған екен. Бұл күн тарихта мәңгі қалсын деген ниетпен». Ескерткіш Ұлытау тауларының солтүстік-батыс жағында, Жезқазған-Арқалық автомобиль жолынан батысқа қарай 90 шақырым жерде, Саят ауылынан 80 шақырым батысқа қарай қашықтықта орналасқан. Оның биіктігі – 50 метр. Алтын шоқының басты ерекшелігі – оның төбесінде пирамида тәріздес жиналған тастар үйіндісі. Ақсақ Темір 200 мың сарбаздың әрқайсысына Алтын шоқы басына бір-бір тастан көтеруді бұйырған. Түбінде балқыту пешін салғызып, жақын маңдағы өзен бойынан шіңгіл шауып, сол жиналған тастарды балқытқызған деседі. Ал, сол тасқа қашалған жазу қазіргі қазақ тіліне ұқсас көрінеді: «Тарихтан жеті жүз тоқсаныншы Қой жылы. Жазғы шілде айы. Тұран сұлтаны Темірбек, 200 мың әскерменен Тоқтамыс ханға қарсы жорыққа шықты. Осы жерден өтіп бара жатып, осы жазбаны қалдырды. Жаратушы, қолдаушысы болсын! Бұйырса, барлық адамдар оның істеген істерін, естерінде сақтап жүрсін!» деген тілек жазылған екен. Осы тарихи жәдігердің табылуына бірсыпыра уақыт болса да, әлі күнге дейін сол материалдың құрылымы белгілі болған жоқ. Кейбір деректер бойынша, жазу метеорит тасына қашалған көрінеді. Жәдігердің өзі Санкт-Петербордың мұражайында сақталған. Бұған дейін тас плитасы үлкен үңгірді жауып тұрған, ал, сол үңгірде кірпіш күйдіретін пеш орнатылған екен. Қазір Алтын шоқы төбесінде сол тастың толық нұсқадағы көшірмесі орнатылған. Оған да Ақсақ Темір қалдырған жазба қашалып жазылған. жүктеу/скачать 47 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|