Тіл – құрал. Қазақ тілін меңгеру деңгейін тестілеу əдісімен бағалау емтиханына дайындық үшін оқу-əдістемелік құралы

81
ЛЕК
СИКА-
ГР
АММА
ТИКА
ЛЫҚ БӨЛІК
Болымсыз мəнді сөйлемді көрсетіңіз.
Укажите предложение со значением отрицания.
А) Адамның мінезі ісіне сай болса ғой.
В) Шынайы сезім болмаса, махаббат та болмайды.
С) Парасатты, ақылды адамдарды аса қадірлеймін.
D) Ержан өзін үнемі бірқалыпты ұстайтын шығар.
64
Етістіктің мақсатты келер шағы (болымсыз түрі)
Келешекте істелетін іс-əрекеттің жүзеге асу, аспауының мақсатын білдіретін 
етістіктің түрін етістіктің мақсатты келер шағы деп атаймыз. Етістіктің мақсатты 
келер шағы етістіктерге есімшенің -мақ/-мек, -бақ/-бек, -пақ/-пек жұрнақтары үстеліп, 
жіктелуі арқылы жасалады. Мысалы: бармақ, келмек, жазбақ, сүзбек, айтпақ, кетпек. 
Мақсатты келер шақтың болымсыз түрі емес көмекші етістігі тіркесіп, жіктелуі арқылы 
жасалады. Мысалы: Мен бүгін базарға бармақшы емеспін. Ол жуыр маңда қалаға 
қайтадан кетпекші емес.
♦ Көп нүктенің орнына қажетті сөзді қойыңыз.
   Вместо многоточия вставьте нужное слово.
Ұлттық мəдениеті жоқ ел ешқашанда егеменді ел ... емес.
А) болмақ 
В) жасамақ
С) жүрмек
D) шығармақ
1) болмақ сөзі сөйлем мазмұнына сəйкес келеді; 
2) жасамақ сөзі сөйлемдегі ой желісіне сəйкес емес;
3) жүрмек сөзі сөйлем мазмұнымен үйлеспейді;
4) шығармақ сөзі сөйлемді мағыналық жақтан толықтыра алмайды.
♦ Көп нүктенің орнына тиісті сөз тіркесін қойыңыз.
   Вместо многоточия вставьте нужное словосочетание.
Мен уақытымды бос ... .
А) болмақ емес
В) жүрген жоқпын
С) өткізбек емеспін
D) шұғылданған жоқпын
1) болмақ емес тіркесі бос сөзімен тіркесе алмайды, сондықтан сөйлемді толықтыра 
алмайды;  
2) жүрген жоқпын тіркесі уақытымды сөзімен тіркесе алмайды; 
3) өткізбек емеспін тіркесі уақытымды сөзімен тіркесе алады, сөйлем мазмұнына 
сəйкес келеді;
4) шұғылданған жоқпын тіркесі  сөйлем мағынасына сəйкес келмейді.

82
♦ Мақсатты түрде орындалмаған қимылды табыңыз.
   Найдите преднамеренно несовершенное действие. 
А) Айжан ата-анасына жиналыс жайлы айтпады.
В) Қалижан ағасына мұғалімнің ескертпесі туралы айтпақшы емес. 
С) Гүлжиһан мен Бану ұстаздарының ескертуінен қорытынды шығарды.
D) Марат ата-анасына мектептегі жиналыс болатынын айтуды ұмытыпты.
1) сөйлемде орындалған қимыл туралы айтылған; 
2) сөйлемде мақсатты түрде жүзеге асырылмаған əрекет туралы баяндалған;
3) сөйлемдегі іс-əрекет болымды мəнде берілген;
4) сөйлемде мақсатты түрде орындалмаған іс-əрекет емес, аңдаусызда 
орындалмаған оқиға сипатталған.
Көп нүктенің орнына қажетті сөзді қойыңыз.
Вместо многоточия вставьте нужное слово.
Бұл мəселені бүгін ... емеспін.
А) таппақ
В) жинамақ
С) талқыламақ 
D) жауап бермек
Көп нүктенің орнына қажетті тіркесті қойыңыз.
Вместо многоточия вставьте нужное словосочетание.
Енді ол досымен жиі ... .
А) шығармақ 
В) тапқан жоқ
С) аяқтамақ еді
D) кездеспек емес 
Көп нүктенің орнына қажетті сөзді қойыңыз.
Вместо многоточия вставьте нужное слово.
Осыдан кейін ол ауыр жұмыс ... емес.
А) сенмек
В) істемек
С) бармақ
D) қайтпақ
Мақсатты түрде орындалмаған іс-əрекетті табыңыз.
Найдите преднамеренно несовершенное действие.
А) Студенттер ертең жорыққа шығады. 
В) Студенттер биыл жорыққа көп шыққан жоқ.
С) Осы демалыста студенттер жорыққа шықпақ емес.
D) Студенттер өткен аптада жорыққа шықпаған болатын.
65
66
68
67

83
ЛЕК
СИКА-
ГР
АММА
ТИКА
ЛЫҚ БӨЛІК
Ауыспалы келер шақ
Етістіктің келер шағы алдағы уақытта болатын іс-əрекетті білдіреді. Етістіктің 
ауыспалы келер шақ түрі -атын/-етін, -йтын/-йтін тұлғалы есімше мен көмекші 
сөздердің тіркесуінен жасалады. Қайтатын сияқты, баратын білем, келісетін тəрізді, 
істейтін шығар деген тіркестер іс-əрекеттің болашақта жүзеге асуының күмəнді екенін 
көрсетеді. Мысалы: Құрбыммен кеңесетін шығармын. Ал баратын болды, жасайтын 
болып отыр деген тіркестер қимылдың келешекте айғақты түрде жүзеге асатынын 
білдіреді: Айгүл апам қыздың жасауын өзі дайындайтын болып отыр.
♦ Көп нүктенің орнына қажетті сөзді қойыңыз. 
   Вместо многоточия вставьте нужное слово. 
Бүгін кешке «Дударай» бағдарламасын ... едім.
A) көрдім
B) естігем 
C) көретін
D) тыңдағам
1) көрдім сөзі   едім етістігімен тіркеспейді; 
2) естігем сөзі едім етістігімен тіркесе алмайды;
3) көретін сөзі едім етістігімен тіркесе алады, əрі сөйлем мазмұнына сəйкес келеді;
4) тыңдағам сөзі сөйлемді аяқтайды, сол себепті едім етістігімен тіркес түзе 
алмайды.
♦ Көп нүктенің орнына қажетті сөзді қойыңыз.
   Вместо многоточия вставьте нужное слово.
Біз отандық тауарларды ... .
A) тұтынатын едік 
B) қолданатын болсақ
C) өндіретін тəрізді
D) пайдаланатын шығар
1) сөйлемдегі біз сөзі етістіктің І жақта көпше түрде болуын қажет етеді, тұтынатын 
едік тіркесі сөйлем мазмұнына да сəйкес келеді; 
2) қолданатын болсақ тіркесі - тиянақсыз, сондықтан сөйлемді аяқтай алмайды;
3) біз есімдігі І жақ, көпше түрдегі етістікті қажет етеді, ал өндіретін тəрізді тіркесі ІІІ 
жақта тұр (олар);
4) ІІІ жақтағы пайдаланатын шығар тіркесі І жақтағы біз сөзімен тіркесе алмайды.
♦ Іс-əрекеттің болашақта жүзеге асу-аспауы күмəнді екенін білдіретін сөйлемді 
табыңыз.
  Укажите предложение, в котором выражено сомнение в осуществимости действия в 
дальнейшем. 
А) Айдар жаңа жұмысқа тұрғалы біраз уақыт болды.
В) Гүлсім жаңа зауытқа жұмысқа тұрғысы келеді.
С) Жаңадан ашылған зауытта бос жұмыс орындары бар.
D) Мұрат інісі екеуі де осы зауытқа жұмысқа тұратын болар.
1) сөйлемде айтылған ақпарат нақты да айқын; 
2) сөйлемдегі іс-əрекеттің келешекте іске асуы күмəнсіз;
3) сөйлемде іс-əрекет туралы мəлімет  нақты көрсетілген;
4) сөйлемде ақпараттың болашақта іске асуы күмəнді.

84
69
Көп нүктенің орнына қажетті сөзді қойыңыз.
Вместо многоточия вставьте нужное слово.
Жас кезінде мерекелерді отбасында атап өткенді ... .
А) көретін 
В) ренжитін
С) ұнататын
D) қиналатын
Көп нүктенің орнына қажетті тіркесті қойыңыз.
Вместо многоточия вставьте нужное словосочетание.
Сен оны ... .
А) білетін шығар
В) көретін секілді
С) танитын сияқты
D) танымайтын боларсың
Іс-əрекеттің болашақта жүзеге асу-аспауы күмəнді екенін білдіретін сөйлемді 
табыңыз.
Укажите предложение, в котором выражено сомнение в осуществимости 
действия в дальнейшем.
А) Əкем күнде жұмысқа уақтылы барады.
В) Апам жұмысқа бүгін ерте барыпты.
С) Ол жұмысқа кешікпей баратын болып отыр. 
D) Əрине, жұмысқа кешікпей ертерек барған дұрыс.
Сөйлемді аяқтаңыз.
Закончите предложение.
Мүмкін олар ертең саябаққа ... .
А) жүретін шығар
В) тұратын тəрізді
С) баратын болар
D) болатын сияқты
70
71
72
Мекен үстеулер
Мекен үстеулер іс-əрекеттің жүзеге асатын орнын не бағытын білдіреді. 
Сұрақтары: қайда? қай жерде? қайдан? қай жерден? қалай қарай? Мысалы: ілгері, 
төмен, жоғары, кейін, т.б.. Ол демалысқа кейін шығады. Олар амал жоқ төмен түсті.
♦ Көп нүктенің орнына қажетті сөзді қойыңыз.
   Вместо многоточия вставьте нужное слово.
Қызметкерлердің көпшілігі ... отырған болуы керек.
А) осында
В) ілгеріде
С) тысқары 
D) одан-бұдан
1) осында сөзі сөйлемдегі ой 
желісіне сəйкес, отырған сөзімен 
тіркесе алады; 
2) ілгеріде сөзі сөйлем 
мазмұнымен үйлеспейді;
3) тысқары сөзі сөйлем 
мазмұнымен сəйкес келмейді;
4) одан-бұдан сөзі отырған 
сөзімен тіркесе алмайды. 

85
ЛЕК
СИКА-
ГР
АММА
ТИКА
ЛЫҚ БӨЛІК
♦ Көп нүктенің орнына мекендік ұғымды білдіретін сөзді қойыңыз.
   Вместо многоточия вставьте слово со значением месторасположения. 
Асқар бүгін ... досын кездестірді.
А) кейін
В) оқта-текте
С) соңында
D) жол-жөнекей
1) кейін сөзі сөйлем мазмұнына сай емес; 
2) оқта-текте сөзі сөйлем мағынасына үйлеспейді;
3) соңында сөзі бүгін сөзімен тіркесе алмайды; 
4) жол-жөнекей сөзі сөйлем мазмұнына сəйкес келеді. 
♦ Мекендік ұғымды білдіретін сөзі бар сөйлемді көрсетіңіз.
   Укажите предложение, в котором есть слово со значением месторасположения.
А) Демалыс күнін балалар қызықты өткізді.
В) Балалар екі топқа бөлініп, қашар доп ойнады.
С) Содан соң жаяулар жарысын ұйымдастырды.
D) Балалар жол-жөнекей қуыспақ ойнап қайтты.
1) сөйлемде мекендік ұғымды білдіретін сөз жоқ; 
2) сөйлемде іс-əрекеттің өтіп жатқан орны туралы мəлімет жоқ;
3) сөйлемдегі ақпаратта қимылдың уақыты айтылған, мекендік ұғым көрсетілмеген;
4) сөйлемде іс-əрекеттің орны көрсетілген, жол-жөнекей сөзі мекендік ұғымды 
білдіреді.
Көп нүктенің орнына қажетті сөзді қойыңыз.
Вместо многоточия вставьте нужное слово.
Оның мансабы ... көтеріліпті
А) төмен
В) астына
С) жоғары
D) қасына
Көп нүктенің орнына қажетті сөзді қойыңыз.
Вместо многоточия вставьте нужное слово.
Мəжілісте орынбасары бастығынан сəл ... отыр екен.
А) қасында 
В) жанында 
С) төменірек
D) жоғарыдан
Көп нүктенің орнына мекендік ұғымды білдіретін сөзді қойыңыз.
Вместо многоточия вставьте слово со значением месторасположения.
Бақыт інісін таппаған соң, ... кетті.
А) кері
В) бұрын
С) кешке
D) əлдеқашан 
73
74
75

86
76
Мекендік ұғымды білдіретін сөзі бар сөйлемді көрсетіңіз.
Укажите предложение, в котором есть слово со значением месторасположения.
А) Кешке балалар спортпен айналысады.
В) Үйдің астында, төменде өздері жасаған спорт залы бар.
С) Қолдары бос уақытында балалар спортпен шұғылданады.
D) Ұлдар ауыр атлетикамен, қыздар аэробикамен айналысады.
♦ Көп нүктенің орнына қажетті сөзді қойыңыз.
   Вместо многоточия вставьте нужное слово.
Біз интернет ... көптеген ақпарат алып отырмыз.
А) үшін
В) сайын 
С) секілді
D) арқылы
1) үшін сөзі сөйлемді мағыналық жақтан толықтыра алмайды; 
2) сайын сөзі сөйлемде айтылған ой желісіне үйлеспейді;
3) секілді сөзі сөйлемде берілген ой ағымына сай емес;
4) арқылы сөзі сөйлемнің мазмұнына сəйкес келеді.
Шылау сөздер. Септеулік шылаулар
Атау септігіндегі сөздермен тіркесетін септеуліктер
Дербес мағынасы жоқ, белгілі бір сұраққа жауап беріп, өз алдына сөйлем мүшесі 
бола алмайтын көмекші сөздерді шылаулар деп атаймыз. Шылаулар мағынасы мен 
қызметіне қарай үшке бөлінеді: 
1) септеуліктер; 
2) жалғаулықтар; 
3) демеуліктер. 
Өзінің алдындағы негізгі сөздің белгілі бір септікте тұруын қажет ететін шылаулар 
септеуліктер деп аталады. Ілік, табыс жəне жатыс септіктерінен басқа атау, барыс, 
шығыс жəне көмектес септіктерінің бірінде тұрған сөздермен тіркеседі. Мысалы: сен 
туралы, үйге шейін, содан соң, сабақпен қатар.
Септеулік
Шылау сөздер
Атау септіктегі сөзбен тіркесетін 
септеулік 
арқылы, жайында, жөнінде, туралы, 
жайлы, үшін, сайын, сияқты, секілді, 
тəрізді, сықылды, шамалы, шақты 
♦ Көп нүктенің орнына қажетті сөзді қойыңыз.
   Вместо многоточия вставьте нужное слово.
Ұста өмір ... айналысқан кəсібінен бірден қол үзіп кете алмады.
А) бойы
В) қатар 
С) секілді 
D) туралы
1) бойы сөзі сөйлемге мағыналық жақтан үйлесіп, өмір сөзімен тіркеседі; 
2) қатар сөзі сөйлемдегі айтылған ойға сай емес, өмір сөзімен тіркеспейді;
3) секілді сөзі сөйлем мазмұнына сəйкес келмейді;
4) туралы сөзі айтылған ой желісіне үйлеспейді.

87
ЛЕК
С
ИКА-
ГР
АММА
ТИКА
ЛЫҚ БӨЛІК
♦ Асты сызылған сөзді мəндес сөздермен алмастырыңыз.
   Найдите вариант, заменяющий подчеркнутое слово.
Ауыл əкімі ауданға ақпаратты факспен жіберді.
А) факстен кейін
В) факстен соң
С) факске дейін
D) факс арқылы 
1) факспен сөзі іс-əрекеттің қалай, ненің көмегімен орындалғанын білдіреді, 
сондықтан факстен кейін тіркесімен алмастырылмайды; 
2) факстен соң тіркесі қимылдың не арқылы орындалғанын білдіре 
алмайтындықтан, факспен сөзінің орнына қолданылмайды;
3) факске дейін тіркесі факспен сөзінің орнына беретін мəнін білдіре 
алмайтындықтан, бұл сөзбен ауыстыруға болмайды;
4) факс арқылы тіркесі қимылдың ненің көмегімен, қалай іске асқанын білдіреді, 
факспен сөзімен мəндес.
Көп нүктенің орнына қажетті сөзді қойыңыз.
Вместо многоточия вставьте нужное слово.
Бауыржан Момышұлы ... қызықты аңыздар көп.
А) шақты
В) туралы
С) жайынан 
D) турасынан
Асты сызылған сөздерді мəндес сөздермен алмастырыңыз.
Замените подчеркнутые слова близкими по значению. 
Ауылды дамытуға арналған ауқымды жаңа бағдарламалар қабылданып жатыр.
А) Ауылды дамыту үшін
В) Ауылды дамыту арқылы
С) Ауылды дамытумен қатар
D) Ауылды дамытқанға шейін
Көп нүктенің орнына қажетті сөзді қойыңыз.
Вместо многоточия вставьте нужное слово.
Сая оқуға түсу ... дайындалып жүр.
А) үшін 
В) бойы
С) сайын
D) арқылы
77
78
79

88
Барыс септігіндегі сөзбен тіркесетін септеулік шылаулар
Барыс септігіндегі сөздермен тіркесетін септеуліктер мекендік ұғымдағы 
сөздермен тіркескенде бағыт мəнін білдіреді, мысалы: үйге қарай, жұмысқа дейін,  
ал мезгіл мəнді сөздермен тіркескенде уақытты, мерзімді нақтылай түседі, мысалы: 
кешке шейін, түске таман, кейде  сан есімдермен тіркесіп мөлшерге болжалдық мəн 
үстейді, мысалы: жүзге тарта, отызға жуық.
Септеулік Шылау 
сөздер
Барыс септігіндегі сөздермен 
тіркесетін септеулік
дейін, шейін, таман, қарай, жуық, 
жақын, тарта
♦ Көп нүктенің орнына қажетті нұсқаны қойыңыз.
   Вместо многоточия вставьте нужный вариант. 
Аналар мерекесіне ... оқушылар концерт ұйымдастырмақшы.
A) орай 
B) кейін
C) шейін 
D) шамалы 
1) орай сөзі барыс септігіндегі сөзбен тіркесіп, сөйлем мазмұнына сəйкес келеді; 
2) кейін сөзі шығыс септігіндегі сөзбен ғана тіркеседі, барыс септігіндегі сөзбен 
(мерекесіне) тіркеспейді;
3) шейін сөзі сөйлем мазмұнына үйлеспейді;
4) шамалы сөзі атау септігіндегі сөзбен тіркеседі, ал барыс септігіндегі сөзбен 
тіркесе алмайды.
♦ Көп нүктенің орнына қажетті сөзді қойыңыз.
   Вместо многоточия вставьте нужное слово.
Оқу ордасында жиырма мыңға ... студент оқиды.
А) шақты
В) салым
С) қарай
D) жуық
1) шақты сөзі барыс септігіндегі сөзбен тіркеспейді; 
2) салым сөзі сөйлем мазмұнымен сəйкес келмейді, мезгіл мəнді сөздермен ғана 
тіркеседі;
3) қарай сөзі тіркескен сөзіне бағыттық мəн үстейді, сондықтан сөйлем мазмұнына 
сəйкес мөлшер мəнін білдіру үшін қолданылмайды;
4) жуық сөзі сөйлем мазмұнына сəйкес, оқу ордасында оқитын студенттердің жалпы 
санын шамалап көрсетеді.
♦ Бағытты білдіретін тіркесі бар сөйлемді көрсетіңіз.
   Укажите предложение, в котором есть словосочетание со значением направления. 
А) Біз түске дейін қалада болдық.
В) Олар қалаға қарай кетіп барады.
С) Ағам қаладан келген сайын көп базарлық əкелетін.
D) Інім қаладан келгелі бері əлденеге мазасызданып жүр.
1) қалада сөзі қимылдың орнын, мекенін білдіреді;
2) қалаға қарай тіркесі сөйлемде іс-əрекеттің орындалу бағытын білдіреді;
3) қаладан келген сайын тіркесі іс-əрекеттің мезгілін көрсетеді;
4) қаладан келгелі бері тіркесі қимылдың уақытын айқындайды.

89
ЛЕК
С
ИКА-
ГР
АММА
ТИКА
ЛЫҚ БӨЛІК
80
Көп нүктенің орнына қажетті сөзді қойыңыз.
Вместо многоточия вставьте нужное слово.
Өзі ана болғанға ... анасын түсінбеген екен.
А) салым
В) дейін
С) қарсы
D) астам
Көп нүктенің орнына қажетті сөзді қойыңыз.
Вместо многоточия вставьте нужное слово.
Бақыт ойланып қалды да кабинетіне ... бет алды.
А) тарта
В) салым
С) қарай
D) қарсы
Бағытты білдіретін сөйлемді көрсетіңіз.
Укажите предложение со значением направления.
А) Алматыға дейін ұшақпен жетті. 
В) Тараз - бұрыннан келе жатқан көне қала.
С) Қалаға таман орналасқан елді мекендерде тарихи ескерткіштер көп.
D) Тарихи қалаларды - Таразбен қатар Түркістан қаласын да көргім келеді.
81
82
Шығыс септігіндегі сөзбен тіркесетін септеулік шылаулар
Септеуліктер дегеніміз - өздері тіркесетін сөздерге əрқилы грамматикалық 
мағыналарды үстеп, белгілі бір септік жалғауымен тіркесетін  көмекші сөздер.
Септік
Мысалдар
Шығыс септігі
кейін, соң, бері, бұрын, қарай, бетер, 
гөрі, əрі, басқа, бөлек, астам, артық, 
өзгеше, ілгері, шет, тыс, асыра, тысқары 
жəне т.б.
Кейін септеулігі зат есімге, мезгіл атауларына, есімдіктерге, қимыл атауына, -ған/-
ген тұлғалы есімшелерге тіркесіп, белгілі бір фактінің соңынан болатын мекендік я 
мезгілдік ұғымды білдіру үшін қызмет етеді жəне соң, артынан сөздерімен мағыналас 
болып келеді. Мысалы: Жаңбырдан кейін қар жауа бастады. Осыдан кейін жаман 
ойламайтын шығар. Үйіңе жеткеннен кейін хабарлас.
Соң септеулігі қолданылу ыңғайына қарай бірде мезгілдік қатынасты білдірсе, 
бірде себептік мағынада қолданылады. Мысалы: Осы аптадан соң демалыс 
басталады. Ол шетелден келгеннен соң, өз ісін бастап жіберді. 
Бері септеулігі негізінде мезгілдік шектің басталуына, кейде тұтас қамтылуына 
байланысты ұғымды білдіреді де, көбінесе мезгіл атауларына, есімдіктерге жəне  
-ған/-ген тұлғалы есімшелерге тіркесіп, уақыттың я мерзімнің басталу шегін аңғартады. 
Мысалы: Сол уақыттан бері бұл əңгіме қозғалмаған еді. Бұл мекемеде бір жылдан 
бері басшы қызметін атқарған еді. 
Бұрын септеулігі белгілі бір амалдың я жағдайдың басқа бір амалдың я оқиғаның 
алдын ала болатынын білдіреді. Мысалы: Мерзімінен бұрын жоспарды өткізіп келді. 
Алтыдан бұрын келіп алды. 
Бетер септеулігі белгілі бір іс-əрекеттің бұрын істелген іс-əрекеттен анағұрлым 
күшті болатынын білдіру үшін жұмсалады. Мысалы: Оның қызы өзінен бетер пысық 
болып өскен. Өзі жас қыздан бетер əдеміленіп кеткен.

90
83
♦ Көп нүктенің орнына қажетті сөзді қойыңыз.
   Вместо многоточия вставьте нужное слово.
Кадр бөліміне сағат екіден ... келіңіз.
А) гөрі 
В) кейін
С) бетер 
D) қарай
1) гөрі сөзі салыстыру мəнінде жұмсалады, келіңіз сөзімен тіркеспейді;
2) кейін сөзі істің орындалу мерзімінен  соңғы жағдайды нақтылайды, шығыс септікті 
сөзбен тіркеседі;
3) бетер сөзі екіден сөзімен тіркес түзе алмайды, мағыналық жақтан үйлеспейді;
4) қарай сөзі барыс септігіндегі сөзбен тіркеседі, сондықтан шығыс септігіндегі 
сөзден (екіден) кейін қолданылмайды.
♦ Көп нүктенің орнына қажетті сөзді қойыңыз.
   Вместо многоточия вставьте нужное слово.
Қонақтар астан ... бата қайырды.
А) кейін
В) бері
С) шейін
D) арқылы 
1) кейін сөзі  шығыс септік тұлғалы сөзбен (астан) тіркесіп, істің орындалуының 
мезгілін білдіріп тұр;
2) бері сөзі - істің басталу шегін білдіретін септеулік, ал сөйлем өткен шақта тұр;
3) шейін сөзі - барыс септікті сөздермен тіркесіп, мезгіл-мекен мағынасын білдіретін 
септеулік;
4) арқылы сөзі -  атау септігіндегі сөздермен тіркесетін септеулік, шығыс септігіндегі 
сөзбен байланыспайды. 
♦ Көп нүктенің орнына қажетті сөзді қойыңыз.
   Вместо многоточия вставьте нужное слово.
Қазақстанда 2011 жылы маусымда 56 мыңнан ... жеңіл автокөлік тіркелді. 
А) бірге
В) бетер
С) астам 
D) салым
1) бірге сөзі - көмектес септігіндегі сөздермен тіркесетін септеулік, шығыс септігіндегі 
сөзбен тіркесе алмайды;
2) бетер сөзі іс-əрекеттің бұрын істелген іс-əрекеттен неғұрлым күшті болғанын 
көрсетеді, сөйлем мазмұнына үйлеспейді;
3) астам сөзі шығыс септігіндегі сөзбен тіркесе алады, сөйлем мазмұнына сəйкес 
келеді;
4) салым сөзі - барыс септігіндегі сөзбен тіркесетін септеулік, шығыс септігіндегі 
сөзбен байланыспайды.
Көп нүктенің орнына қажетті сөзді қойыңыз.
Вместо многоточия вставьте нужное слово.
Оқушылар сабақтан ... мəдени-танымдық саяхатқа барады.
А) кейін
В) дейін
С) шейін
D) сайын

91
ЛЕК
С
ИКА-
ГР
АММА
ТИКА
ЛЫҚ БӨЛІК
84
Көп нүктенің орнына қажетті сөзді қойыңыз.
Вместо многоточия вставьте нужное слово.
Шығыс Қазақстан өңірі өзінің өзен-суларынан ... оңтүстік аймақтардан биік 
тауларымен де ерекшеленеді.
А) гөрі
В) астам
С) бөлек 
D) бірге
Көп нүктенің орнына қажетті сөзді қойыңыз.
Вместо многоточия вставьте нужное слово.
2017 жылдан ... елімізде қазақ тілін меңгергендер саны 80 пайызға жетеді. 
А) соң
В) сайын
С) ілгері
D) сəйкес
85
Көмектес септігін меңгеретін септеуліктер
Септік
Мысалдар
Көмектес септігі 
бірге, қатар, қабат, қоса жəне т.б.
Көмектес септікті меңгеретін септеуліктер іс əрекетті бірнеше субъектінің бірігіп 
жасағанын немесе белгілі бір əрекеттің басқа бір əрекетпен қабаттаса, жарыса 
жасалуын білдіру үшін қолданылады.
Мысалы: Маманның өз саласын терең білуімен қатар тəжірибесі де болуы керек. 
Көрмеге шетелдік өнімдермен бірге қазақстандық тауарлар да қойылған.
♦ Көп нүктенің орнына қажетті сөзді қойыңыз.
   Вместо многоточия вставьте нужное слово.
Елордада «Бізбен ... бол: Тəуелсіздік шыңы» акциясы өтуде. 
А) бірге 
В) басқа
С) бөлек
D) артық
1) бірге сөзі  іс-əрекеттің бірлесіп жасалуын көрсететін, көмектес септігіндегі сөзбен 
тіркесетін септеулік;
2) басқа сөзі алдында тұрған сөзбен (бізбен) тіркесіп  тұрған жоқ, бұл – шығыс 
септігінен кейін келетін септеулік;
3) бөлек сөзі шығыс септігіндегі сөзбен тіркесетін септеулік, көмектес септігіндегі 
сөзбен тіркесе алмайды;
4) артық сөзі шығыс септігіндегі сөзбен тіркесетін септеулік бізбен сөзімен тіркесе 
алмайды.

92
♦ Көп нүктенің орнына қажетті нұсқаны қойыңыз.
   Вместо многоточия вставьте нужный вариант.
Мектеп – біліммен ... əр адамның өміріне жолдама беретін қасиетті де ардақты 
шаңырақ.
А) бері 
В) қоса
С) жуық
D) бетер
1) бері сөзі шығыс септігіндегі сөзбен тіркесетін септеулік, ал алдындағы сөз 
көмектес септігінде тұр;
2) қоса сөзі көмектес септігінен кейін келетін септеулік, мұнда бір əрекет (білім беру) 
басқа бір əрекетпен (өмірге жолдама беру) қабаттаса қолданып тұр;
3) жуық – барыс септігіндегі сөзбен тіркесетін, мезгіл мəнді білдіретін септеулік;
4) бетер – көмектес септігінен кейін келетін септеулік. Сөйлемдегі екі əрекет те 
(білім беру, өмірге жолдама беру) қатарласа, жарыса біреуі екіншісіне басымдық 
беріп тұрған жоқ; бетер септеулігі – бір əрекеттің екінші бір əрекеттен артық не кем 
екендігін білдіру үшін жұмсалатын септеулік.
♦ Көп нүктенің орнына қажетті сөзді қойыңыз.
   Вместо многоточия вставьте нужное слово.
Сонымен ... мемлекеттік тіл мəртебесіне сай қазақ тілінің қоғамдық қызметін жан-
жақты жетілдіру керек.
А) қатар 
В) бетер 
С) өзгеше 
D) бұрын
1) қатар сөзі - көмектес септігінен кейін келетін септеулік, сондықтан көп нүктенің 
орнына қатар сөзін қоюға болады;
2) бетер сөзі бір əрекеттің екінші бір əрекеттен артық не кем екендігін білдіру үшін 
жұмсалатын септеулік, сөйлемде ондай салыстыру жоқ;
3) өзгеше сөзі – шығыс септігіндегі септеулік, алдындағы сөз көмектес септігінде тұр;
4) бұрын сөзі – шығыс септігіндегі септеулік, алдындағы сөзбен (сонымен) 
тіркеспейді.
Көп нүктенің орнына қажетті сөзді қойыңыз.
Вместо многоточия вставьте нужное слово.
Дастарқанға шаймен ... ыстық самса да қойылды.
А) бірге 
В) бетер
С) қарай 
D) сəйкес
Көп нүктенің орнына қажетті сөзді қойыңыз.
Вместо многоточия вставьте нужное слово.
Қыркүйек айының ортасында Азамат əкесімен ... Италияға жол жүрмек.
А) таяу 
В) бірге
С) кейін 
D) бұрын 

жүктеу/скачать 3,42 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: