Xx ғ. б. қазақ әдебиетіндегі әдеби бағыттардың ерекшелігін саралаңыз
XX ғасырдың 20-30 жылдарындағы поэзияның жаңаша сипатын саралаңыз
жүктеу/скачать 400,45 Kb.
|
соңғысы ХХ ғасыр нақты номерленген.
| XX ғасырдың 20-30 жылдарындағы поэзияның жаңаша сипатын саралаңыз
Жұмыстың жалпы сипаттамасы әлемдік әдебиет аясында өзіне тән болмыс-бітімі, тарихы, қалыптасқан көркемдік дәстүрі бар және ұлттық нақыштарымен ерекшелінетін қазақ әдебиеті – ғаламдық үйлесімділікте орны бар ұлт руханиятының басты арнасы. "Әдебиет – ұлттың жаны". Осы тұжырымды Шығыстың да, Батыстың да ғұламалары айтқан. "Шер толқытып шығарған таза мінсіз асыл сөз" – ұлт қасиетінің белгісі. Шер көркем өнер табиғатымен біте қайнасқан мұң-қайғығана емес, қаһармен намыста. Бірі жүректі қозғаған, екіншісі қанды қыздырған осы ұғымдар ұлтты "ұлт етті" дей аламыз. Дүниедегі ең қатал сын – тағдыр мен тарихсыны. Жүріп өткен Жолына қарасақ, қазақ халқы қай сыннан болсын мүдірмей өтіпті. Әркезде Елге тұтқа болар ерлер шығып, Халқының санасында, сапасын даалға тартыпты . Тарихты тану-парыз. Ал әдебиет пен тарих егіз. Халқымыздың тарихымен әдебиетін тереңірек зерттеп, әлі де ашылмаған тың деректерден халық кәдесіне жарарын саралау мүмкіндігі - егемендігіміз ала келген бір кемелді ic. Зар заманның қыспағынаұшыраған абзал жандар тәуелсіздігімізбен егемендігіміздің жарқындығына зор үміт артып, халқының келешегіне, ұрпағының шыңыраудан да шығарлық қайраттылығына сеніп өтті емеспе? Бұл сенімбүгінгікүніатқарылыпжатқанигі істерменөзіндікжалғасынтабуда. Егемендігімізалакелгенүлкенигілік - өткенімізбенөшкенімізді жаңғыртарлықмүмкіндіктіңнұрлыекендігі. ЕлбасыН.Ә. Назарбаев: Өткенді тану, тарихтытереңпайымдап, оғанәділ бағаберуүлкенпарасаттылықпен жауапкершіліктіталапетеді 1, 29,- деп жазды. Ендеше, ұлттықмәдениет пенөнердің, әдебиеттіңтарихына, оның әрбіркөрнектіөкілініңмұрасына жауаптылықпенқарап, шынайыбағасын беру - келешектіңигілігінебағытталған жұмысболуытиіс. Ұлттыңруханимәдениетініңеңүлкенбірсаласы - көркем әдебиеті. Оныхалықтарихыныңбейнелеу жолыменжасалғанкөркемшежіресі деугеболады. Қазақстанныңтәуелсіздікалуына байланыстықазіргіқазақпоэзиясында алдыңғыбуынақындарыныңтоталитарлық тәртіптіңқысысыменайтаалмаған тақырыптықжелілер (ұлттықсананы ояту сезімі) бойкөтерді. Ұлттықмінез ақындықтұлғаарқылытанылатыныанық. Қазақхалқыегемендігінжариялап, өзінәлемгетанытты. Ұлтымыздыңрухани өміріндетарихымызбен мәдениетіміздіңақтаңдақтарының ақталуыныңмаңызыерекше. Шәкәрім, Мағжан, Ахмет, Міржақып, т.б. сияқтыақындардың шығармаларыныңжарыққашығуы поэзияныңкөркемдіккөкжиегініңкеңеюіне, ұлттықбояуыныңайқындалатүсуіне өзәсерінтигізбейқойғанжоқ. Кеңестіктоталитарлықтәртіпсолтұстағы әдебиүдерәскедебарынша ықпалеткенімәлім. Социалистік идеологияныңбастыкеріәсерлерініңбірі - қазақшаойлауымызға, ұлттықойлауымызғакедергіжасап, ұлттықкелбетімізді танытатыннышандардытеріскешығарды. Ұлттықсипаттыкөрсететіншығармалар идеологиятегеуірінінетапболды. Қазақшаойлаудегеніміз - ұлттықойлау, өміргеқазақболыпқарап, дүниеніқазақболыпқабылдау. Ұлттық мүддетұрғысынанойқорытудаұлттық ойлаудыңайрықшабіркөрінісі. Ұлттықайырмашылықтарғатарихи тұрғыданалғашназараудартып, жаңаша қисынжасағандардыңбірі - XYIII ғасырдың атақтыағартушысыИ.Г.Гердер: "Түйіндепайтқанда, адамныңжарық жалғандағытұрмыс-тіршілігіндекөпмәселе мезгілге, мекенгежәнеұлттықмінез айырмаларынатәуелді, өйткеніең негізгінәрсе - халықтыңмінезі",- дегенеді. АлМ.Жұмабаевөзініңатақты "Педагогика" аттыеңбегінде: "Жазушы, ақындегенсөз - ойлағанойын, әдемілепжарыққашығараалатынадам дегенсөз. Тілікемболса, адамныңқор болғаны. Адамшылық, толықмағынамен адаматалу - тіларқасында" 3, 115, - депшынмәніндеқаламгератанудыңнегізгі жолынкөрсетеді. Белгілібірұлттың, халықтыңтағдыры, басынанөткергентарихи кезеңдеріеңалдыменсолұлттың әдебиетінде, өнеріндеізтастайды. Ұлттың рухыкөтеріліп, еңсесібиіктегендеоның әдебиетіде, өнерідеқайтатүлеп, қайтатолысып, күшқуатжиып, бойын түзепболашаққакөзтігеді. Қазіргі таңда, қазақәдебиетініңәрқилы кезеңдеріндеруханидамуымызға, мәдени өркениетке, әсіресеұлттықдәстүрге, ұлттықжандүниемізгеөз шығармаларыменайтулыүлесқосқан қаламгерлердіңтуындыларынзерттеп, олардыңәдебиеттегіорнын, суреткерлік қолтаңбасынажыратып, бағасынберу қажеттігітуды. Сондайкезеңніңбірі - XX ғасырдың 20 - 30 жылдардағықазақ әдебиетініңтуындылары. Осыжылдардағы туындыларданбайқалатынбастыбір бастыерекшелік - ондағыұлттықтаным, қазақыұғымның, қазақысипаттың молдығы. Жалпы, ХХғасырдыңбаскезіндегіқазақ әдебиетінетәнбастыерекшелік - ұлтқамықайбағыттағыақын- жазушылардыңшығармашылығындаболмасын, ортақ тақырыпретіндекөріністапты. Оларөз ұлтыныңөзгеөркениеттіелдердің қатарынанкөрінуіаңсап, елтілегінен шығып, әдебиеттіңұлттықрухыншырқау биіккекөтерді. Осындайірі тұлғаларымыздыңшығармашылығыарқылы жазба әдебиетімізөркендеп, сан-салалы тақырыптардықамтып, тарамдалатүсті. Жазбаәдебиетібұрын-соңдыболмаған деңгейгекөтеріліп, оқу-ағарту жұмыстарыбіршамажақсыдамыды. ХХ ғасырбасындамектептеркөптепашылып, әдебиетсүйерқауымкөбейді. Екіншіден, XX ғасырбасындақазақбаспасөзінің қарқындыдамуыбелеңалды. "Айқап", "Қазақ", "Қазақстан", "Ешімдаласы" сияқтыбаспасөзбеттеріндеәдебиетіміздің ірілі-ұсақтыөкілдеріөз шығармаларынжариялапотырды. Ұлт зиялыларыныңотаршылдыққақарсы күресте елдіңбасынбіріктіріп, саясикүрескеояту іс-әрекетіндегікөздеген мақсаттарыәдебиеттеайқынкөріністауып отырды. Ұлттықмүддедентуындаған ұлттықой-сананыоятумотивідеХХғасыр басындағықазақақындары Міржақып, Ахмет, Мағжан, Сұлтанмахмұт, т.б. шығармаларындаерекшеболып, ұлттықсанатарихындамаңыздыорын алған. XX ғасырбасындағықазаққоғамының "оянуы" мен "оятуға" ерекшееңбек еткенқоғамдықой-санакөшбасшыларының болмысынаүңілу - бүгінгіұрпақтың еңбастыпарызы. Әсіресе, солтұстағы шығармашылықтұлғаныңұстанғанбағыт- бағдарыноныңшығармашылығыарқылы айқындау, көпнәрсеніңмәнінашады. Бұл кезеңәдебиетіқазақдаласындағы әлеуметтікқайшылықтардыашып, халық өмірінсыншылдықпен, шыншылдықпен суреттеді. Сондай-ақ, осыкезеңдеқазақ әдебиетітарихи-әлеуметтік қайшылықтардығанакөрсетіпқоймай, отаршылдыққа қарсыбағытталғанкүрескерлікидеяларды алғатартты. Әдебиетдамуыныңбұл ерекшеліктерінАхметБайтұрсынов, МағжанЖұмабаев, СәкенСейфуллин, СұлтанмахмұтТорайғыров, т.б. шығармаларынананықтанимыз. Бүгінгі бітіру XX ғасырдыңбасындағықазақәдебиетінде түрлібағыттардыңболғаны белгілі. АкадемикЗ. Қабдолов "Сөзөнері" аттымонографиясындаәдебиағымды әдебистильменсалыстырып, былайша түсінікбереді: "Байқапқарасақ, стиль - біржазушығатәнтворчестволықерекшелік болса, ағым- бірнешежазушығатән творчестволықбірлік; стиль - әр жазушыныңдарақасиетіболса, ағым - әр алуанжазушыныңортақсипаты; стиль - жалқығатәнұғымболса, ағым - жалпығатәнтаным; стиль -әржазушының әдебибетіболса, ағым - әр жазушыныңәдебибағыты" 4, 335. ҚазақстанныңРесейгеқосылунәтижесінде екімәдениеттіңалыс-берісінен қазақдаласыныңруханиөміріндеШоқан Уәлиханов, ЫбырайАлтынсарин, Абай, Құнанбаевсындыағартушылардүниеге келді. Қазаққоғамыныңдамуыпроцесі талапетіпотырғанеңнегізгі, көкейтесті мәселелердіқазақағартушылары дәлтүсініп, бүкілкүш-жігеріносы өркениеттілікдамуғажұмсады. XX ғасырқазақдаласынадажаңадәуірдің жаршысыболыпкелді. Абайдәстүріндамытып, жалғастырғанізбасар ақындарШәкәрім, Ахмет, Міржақып, Сұлтанмахмұт, Мағжандартарихсахнасына шықты. ОсыкезеңдегіРесейдегі саяси-әлеуметтікөзгерістердіңқазақжеріне жаңғырыпжетуіқоғамдық- әлеуметтікойдыңөрісінкеңейтті. Аталған ақын-жазушыларбастағантоп ұлттықсана-сезімдіоятарбағыт-бағдар іздеді. Бұлкезең- қазақхалқының тарихындағыұлыөзгерістерменүлкен асуларкезеңіеді. Дәлосытұстақазақ арасындаоқу-ағартужұмыстарыдаөркен жайып, қазақзиялыларыалдыңғы қатарғашығабастады. Қазақтіліндекітап бастыру, газет-журналшығару жолғақойылды. Қазақтыңсана-сезімі оянып, руханияттыңқайнаркөзіне айналды. XХғасырдың 20-жылдарыұлттықпоэзияА. Байтұрсынов, М. Дулатов, C. Сейфуллин, М. Жұмабаев, С. Торайғыров, С. Көбеев, С. Дөнентаев шығармаларыменәлемдікүлгінібойына сіңіріп, кемелденетүсті. Идеологияның белсендіықпалынақарамастан, дәуір тынысын, қоғамдықөзгерістіңсырыменшынынкөркембейнелеугеұмтылыс олардыңшығармаларынанкеңіненкөрінді. Алайда, Кеңесөкіметініңалғашқы жылдарынанбасталғансаясаттыңөктем күші менқуғындау, таптықкүрестіңкүшеюі әдебиеттіңөзарнасымендамуына кедергісінтигізді. Біздіңбүгінгіұлттық руханибайлығымыздықұрайтын осындайтұлғалардыңмұраларынсталиндік қатаңтәртіпұзақуақытбойы қолдануғатиымсалыпкелді. Олардың саясатқақарсыдегендерінжауыптастап, текқанатапқабөлінгенәдебиетүлгілерін ғанажарамдыдепкелді. Ахмет, Жүсіпбек, Сәкен, Міржақып, Мағжан, Бейімбет, Ілияссекілдібіртопақын- жазушыларымызжалғанайыптаулармен жаңаөкіметтіңқолынанқазатапты. Мұндайқатаңрежимәдебиетіміздіңұлттық негіздедамуынашектеуқойып, белгілібірдәреждеқазақтыңұлттық әдебиетініңдамуынакедергіболды. Біздіңтүсінігімізше, қылмысжасағандарды, опасыздардыбүркемелеу - келешектарихқазиян. Шырылдаған шындықтыайқараашу, ақтыақ, қаранықара депкөрсеткенжөн. Әдебиеттарихына үңілсек, 1920-1940 жылдары әдебиетімізгеқосылғанжаңатың туындылардыңсауатсыздықтыжоюдағы ролімен халыққатигізгенпайдасыұшан-теңіз. М.Әуезов: "Өткенкүнніңәдебиеті біздіңсүюіміздітілемейді. Сүюімізбен семірмейдідетүрленбейді. Жек көруімізденжоғалыптакетпейді. Ескі әдебиеттіңтүрлерінбілу, бетінұғу, ағымынтүсіну, біздіңөзімізүшінкерек. Бүгінгіәдебиеткебелгіліжол салып, дұрысбағытбереміздегенде, жалпы қазақәдебиетініңөткенкүнін, бүгінгіқалпын, әмкелешегіндетүгелтүсіну керек" 5, 79, - деген. Бұл сөздербүгінгікүнідеәрбірзерттеушіүшін басшылыққаалынатынқағида болуытиіс. XХғасырбасындағықазақтыңоқыған азаматтарыныңбасымкөпшілігіұлт мүддесінеарналғанкүнделіктіаршынды іс, қарымдыәдеттерменайналыса жүріп, қуғын-сүргіназабынақарамастан, әдебиет, публицистика, ғылым, аудармасалаларындаорасанбаймұрақалдырды. Қазақхалқыныңбағажетпес руханибайлығыкеңесдәуірікезінде біршамаайтылып, жарықкөргенімен, көптегеншынайықазыналардыңбеті ашылмағанкүйіндеқалыпкелді. Заман өзгеріп, елжаңарып, демократияның белгілерібайқалғаннанкейін, осыасыл мұраларымызбената-бабамызқалдырған құндыдеректергекөңілаударып, ұлттықсананы, салт-дәстүрді, халықтық қадір-қасиеттіұрпақбойынадарытуға бетбурдык жүктеу/скачать 400,45 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|