Учебно-Методический Комплекс дисциплины (для преподавателя) включает следующие материалы
жүктеу/скачать 2,31 Mb.
|
| Хлоропласт. Балдырдардың талондары, жоғары сатыдағы өсімдіктердің жапырағы, жас сабағы, піспеген жемістерінің клеткаларында болатын жасыл түсті пластид. Хлоропласты клетка құрамынан алғаш тапқан Компаретти (1971)
Жоғары сатыдағы өсімдіктерде хлоропласт пішіні дөңгелек немесе сопақша, линза тәрізді көбінде дәнег ұқсас болып келеді. Сондықтан олардың клеткаларындағы хлоропластарды хлорофилл дәндері деп, ал балдырлар клеткасындағы хлорпласты хроматофор деп атайды. Сан жағынан алғанда балдырлар хромтофорлары клетка ішінде аз, бірақ көлемі үлкен, пішіні алуан түрлі. Мысалы, клостериумда ол пластинка тәрізді, ал спирогирада иректеліп жатқан тапса сияқты, ал хламидомонда табақша, зигнемада жұлдыз тәрізді. Жоғары сатыдағы өсімдіктердің бір клеткасында хлоропластың саны 1 – 2 – ден 50 – ге дейін жетеді. Мысалы, алма жапырағының клеткасындаорта есеппен 50 шамасында. Хлорпластын көлемі жоғары сатыдағы өсімдіктерде 2 – 7 мкм. Тірі хлорпласт құрамында белок - 50%, липидтер – 33%, хлорофиллдер – 5 – 10%,каротиноидтар – 1 – 2% процент және аз мөлшерде РНК мен ДНК бар. Хроматографиялық әдіс бойынша М.Цвет хлорофиллдің 2 түрін тапты. Оның бірі хлорофилл “а” C55H72O5N4Mg көкшіл – жасыл пигмент, екіншісі хлофилл “в” С55Н70О6N4Mg сарғыш жасыл пигмент. Хлоропласт құрамында тағы да қызғылт сары пигмент каротин - С40Н56 және сары түсті пигмент ксантофилл – С40Н56О2 бар. Қазіргі кезде хлорофилде “с” және “d” пигменттерінің барлығы белгілі. Хлорофилл - көміртегі, сутегі, оттегі және азот атомдары мен Mg атомдарынан тұратын күрделі органикалық қосылыс. Химиялық құрылымы жағынан қанның қызыл түйіршігі гемоглобинге ұқсас. Хлоропластың құрғақ затының орта есеппен 35-55 проценті белоктан, 20-30 проценті липидтен, 9-10 процент хлорофилден, 4-5 проценті каротиноидтардан тұрады. Сонымен қатар хлоропласта дезоксирибонуклеин (ДНК), рибонуклеин (РНК) қышқылдарының Е. К витаминдерінің барлығы белгілі болды. Хлоропласты қос қабатты мембрана қаптап тұрады. Бұл мембрананың шала өткізгіштік, сұрыптаушылық қасиеті бар. Мембрана арқылы хлоропласт цитоплазмадан бөлінеді. Ал ондағы саңылаулар арқылы цитоплазма мен хлоропласт арасындаүнемі зат алмасу процесі жүреді. Хлоропластың с т р о м а немесе м а т р и к с деп аталатын денесі гидрофильді белокты – липоидты қосылыстан тұрады. Хлоропластың стромасында оған кесе көлденең орналасқан ламеллалар немесе тилакоидтар деп аталатын қос мембраналы тақталы құрылымдар бар. Ламеллалар бір-бірімен параллель жанасып келіп, топтасып аса ұсақ денелер – грандар түзеді. Грандардағы ламеллалардың ұштары бір-бірімен жалғасып, тұйықталуынан диск пайда болады. Стромадағы грандар гранаралық тилокоидтар арқылы байланысады. Хлоропластар жәй бөліну арқылы көбейеді. Хлоропластың басты қызметі- фотосинтез, яғни күн сәулесінің жарық қуатын пайдаланып, органикалық емес заттардан органикалық заттар түзуі. Фотосинтез кезінде алғаш түзілетін қарапйым моносахаридтер (қанттар) полимерленіп, крахмалға т.б. полисахаридтерге айналады. Сөйтіп хлоропластарда алғашқы крахмал ұсақ дәндер түрінде, ал қор заттары жиналатын мүшелердің лейкопластарында (амилопластарда) соңғы крахмал түрінде жиналады. Фотосинтез нәтижесінде органикалық заттардың қоры түзіледі. Атмосфера үнемі оттегімен толықтырылып, көмірқышқыл газынан тазартылады. Демек, хлорофилл жер бетіндегі тіршіліктің қайнар көзі. жүктеу/скачать 2,31 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|