Тауарлар мен капиталдың халықаралық қозғалысы
жүктеу/скачать 1,96 Mb. Pdf көрінісі
|
treatise25475
| IS
ирегі солға қарай жылжи бастайды. IS ирегінің қозғалысы пайыздың ішкі ставкасы әлемдікпен теңескенше, яғни шетел капиталының құйылуын қозғаған себеп жойылғанша жүре береді. Егер де пайыздың ішкі ставкасы әлемдіктен аз болса, капиталдың елден шетелге шығарудың өсуі байқалады, яғни шетел валютасына сұраныстың өсуін қозғайды, мұның салдары ретінде таза экспорттың өсуіне, IS ирегінің оңға жылжуына және пайыз ставкасының ішкі көтерілуіне алып келеді. Ішкі пайыздық ставканың құлдырауы жағдайында ішкі құнды қағаздарды шетелдіктерге айырбастаудың, бұған сәйкес капитал қоғалысы шотының нашарлауы жүретін кері процесі байқалатын болады. Капитал мобилділігін үш түрге бөледі: 1) мінсіз капитал мобилділігі. Бұл жағдайда ішкі құнды қағаздар шетелдік қағаздардың орнын басады, олардың бағасы (олай болса, пайыздық ставка да) әлемдік нарыкта бекитін болады. Әлемдік нарықтағы басым пайыздық ставка дегейі шағын ашық экономикада да басым болады; 2) мінсіз капитал мобилсізділігі. Бұл жағдайда ашық экономика капитал нарығы әлемдік капитал нарығынан мүлде қол үзген жағдайда болады. Капитал қозғалысы шотының теңгерімі (балансы) ішкі пайыздық ставкадан тәуелсіз әрдәйім нөлге тең болады; 3) жетілмеген капитал мобилділігі. Әдеттегі жай ретінде қарастырылатын бұл мобилділікте ішкі құнды қағаздар шетелдік құнды 26 қағаздардың жетілмеген алмастырғышы болып табылады. Капитал қозғалысы шотының теңгерімі пайыздық ставканың өзгеруі функциясы түрінде көрінеді. Ішкі пайыздық ставка көтерілген кезде (шетелдік пайыздық ставка тұрақты болып қалады деп болжана отыра) капитал қозғалысының шоты жақсарады. Қарастырылып отырған жағдайдағы сауда теңгерімі жалпы ішкі өнімнің тікелей функциясы болып, ал таза капитал құйылу ағыны (капитал қозғалысы шотының балансы) пайыздық ставканың тікелей функциясы болып табылатындықтан, ЖҰӨ деңгейі мен пайыздық ставка капиталдың таза құю ағыны сауда теңгеріміне сәйкес болған жағдайда сыртқы тепе-теңдік (төлем теңгерімінің тепе-теңдігі) жағдайына қол жеткізу мүмкін болады. Бекітіліген валюталық курс жағдайындағы ақша ұсынысы, жоғарыда атап өтілгендей, Орталық банкі жариялаған деңгейдегі валюталық курсты демеу саясаты жүзеге асырады. Бұған байланысты экономиканы реттеудің монетарлық әдістері тепе-теңдікті қамтамасыз ету қажеттілігімен қайшылыққа түседі. Егер де ОБ ақша ұсынысын өсіруге тырысатын болса, онда отандық валютаның нарықтық бағамы төмендей бастайды. Бірақ та ресми бағам бұрынғыдай қала беретіндіктен, отандық валютаны нарықтықпен салыстырғандағы жоғары ресми бағам бойынша Орталық банкіге сату белсенділігі артады, бұл ақша массасының бастапқы деңгейіне дейін төмендеуіне алып келеді. Ынталандырушылық әсерге тек қана ұлттық валютаның девальвациялануы жағдайында ғана қол жеткізуге болады. Осылайша бекітілген валюта курсы жағдайында кредиттік-ақша саясаты жарамсыз, алайда бекітілген валюталық курс режимі ақша саласындағы күйзелістердің салдарын, ұлттық кіріс деңгейін тұрақты ұстап, қалпына келтіруге мүмкіндік береді. Бекітілген валюталық курс жағдайындағы фискалдық әдістер, керісінше өте нәтижелі болып табылады. Үкімет мемлекеттік шығындарды көтеру жолы арқылы жиынтық сұранысты ынталандыру міндетін қойды деп елестетейік. Мұның нәтижесінде IS ирегі 7-суретте көрсетілгендей оңға қарай жылжиды ( IS 1 → IS 2 ). 27 7-сурет. Бекітілген валюталық курс жағдайындағы ынталандырушы фискалдық саясат. IS ирегінің жылжуы үш еселенген тепе-теңдікті бұзады, себебі і 1 пайызының ішкі ставкасы әлемдіктен жоғары болып шығады. Біз білетініміздей, пайыздың ішкі ставкасының жоғарылауы елге шетел капиталының ағынын тартады, бұл отандық валютаға деген сұраныстың өсуіне алып келеді. Валюталық курстың тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін Орталық банкі ақша ұсынысын өсіруге мәжбүр болады, мұның нәтижесінде LM 1 ирегі LM 2 күйіне қарай оңға жылжиды. Осылайша Ү 2 жоғарырақ ұлттық кіріс мәні мен і = і z пайыздық ставкасы жағдайында жаңа үш еселенген тепе- теңдік орнайтын болады. Пайыздық ставка өзгермегендіктен, жеке инвестицияларды ығыстыру әсері болмайтынын атап өту керек, және де жабық экономика жағдайымен салыстырғанда мемлекеттік шығындардың өсуінің мультипликативтік әсерінің әрекеті толық көлемде болады. Осылайша, бекітілген валюталық курс жағдайындағы фискалдық саясат пәрменді болып шығады, себебі үш еселенген тепе-теңдік сақталғанда ғана жиынтық сұраныс мен шынайы ұлттық кірістің өсуіне алып келеді. Бұдан басқа, осы тәріздес нәтижелерге импортқа шек қоятын протекционистік шаралар арқылы да қол жеткізуге болады. Жүзбелі валюталық курс жағдайында фискалдық саясат, керісінше, тиімсіз болып қалады. Мұның себебі IS -нің оңға жылжуы шақырған пайыздың ішкі ставкасының өсуі елге шетел капиталының құйылуына алып келеді және отандық валютаға сұранысты арттырады. Отандық валютаға сұраныстың өсуі валюталық курстың өсуін қозғайды, бұл таза экспорттың қысқаруына алып келеді. Таза экспорттың төмендеуі жиынтық сұраныстың бастапқы өсімін жоққа шығарады және IS ирегін бастапқы кұйге қайтарып алып келеді. Яғни фискалдық саясат бұл жағдайда тиімсіз болып шығады. Алайда мұның жағымды жағы бар: жүзбелі валюталық курс экономиканың ұлттық кіріс деңгейін тұрақты ұстай отыра, автономды сұраныстағы күрт толқулардың әсерінен сақтайды. Жүзбелі валюталық курс жағдайында кредиттік-ақша саясаты, керісінше тиімді болып табылады. Ынталандырушы монетарлық шаралардың нәтижесі 8-суретте бейнеленген. 28 8-сурет. Жүзбелі валюталық курс жағдайындағы ынталандырушы кредиттік-ақша саясаты. Орталық банкі ақша ұсынысын көбейтті деп болжайық, бұл LM 1 ирегінің LM 2 жайына қарай жылжуында көрініс береді. Ақша ұсынысының өсуі елден капиталдың кері ағынын ынталандыра отыра, пайыздың ішкі ставкасының төмендеуін қозғайды. Шетел валютасына деген сұраныстың нәтижесінде валюталық курс төмендейді, бұл таза экспорттың өсуіне, және де бұған сәйкес жиынтық сұраныстың ( IS 1 → IS 2 ) өсуіне де алып келеді. Жаңа үш еселенген тепе-теңдік Ү 2 ұлттық кірістің жоғарырақ деңгейі және пайыздың әлемдік ставкасы жағдайында орнайтын болады. Соныменен, мемлекеттің ашық жүйедегі экономикаға әсер ету әдістерін таңдауы ұлттық валюта режиміне тәуелді болады. Соның ішінде, төлем теңгерімінің қарызын Орталық банкінің елдің валюта резервтерін сату жолы арқылы орнын толтыруы қажеттілігін тудырады. Орталық банкінің валюталық резервінің азаюы бұл жағдайда ішкі нарықта Орталық банкінің елдің экономикалық жүйесінен «алатын» ұлттық валютаның орнына шетел валютасының ұсынысының өсуімен қатар жүреді. Осылайша төлем балансының жетімсіздігі елдегі ақша ұсынысын азайту тенденциясына, ал артылып қалушылығы - көбейту тендениясына ие болады. Егер де монетарлық үкімет көңіл аудармаған жағдайда (мұндай жағдай өте сирек болады) бұл процесстердің орын алуы мүмкін. Ақша ұсынысы, әдетте, төлем бейтеңгерімін белсенді түрде стерильдеуге, яғни төлем бейтеңгерімінің ақша ұсынысына әсер етуіне жол бермеуге әрекет ететін монетарлық үкіметтің өте қатаң бақылауында болады. Төлем теңгерімінің жетімсіздігін стерильдеу үшін олар ашық рыноктағы мемлекеттік облигацияларды сатып алуы, есеп ставкаларын азайтуы немесе резервтік талаптарды азайтуы керек. Төлем теңгерімінің артылып қалушылығын стерильдеу үшін олар керісінше жасауы керек, яғни мемлекеттік құнды қағаздарды сатуы, есеп ставкасын көтеруі, резервтік талаптарды көтеруі керек. Монетарлық үкіметтің төлем бейтеңгерімін стерильдеу қабілетінде шектеулер бар екендігі айқын. Мысалы, монетарлық үкімет ұзақмерзімдік созылмалы (немесе фундаменталды) жетімсіздікті шексіз стерильдей алмайды, себебі ертелі-кеш оның халықаралық резервтік авуарлары таусылатын болады. Сол сияқты монетарлық үкімет созылмалы артылып қалушылықты да шексіз стерильдей алмайды, себебі ертелі-кеш халықаралық резервтік авуарлар қоры халықаралық ақша ұсынысына тең болады да, бұдан арғы артылып қалушылықтар ақша ұсынысының өсуін біржақты негізде өсуіне алып келеді. жүктеу/скачать 1,96 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|