сүрет. Дефинитивтің ие ішегінде парамфистомата тіркелуі Ауру белгiлерi

Iрi қара малдың парамфистоматозының созылмалы түрi ұзақ тоқталмайтын іш өтумен, арықтаумен, қан аздықпен сипатталады.

Қойларда ауру жiтi және созылмалы өтедi, бiрақ бiздiң елде сирек тiркеледi. Көп санды толық жынысты емес паразиттердi тапқанда, әсересе олар iшек қабырғасының қалыңдығы мен оның сол аппаратында орын алмастырғанда iш өту болады. Қойлар арық болады. Жақ аралық аумағында, кеуде асты аумағында және iштiң төменгi бөлiгiнде iсiктер көрiнедi. Толық жынысты гельминттер мес қарын мен кітапша қарында жиналғанда ауру көрiнбейтiн клиникалық белгiсiз өтедi, бiрақ та жануарлар өсу мен дамуы баяулайды, арықтауы да мүмкiн.

Патологоанатомиялық өзгерiстер: негiзiнен жас, толық жынысты емес гельминттер мекен ететiн жерлерде байқалады: он екi елi iшек, ұлтабардың пилорикалық бөлiгi. Өзгеру сипаты зақымдану дәрежесiне байланысты және iсiнумен, он екi елi iшектiң және ұлтабардың пилорикалық бөлiгiнiң қабынуымен, шажырқайлы сөл түйiндерiнiң үлкеюiмен, арықтаумен, көрiнетiн кiлегейлi қабықтардың қаназдығымен байқалады. Жақ асты және кеуде асты аумақтарда қоймалжын инфильтраттар. Он екi елi iшекте мыңдаған парамфистоматидтердi табады. Созылмалы түрiнде трематода тапқан жерлерде мес қарын талшықтының атрофиясы байқалады.

Диагнозды: тiрi кезiнде клиникалық белгілеріне, эпизоотологиялық деректерге және нәжiсiн зерттеу арқылы қояды. Соңғы диагнозды өлген кезiнде жiңiшке iшек пен ұлтабарда жас трематодаларды тапқаннан кейiн қояды.

Емi: ірi қара малды парамфистоматозының созылмалы түрiнде битионолды малдың салмағына 0,07 г/кг мөлшерде ұнтақталған жеммен немесе құрама азықпен қосып, жеке 1:10-1:20 қатынасында 8-12 сағат ашыққаннан кейiн бередi.

Битионалдан дайындалған суспензия түрiнде гексахлорэтан 0,2-0,4 г/кг дозада тиiмдiлiгi аз. Инвазияның жiтi түрiнде битионолды 48 сағат интервалында 2 рет еңгiзедi. Қойдың созылмалы және жiтi парамфистоматозында жақсы антигельминтик 0,15 г/кг дозадағы битионол болып табылады. Осымен қатар симптоматикалық емдік дәрiлердi бередi.

Паразиттiң жұмыртқаларына көңдi биотермиялық өндеу арқылы әсер тигiзедi. Аралық иелер мекендейтiн суаттарға жақын орналасқан мал тұратын жерлерге көң суға түспесіне аса көңiл аударады.

Сезiмтал жануарларды парамфистоматозбен зақымданудан қорғаудың маңызы зор. Сондықтан малдарды қолайсыз ойпат жерлерде жаюға, ағынды суаттарда және шалшықтарда суаруға болмайды.

Шаруашылыққа iрi қара малдың жаңа партиясы түскенде олардың iрiктеу гельминтокопрологиялық байқау (қарау) жүргiзедi. Зақымдалған жануарларды айқындағаннан кейiн соңғыларын дегельминтизациялайды, сосын жалпы табынға қосады.

1. 
   Парамфистоматоз қоздырушының құрылысында қандай ерекшесі бар?
   
2. 
   Парамфистомалар қай мүшелерде мекендейді?
   
3. 
   Парамфистоматоздар қандай зиян келтіреді?
   
4. 
   Ересек парамфистомалардың өмір үзақтығы?
   
5. 
   Аурудың зақымдалу кезі?
   

Соңғы иелер описторхозбен метацеркариймен зақымдалған шикі, қақталған немесе тоңазытылған балықты жегенде зақымданады. Соңғы иенiң жiңiшке iшегiнде олар цистадан босатылып, бауырдығы өт жолдарына өт өзегi арқылы енедi. Мұнда паразиттер тоқтайды да, өседi және 3-4 апта өткесiн толық жынысты сатысына жетедi.

Осылай Opistorchis felineus жұмыртқадан толық жынысты сатысының даму циклы 4-4,5 айға дейін созылады.

Эпизоотологиялық деректер. Описторхоз өзен бассейндерiнде O. felineus ареалы – Обь бассейiнен Батыс Европаға дейін ошақты таралған.

Инвазияның негiзгi қайнар көзi – описторхиспен зақымдалған адам. Сонымен қатар суаттардан ит пен мысықтар су ішкенде жұқтырады. Битинийдiң негiзгi биотопы – суаттар. Битиниялар ағысы баяу, өсiмдiктерге бай өзендерде мекен етедi.

Адам описторхозбен шикi немесе шала пiсiрiлген және қуырылған балықты жеу арқылы зақымданады. Азыққа жұқа етiп тiлiнген, тоңартылған шикi балықты пайдалану әдiсi Сiбiрде кең таралған, ол ауруға әкеп соғуы мүмкiн.

Жұмыртқалары ұсақ, мөлшерi 0,01-0,02 х 0,02-0,03 мм, сарғыштау, қақпақшасымен, қабығы қалыңдаған. Иммунобиологиялық реакцияларды пайдалануға болады. Аллергендi еңгiзген соң, 10-20 минуттан кейiн (құлақ қалқанын бетiне 0,1 мг терi iшiне) зақымдалған жануарларда көрiнетiн және жеңiл ұстап қаралатын диаметрi 1,5-2 см папула пайда болады.

Иттерге гексахлорпараксилол немесе гексахлорэтанды 0,1-0,2 г/кг дозада екi күн қатарынан беруі ұсынылады.

Қоғамдық профилактика суаттардың нәжiспен лайланбауын қадағалайды. Балық аулайтын флотта жапқыш жиыстырғыштарды жабдықтау керек. Бұдан басқа, кәсiпшiлiктiң жағдайын жақсартуда санитарлық талаптарды сақтау керек: халықтың гельминтологиялық сауаттылығын көтеру, әсiресе балықшылардың, аңшылардың, балық зауты персоналдарының, балық аулайтын флоттың.

1. 
   Описторхоз қандай түрде өтеді?
   
2. 
   Описторхозды неге табиғи-ошақты ауру деп айтады?
   
3. 
   Аралық және қосымша иелері кім болады?
   
4. 
   Паразиттер қай жерде мекендейді?
   
5. 
   Описторхоздың дефинитивтік иелері кім болады?
   

Аралық иесi

мал ағзасына түсуi мүмкiн. Церкарийдiң моллюскада 28-32С^о-та дамуы 22-ден 25 күнге дейiн созылады. Қой ағзасында ориентобильхарцийдiң дамуы 35-40 күнде жыныстық жетiлуiне дейiн созылады; жануар нәжiсiнде жетiлген жұмыртқалардың байқалуы зақымдалғаннан 50 күннен соң ғана бiлiнедi.

Простогонимоздар – Prosthogonimidae тұқымдасына, Prosthogonimus туыстастығына жататын трематодалардың әр түрлi түрлерiмен шақырылынатын тауықтардың, күрке тауықтардың, сирек үйректердiң және қаздардың ауруы. Осы паразиттер жас құстарда фабрицийлi қапшықта ал ересек құстарда – жұмыртқа жолында тiршiлiк етедi. Осы ауру кезінде жұмыртқалау бұзылады және қабықсыз жұмыртқа құрылады «литье яиц» деп аталады.

P. ovatus - денесi алмұрт тәрiздi, ұзындығы 3-6 мм енi 1-2 мм. Құрсақ сорғышы ауыз сорғышқа қарағанда екi есе үлкен. Iшек ауыз бен құрсақ сорғыштардың арасының ортасында орналасады.

Ендер сопақша, дененiң артқы жағында, жұмыртқалық құрсақ сорғыштан дорсальды орналасқан. Жатырдың артқы жағын және ендердiң арасында жерін қамтиды. Олар құрсақ сорғыштың алдында және айналасында қатты иiлген.

16. 
    cuneatus - жұмыртқалық құрсақ сорғыштың артында орналасқан. Жатыр құрсақ сорғыштың алдында иiлмейдi.
    

Зақымдану ересек инелiктердi және олардың личинкаларын жегенде байқалады. Метацеркариялармен зақымдалған инелiк личинкалары қыстап, көктемде жағаның қасында жиналады да сондықтан простогонимоз су қоймаларға жақын орналасқан құс фермаларында жиi кездеседi. Тауықтар зақымдалудың тұтануы белгiлi мезгiлде болады – көктемнiң соңы және жаздың басы.

3 кесте.

Жұмыртқа жолының кiлегейлi қабықтардың қабынуының нәтижесiнде бездердiң секрециясы, белоктық және қабыну процесстердiң жиналуы жоғарлайды. Жұмыртқа жолының жиырылу функциясы толық бұзылады. Соңында жұмыртқалардың шығуы тоқталады, деформировалды жұмыртқалардың шығуы (жұмсақ, қабыршақсыз) және сұйық әк массаның бөлінуi басталады.

Ауру белгiлерi: инвазияның ағымында 3 сатысы бар:

1. 
   Тауық түрiне қарай сау. Онымен салынған жұмыртқалар басында мөлшерi мен құралы қалыпты, бiрақ скорлупасы жiңiшкерiп, жұмсақ болады, кейiн (қабықсыз) қабықсыз жұмыртқалар пайда болады. Сосын жұмыртқа салу қиындайды және жұмыртқа шығуы тоқталады. Простогонимоздың 1-шi сатысы мамырдың 2-шi жартысында немесе маусымның басында басталып, 1 айға дейiн созылады да, ауру тауықтар жазылуы мүмкiн.
   
2. 
   Құстардың көпшiлiгі ауру. Олар солғын, азықтануы төмен, кейде клоакадан жұмсақ скорлупаның шетi шығып тұрады немесе қою сұйықтық ағады (әк ерiтіндiсiне ұқсас). Тауықтардың iшi үлкейген. Тепе-теңдiгi бұзылады. Құлап кетпеу үшiн құс аяқтарын әр түрлi жақтарына қояды. Осылай 1 аптаға дейiн созылады.
   
3. 
   Дене температурасының жоғарлауымен, шөлдеудiң күшеюiмен, ауру түрмен, күштердiң төмендеуiмен сипатталады. Құрсақтын басып көргенде ауырсынады. Клоака қызыл түстi, оның қасында және iштiң артқы жағында қанаттары түсiп қалады. Осындай ауыр жағдай 2-8 аптаға дейiн созылады да, кейiн құс өледi. Ауру 1,5 - 2 айға созылуы мүмкiн.