381-бап. Қызметке селқос қарау
Бастықтың немесе лауазымды адамның қызметке селқос қарауының объективтік жағы – оның қызметке арам ниетті немесе немқұрайды қарау салдарынан онымен өз міндеттерін орындамау немесе тиісті орындамауында көрініс табады, егер бұл азаматтар немесе ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделерінің немесе қоғам немесе мемлекет заңды мүдделерінің елеулі бұзушылығына әкеліп соқтырса.
Яғни бұл қылмыстың объективтік жағына үш міндетті сипат кіреді:
1. лауазымды адаммен қызмет міндеттерін орындамау немесе тиісті орындамау;
2. бір немесе бірнеше заңды құқықтар мен мүдделерді елеулі бұзу түріндегі қоғамдық қауіпті салдардың туындауы;
3. қызмет бойынша іс-әрекет (әрекет немесе әрекетсіздік) және заңмен қорғалатын құқықтар мен мүдделерді қорғау араларындағы себепті байланыс.
Орындамау болып – бастықпен немесе лауазымды адаммен оған жүктелген қызмет функцияларын орындамау, бұл адам міндеттер және құқықтар көлеміне сай қолдануға міндетті болатын шараларын қолданбау (мысалы, әскери бөлімнің зат қызметінің бастығымен әскери қызметшілерді арнайы киімдермен қамтамасыз ету бойынша шараларды қолданбау) келеді.
Тиісті орындамау – өзінің функционалды міндеттерін арам ниетті немесе немқұрайды орындаудан құралады. Осы ретте адамның жүріс-тұрысында міндеттерді орындамау немесе тиісті орындамау өз ара түйісуі мүмкін. Бірінші де, екіншісі де бірнеше рет, жүйелі немесе бір рет жасалатын болып келуі мүмкін.
Бұл қылмыстың міндетті сипаты болып – құқықпен қорғалатын мүдделерге елеулі зиянның келтірілуі келеді. Тәжірибе қаралатын норманың құрамындағы басым салдар болып, әдетте бөтен біреудің мүлкінің нақты қоры азаюы түріндегі, мүліктік зиян келетінін дәлелдейді. Қызметке селқос қарау кезінде азырақ кездесетін салдар болып – адамның денсаулығына зиян келтіру болып келеді.
Адамның заңда көрсетілген салдар болғанында кінәләу үшін бастық немесе лауазымды адам жүріс-тұрысы мен және қоғамға қауіпті салдар араларындағы себепті байланыс анықталуы тиіс.
Қызмет міндеттерін орындамау, тиісті орындамау және құқықпен қорғалатын мүдделерге келтірілген елеулі зиян араларындағы себепті байланысты анықтамау немесе оның дәлелденбегендігі селқос қарау құрамы болмағаны туралы айтады.
Қызметке селқос қараудың субъективтік жағы тек менмендік немесе немқұрайлық түріндегі абайсыз кінәмен сипатталады. Қылмысты менмендік болған ретте кінәлі оның қызмет бойынша міндеттерін орындамауы немесе тиісті орындамауы салдарынан құқықпен қорғалатын мүдделерге елеулі зиян келтірілуі мүмкін екенін алдын ала біледі, бірақ жеңілтектіктен жеткілікті негізсіз оны болғызбау мүмкіндігіне сенеді.
Менмендік үшін, әдетте, кінәлінің лауазымды міндеттерін реттейтін нақты тәртіптерді сезіне тұра бұзу – сипатты болып келеді.
Немқұрайлық орын алса, кінәлі істің мән-жайларына байланысты оның әрекеттерінен қылмысты салдар туындауы мүмкіндігін білу керек және біле алатын болғанмен де осыны алдын ала болжамайды.
Қылмыстың субъектісі арнайы – ұдайы, уақытша немесе арнайы өкілеттік бойынша билік өкілінің міндеттерін жүзеге асыратын немесе Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерінде, басқа әскерлерде және Қазақстан Республикасының әскери бөлімшелерінде ұйымдастырушы-өкімдік немесе әкімшілік шаруашылық функцияларды атқаратын бастық немесе өзге лауазымды адам (ҚК 307-бабына ескерту).
ҚК 381-бабының 2-бөлігі жауапкершілікті ауыр зардапқа әкеліп соқтырған дәл сол әрекеттер үшін қарастырады.
ҚК 381-баптың 3-бөлігі жауапкершілікті осы баптың бірінші және екінші бөліктерімен қарастырылған, соғыс уақытында немесе ұрыс жағдайда жасалынған іс-әрекеттер үшін белгілейді.
Достарыңызбен бөлісу: |