«САТЫЛАЙ КЕШЕНДІ ОҚЫТУ» ТЕХНОЛОГИЯСЫНЫҢ ТИІМДІЛІГІ

№74 мектеп-гимназия

Қазіргі мектептің алдында тұрған мәселелер ана тілін жетік меңгерген, дарынды, өз елінің шын мәніндегі патриоты бола алатын ұрпақты тәрбиелеу. Ол үшін білім беру жүйесіне педагогикалық технологияларды мақсатты түрде басшылыққа алу. Бұл қоғамдағы түрлі бағыттардағы өзгерістерге сәйкес білім беру қызметіне жаңаша көзқараспен қарау, әлемдік жинақталған тәжірибеге талдау мен бағалау жасау, қажетті тұсын тәжірибеге енгізу, сонымен қатар ең маңыздысы ұлттық ерекшеліктерді ескере отырып оқыту мен тәрбиелеудің тиімді жолдарын жүзеге асыру. Соған орай таңдау пәндерін оқытуды белгілі бір мақсатқа негіздеп, оның кешендерін жасау күн тәртібіндегі өзекті мәселелердің бірі болып табылады. Ол кешендер белгілі бір білім беру технологиясын басшылыққа ала отырып жасалса оң нәтиже берері анық. Сондықтан 2-сыныптың Қазақ тілі пәні бойынша дайындалған «Фонетика және морфологиялық бірліктерді сатылай кешенді талдау» атты таңдау курсының кешендері (бағдарламасы, әдістемесі, жұмыс дәптері) педагогика ғылымдарының докторы, профессор Н.А.Оразахынованың «Сатылай кешенді оқыту» технологиясын басшылыққа ала отырып жазылған.

Бағдарламаның мақсаты: 2-сыныпта Қазақ тілі пәнінің мазмұнын негізге алып, тіл білімінің фонетика, морфология салаларын кешенді талдау арқылы, ғылыми негізде меңгерту.

Бағдарламаның міндеттері:

• 
  дауысты, дауыссыз дыбыстарға математикалық тәсілмен дыбыстық мінездеме берудің жолдарын үйренеді;
  
• 
  бір қосымшалы сөздерге алты саты бойынша сөзсазындық талдауды сауатты жасауға дағдыланады;
  
• 
  сөздердің жасалу жолдарын сөздерді талдату арқылы жаттығады;
  
• 
  жай сөйлемдерді үш саты бойынша сауатты талдауға машықтанады;
  
• 
  сөз таптарының құрамы, құрылысы, мағыналық түрлерін дұрыс ажырата білуге дағдыланады;
  
• 
  «Сатылай кешенді оқыту» технологиясы арқылы оқушылар жеке, жұптық, топтық, ұжымдық жұмыс жасауға мүмкіндік жасалады;
  
• 
  өзін-өзі, бірін-бірі бақылау, бағалау, пікір айту, баяндау, проблемалық, ізденушілік, шығармашылыққа бейімделеді;
  
• 
  синтаксис, морфология, фонетика салалары бойынша ғылыми терминдерді сауатты игеруіне мүмкіндіктер жасалады;
  
• 
  түрлі логикалық тапсырмалар орындату арқылы шығармашылық жұмыс жасауға бейімделеді.
  

Бірінші бөлімі курс бағдарламасы: мұнда курстың мақсаты, міндеті, күтілетін нәтижелері, әрбір тараулары туралы анықтамалары және күнтізбелік жоспары берілген.

Екінші бөлімде мұғалімге арналған 34 сабақтың үлгі жоспарлары берілген. Сабақ жоспарлары «Сатылай кешенді оқыту» технологиясының талаптарына сай жасалған. Олай дейтін себебіміз, пәнаралық байланысқа баса назар аударылып, балалармен жұмыс жасаудың түрлі әдіс-тәсілдері қамтылған.

Үшінші бөлімі оқушыларға арналған оқу құралы. Мұнда «Сатылай кешенді оқыту» технологиясының он деңгейіне сәйкес, балаға арналған қызықты тапсырмалар, суретті сөзжұмбақтар, қазақ халқының мақал-мәтелдерінен мысалдар келтірілген, синтаксистік, морфологиялық, фонетикалық талдаулардың жаңаша үлгілері берілген. Мұндағы берілген жаттығулар, тапсырмалар, т.б түрлі іс-әрекетке құрылған жұмыстар оқушылардың бойларына адамгершілік қасиеттерді сіңіріп, ұлттық құндылықтарды бағалай білетін ұлттық тұлға болып қалыптасатыруды мақсат еттік.

Төртінші бөлімі оқушыларға арналған Жұмыс дәптері. Жұмыс дәптерінде берілген тапсырмалар баланың ой-өрісін кеңейтіп, пікірін еркін жеткізіп, қорытынды жасай алуына көмегін тигізеді. Берілген тапсырмалар оқушыны ізденуге, еңбектенуге, талаптануға баулиды.

Қорыта келе, бұл курс арқылы білім оқушыға сатылап жүйелі берілуімен қатар олар өздігінен жұмыс жасауға дағдыланады, топпен жұмыс жасауда бір-біріне көмек көрсете біледі, сыни пікір айтуға, сын көтеруге, танымдық көкжиегін кеңейтуге қол жеткізеді. Түрлі мазмұнда берілген мәтінді жүйелі баяндауға, ойын айшықты жеткізуге дағдыланады. Білім алуға деген құштарлығы, талап-жігері артады, қызығушылығы оянады. Оқушы санасында дағды арқылы меңгерілген білім ұзақ уақыт сақталады. Негізгі пәнді терең, жан-жақты игеруіне ықпал жасайды. Білімнің сапасы артады, оқушының сөздік қоры молаяды.

№56 мектеп-лицейдің

Сондықтан мектеп өзінің алдына қазақ халқының мемлекеттік тілі болып саналатын қазақ әдеби тілін үйретіп шығару міндетін қояды.

Бастауыш мектеп балалардың қарапайым, толық дамымаған тілін дамытып, жазбаша, ауызша тілді меңгертіп, ойын еркін, анық, дәл жеткізетін дәрежеде көтеруі қажет.

Оқушы қалпына түскен баланың айналадағы дүниетаным өрісінің аумағы артып, тілінің дамуына, осының салдарынан жеке тұлғасының жан-жақты қалыптасуына әсер ететін бастауышта жүретін «Әдебиеттік оқу» пәнінің орны ерекше. Қазіргі кезде оқушының жеке тұлға ретінде жан-жақты қалыптасуына байланысты жаңа буын оқулықтары да дамыта оқыту мен тәрбиелеу идеясына негізделіп отыр.

Бұл орайда, әрине, әдебиеттік оқу сабақтарында көркем шығарманы оқып үйренуге байланысты мәтінмен жүргізілетін жұмыстардың орны ерекше. Өйткені, бастауыш сыныптарда көркем шығарманы оқытып үйретудегі негізгі мақсат - оқушылардың ауызша, жазбаша тіл байлығын арттыру, ой- өрісін кеңейту, өмірге икемділікке бейімдеу, шығармашылыққа, ізденімпаздыққа баулу десек, ол ең алдымен, мәтін талдау барысында жүзеге асырылады. Оқушы бойындағы осындай тұлғалық қасиеттер олар оқитын бағдарламадағы материалдардың және өз бетімен оқитын көркем шығармалардың негізінде жылма –жыл толысып, қалыптаса түсетіні мәлім.

Оқулық мәтіндерінің көпшілігі ұлы жазушылардың көркем шығармаларынан алынған, халық ауыз әдебиеті үлгілерінен берілген үзінділер. Оқулықта мақал-мәтелдер, жұмбақтар, жаңылтпаштар, түрлі нақыл сөздер де мол. Ал мұндай мәтіндерде бастауыш сынып оқушыларының ұғымына ауыр тиетін сөздердің және сөз тіркестерінің көп болатыны сөзсіз. Осы себептерге байланысты мұғалім оқытудың тиімді әдістерін пайдаланып, жан- жақты білім беруге, оқушының өз ойын жеткізуге толық жағдай туғыза білсе, көздеген мақсатына жетері анық. Мұндай жағдай, әсіресе, көркем шығарманы оқытуда өте пайдалы.

Әдебиеттік оқу сабағында мәтінді оқушының тезірек меңгеріп кетуі үшін, мұғалім әрбір жеке сөздің мән –мағынасына баланың көңілін үнемі аударып, оған сөйлемдегі сөздердің ара қатынасын, байланысын, мәтіндегі негізгі ой бағытын аңғартып отыруы керек. Мектеп бағдарламасында көркем шығарманы оқытып, талдау төменгі сыныптардан бастап жүргізіледі. Бастауыш сыныптарда көркем шығармаларды оқытудың өзіндік ерекшеліктері бар. Төменгі буында оқушының сөздік қорының дамуына, сөйлеу тілінің жетілуіне, әдеби талдаудың кейбір мәселелерін меңгеруіне назар аударылады. Көркем шығарманы оқытуда ең бір басты назарға алатын нәрсе: ол – мазмұндау, үзінділер арасында түсініксіз сөздер қатарынан сөздіктер құрау. Бала тілі халықтың салтымен, әдет – ғұрпымен, тарихымен, дәстүрімен, кәсібімен тығыз байланыста дамиды, өйткені оқулықтағы мәтіндер осыны қамтиды. Әр мәтін оқушыны өмірдің сан алуан саласымен ғана таныстырып, білім беріп қана қоймайды, сонымен байланысты сөздермен де таныстырады. Ол сөздердің біразы оқушыға таныс емес, оқушы бұрын кездеспеген сөздер болып келеді. Алайда, көркем шығармалардан алынған үзінділердегі барлық таныс емес сөздер түсінігі оқулықта берілмеген. Сол себепті мұғалімге, оқушыға, ата-анаға біз ұсынып отырған көмекші құралдағы «Сөзсандық» бөлімінің зор пайдасы болары сөзсіз.

Бірнеше жылғы тәжірибені саралай келе біз көркем әдебиетті оқушы бойына терңірек сіңіру мақсатында көмекші құрал құрастырдық. Көмекші құралды құрастыру барысында оқушының жалпы дүниетанымын дамыту, білімін тереңдету және шығармашылыққа бейімдеу мәселесі де назардан тыс қалған жоқ. Көмекші құрал 3-сыныптың «Алматыкітап» баспасынан шыққан «Әдебиеттік оқу» оқулығын негізге алып, ондағы барлық оқу материалдары толық қамтыла, бағдарламаға сәйкес құрастырылды. Оқулық он тараудан тұрады. Көмекші құралды құрастыру барысында тараулардағы әр шығарма бойынша жүргізілетін мәтінмен жұмысты төмендегідей бөлімдер арқылы жүйеледік:

1. 
   Автор жайлы мәлімет.
   

2. 
   Сөзсандық.
   

3. 
   Шығармашылық тапсырмалар.
   

4. 
   Білгенге маржан.
   

Көмекші құралды құрастыруда нақтылық, сауаттылық, жүйелілік принциптері қарастырылды. Бір шығарма аясындағы қажетті теориялық және практикалық материалдар ықшамдалып жинақталды. Әдебиеттік оқу сабақтарында көркем шығарманы оқушының жете түсінуіне, әр сөз мағынасына терең бойлауына және тіл байлығы мен ой-өрісінің жан-жақты дамуына баса назар аударылуы қажеттілігі тұрғысынан сараласақ, осы көмекші құрал әр оқушы қолында болса, еліміздің өз тілін сүйіп, құрметтейтін, қазақ тілінде таза сөйлеп, сөздің мән-мағынасына терең бойлайтын, өрелі ұрпақ өсіп шығады деп сенеміз.

Көмекші құралды бастауыш сынып мұғалімдері мен оқушыларына, ата-аналарға оқулыққа қосымша ретінде ұсынамыз.
Ступенчато- комплексный анализ языковых единиц
Оспан Г. А.,

Саулембаева Б. С.

школа-гимназия №4 имени Ж. Жабаева

Рабочая тетрадь «Ступенчато- комплексный анализ языковых единиц» является дополнительным пособием по восстановлению и совершенствованию знаний по русскому языку.Пособие рассчитано на учащихся 6класса общеобразовательных школ с казахским языком обучения. Тетрадь является дополнительным материалом к учебному пособию «Ступенчато- комплексный анализ языковых единиц» для 6 класса общеобразовательных школ с казахским языком обучения авторами которых являются Касенова К.А., Идрисова С.Т. Цель пособия – оказать посильную помощь в углубленном изучении грамматики: морфологии и синтаксиса. Задача: сформировать практический навык по применению полученных теоретических знаний, развить логическое мышление, повысить интеллект, подготовить учащихся к самостоятельному и осознанному обучению и изучению русского языка.

Пособие состоит из трех разделов:1.. 2.. .3. .Каждый раздел, кроме теоретических сведений, предлагает практические задания нестандартного характера, сопровождаемые планами и образцами анализа текстового материала, морфологического, синтаксического и пунктуационного разбора по ступенчато-комплексному анализу синтаксических единиц русского языка.

Сериятворческих заданий по морфологии , синтаксису простого предложения и словосочетания, сопровождаемых элементами занимательной игры, проблемных ситуаций, заданий с опознавательными, объяснительными функциями помогут учащимся решать задания, требующих не только самостоятельности, но и определенного навыка анализа и синтеза, тем самым помогут им подготовиться к ителлектуальным олимпиадам разного уровня. В материал пособия включены тексты, на основе которых выполняются комплексные задания и грамматический разбор слов по технологии «Ступенчато-комплексное обучение», автором которой является Оразыханова Н.А.- профессор педагогических наук Казахского национального педагогического университета имени Абая.

Тексты даны с целью расширения знаний учащихся и привития познавательного интереса по темам: «Национальные игры», «Игры», «Спорт».

Задания творческого характера рассчитаны также на закрепление уроков русского языка и посвященыосновным разделам языкознания: лексики, морфологии (глагол, местоимение, прилагательное), синтаксиса простого предложения и словосочетания.

В тетрадь включены сведения по орфографии,орфоэпии. Связь перечисленных разделов с другими разделами языка можно наглядно увидеть в сопровождаемых рубриках: «Информация на заметку», «Запомни», «Это интересно!», «Проверь свой интеллект».

С целью обогащения словарного запаса учащихся в тетрадь включена работа со словом, с малознакомыми и незнакомыми терминами, идущая под рубриками: «Проверь свой интеллект», «Пятиминутная разминка», «Мудрые слова».

Первый раздел пособия:«Синтаксис. Простое предложение». Лексическая тема: «Поговорим о национальных играх»посвящена разделу «Синтаксис».Синтаксис– явление связной речи,раздел науки, который занимается вопросамипростого и сложного предложения, текста.В тетради имеется богатейший материал по синтаксису кактеоретического, так и практического характера. Являясь настольной книгой ученика , рабочая тетрадь поможет ему не только решить трудные вопросы синтаксиса, но также изучить тему углубленно , тем самым , окажет посильную помощь в практическом изучении раздела.Изучение синтаксиса охватывает темы: простое предложение,основные принципы русской пунктуации,главные и второстепенные члены предложения, текст.Каждый из перечисленных, кроме теоретических сведений, предлагает учащимся практические задания , сопровождаемые планами и образцами анализа текстового материала, различных видов синтаксического и пунктуационного разбора по ступенчато-комплексному анализу синтаксических единиц русского языка.

Второй раздел пособия: «Словосочетание» расширяет знания учащихся о словосочетании. Учащиеся по тренажеру могут восстанавливать правило, дополнять теоретический материал, практиковаться в синтаксическом разборе по СКТ.

Третий раздел «Основные принципы русской орфографии»Трудноусваемым при изучении русского языка является применениепунктуационных правил. Причина - в неумении применять правила на практике. Для многих постановка того или иного знака становится делом интуитивным, случайным.Предлагаемое пособие,являясь одновременно настольной книгой, решает данные проблемы пунктуации.

Третий раздел пособия освещает вопросы морфологии , в частности мы углубляемся в изучении глагола и местоимения.

Завершает пособие обобщающая контрольная работа по перечисленным разделам.Самостоятельное выполнение практических заданий поможет обучаемому закрепить навыки синтаксического анализа и подготовиться к различным конкурсам, интеллектуальным олимпиадам, ЕНТ . Задания могут быть использованы учителем и в рабочих тетрадях по русскому языку, а также в самом пособии.В пособие включены условные обозначения:

!- теоретический материал

- полный письменный анализ

- устный анализ

- письмо по памяти

- составление диалога

- составление рассказа

-анализ на время

-решение тестовых заданий

-творческое задание

- математический способ анализа

?!- подумай и ответь

Лексический материал посвящен теме:«Национальные игры». Тексты , где описываются казахские игры: кокпар, туелген орамал, асыки и другие носят как познавательный, так и воспитательный характер. Различные дидактические задания, вошедшие в сборник « Закрепим правило», «Работа с текстом», «Письмо по памяти» помогут учащимся не только закрепиться в навыках решения дидактических заданий, но и применять в повседневной жизни.

Полилингвальная культура – это интеллектуальная, национальная и духовная потребность народа.

В наше время полилингвальное учение является одним из новейших направлений в науке.

В Казахстане создаются благоприятные условия для взаимодействия языков и культур, для воспитания личности в духе толерантности к другим языкам и культурам. Это необходимо для мира и согласия между народами, проживающими в Республике Казахстан. Однако в языковой политике государства существует ряд проблем.

Необходимо сделать правильный выбор в изучении языка, учитывая его значение в мировой культуре.

Сегодня назрела необходимость освоения массовой школой качественно иной функциональной модели деятельности, базирующейся на принципе полноты образования. Путь к ней – через создание в каждой школе целостного образовательного пространства, в котором базовое (общее) и дополнительное образование детей выступают как равноправные, взаимодополняющие друг друга компоненты.

В системе дополнительного образования нами разработана авторская образовательная программа «Полилингвальная культура». Мы считаем что данная программа может стать основой как предпрофильных курсов так и элективных курсов (курсов по выбору) в составе того или иного избранного школой профиля. Программа рассчитана на 68 часов. При составлении программы мы опирались на Государственную программу развития и функционирования языков РК, где одноой из основных задач является

совершенствование языковой культуры; сохранение языкового многообразия в Казахстане;

Основной целью программы является обучение государственному, русскому, а также иностранным языкам за счет приобщения к иной

культуре.

Мы надеемся , что прослушав данный курс, учащиеся более сознательно и глубоко овладевают несколькими языками. За счет приобщения к родной истории, культуре, традициям и обычаям у учащихся появится к изучению культуры других народов. Ведь владение несколькими языками считается признаком культуры и образованности.