5 в 010200 «Бастауышта оқытудың педагогикасы мен әдістемесі» мамандығына арналған

1. 
   С. Желдербаева. Мәнерлеп оқу, А., 1992
   
2. 
   Т.М.Әбдікәрім. Әдебиеттік оқу, А., 2014
   
3. 
   Ә. Дайырова, С. Тілешева. «Әдебиеттік оқу кітабына» методикалық нұсқау, А., 1982
   
4. 
   Б.Т. Қабатай, С.Р.Рахметова, Ә.С. Амирова, А., 2013
   
5. 
   С.Рахметова, Қазақ тілін оқыту әдістемесі, А.,1991
   

1. Дамыта оқыту туралы ұғым

2.Дамыта оқытуды жүзеге асыру бағыттары

1.Деңгейлік тапсырмалар арқылы оқыту

Бастауыш сыныптарға арналған стандартта білім мазмұны оқушылардың білім, білік, дағдыларына қойылатын талаптар түрінде екі деңгеймен берілетіндігі айтылған:

1. 
   оқу материалының мектеп ұсынатын базалық (инварианттық) деңгейі;
   
2. 
   оқушылар дайындығының ең аз (минималды) қажетті деңгейі.
   

Іс жүзінде осы екі деңгейдегі білім мазмұны бастауыш сатыдағы мемлекеттік білім стандартының негізі болып табылады.

Оқушылардың меңгерген білімі мен біліктерінің міндетті деңгейдегі талаптарға қаншалықты сай екендігін арнайы тапсырмалар арқылы бақылап, тексеруге болады.

Тапсырмалар міндетті деңгейдегі талаптардың мазмұнын толық қамтитындықтан, олардың орындалу нәтижесі пәннен алған оқушы білімі мен біліктерінің объективті жағдайын көрсетеді.

Бұл тапсырмалар нәтижесінде мұғалім өзін бақылауды жүзеге асыра алады: оқушы білімі мен біліктеріндегі жетістіктерді, кемшіліктерді, олардың себептерін анықтап, өз жұмысына талдау жасайды, оны жетілдірудің жолдарын белгілейді.

Алдымен «деңгей» және «деңгейлік» ұғымдарының семантикалық ауқымын анықтап алайық.

Қазак тілінің түсіндірме сөздігінде бұл ұғымдарға мынадай түсінік берілген:

Деңгей. Зат. 1. Тұспатұсы, нақ шегі. 2. Белгілі бір шамада, көлемде. 3. Қатар, мөлшер. 4. Дәреже (шыгармашылық мүмкіндік).

Деңгейлік. Зат. Сын. 1. Өлшеуіш (құралы). 2. Жұмыс түріне қарай деңгейін, ауқымын көрсетеді.

«Деңгей» сөзі термин ретінде алғаш математика ғылымында пайда болған. Математикада бұл термин «өлшеу құралы», «шама» деген ұғымға саяды. Бұл жерде аталған анықтама өзінің бастапқы және нақты «өлшем» мағынасында қолданылып отыр. Сонымен қатар берілген түсініктің жалпыға ортақ, әмбебап қасиетке ие екенін де байқау қиын емес. Олай болса, бұл ұғым математикаға ғана емес, адам әрекетінің барлық саласына жататын мәселелерді камтиды. Деңгейлік идеясы басқа ғылым салаларына математикадан енді. Сөйтіп, психология, физика, химия, тағы басқа ғылымдарда кеңінен қолданады. Деңгейлік идеясы шетелдердегі педагогика ғылымына 1920 жылдардың басында енген. Мысалы, жалпы кеңестік педагогикада деңгейлік оқыту мәселесін Лошнова О. Б. «Деңгейлік саралап оқыту», Фирсов В. В. «Міндетті нәтижеге негіздеп деңгейлеп оқыту», Беспалько В. П. «Тапсырмалардың қиыншылығын есепке алу әрекетінің төрт деңгейі», Лернер И. Л., Пидкасистый П. И. «Білімді меңгеру мәселелері» ретінде қарастырған. Сондай ақ бұл мәселе В. В. Фирсовтың, В. М. Монаховтың, Ж. А. Қараевтің еңбектерінде зерттеліп келді.

Педагог ғалым В. П. Беспалько өзінің «Слагаемые педагогические технологии» деген 1989 жылы шыққан еңбегінде былай дейді: «Педагогикалық технология негізгі педагогикалык жүйе, алдын ала ойластырылып жасалған жоспар, оны жүзеге асыру жеке тұлға қалыптастыруға әсер ететін нақты, мақсатты бағыттағы тәжірибеде қолданылатын жоба». Сабақ кезінде деңгейлік тапсырмаларды орындау барысында оқушы төменгі деңгейді орындап қана шектелуі мүмкін немесе бірнеше деңгей тапсырмасын ұқыптылықпен, жауапкершілікпен дайындап бітіруі мүмкін. Ал егер аз уақыттың ішінде оқушы көп тапсырма орындап үлгерсе, ол оқушының біліктілігін, шеберлігін, белсенділігі мен қабілеттілігін көрсетеді. Осындай жұмысты ұйымдастыру және деңгейлік тапсырмаларды дайындау үшін де мұғалімнің шығармашылығы қажет.

Деңгейлік тапсырма негізінде оқу объектілерінің әрі терең, әрі шығармашылық арақатынасы ескеріледі. Оқушының өзін-өзі тануына, өз күйін өзі сезінуіне ізденімпаздық тудыратындай әлеуметтік- мәдени кеңістік жасау қажет. Деңгейлік оқыту технологиясы тек 1995 жылдан бері ғана толық қолға алынғанын айтсақ, оның зерттелу тарихына тереңірек үңілген ғалым академик В. М. Монаховтың «Оқытудың модульдік технологиясы», Б. Блумның «Білімді толық меңгеру технологиясы», A. В. Талызина мен Г. Я. Гальпериннің «Ойлау қызметінің сатылап қалыптасу теориясы» еңбектерінде оқытудың деңгейлік жүйесін әркім өзінше зерттейді.

Ал В. М. Монахов деңгейлік оқытудың әдістемелік жүйесін модульдік оқыту процесі бойынша блокқа бөліп оқыту арқылы оқушы мен мұғалімнің бірлесіп істейтін жұмыс түрлері үлгісінде көрсетеді. Американдық ғалым Б. Блум «Білімді толық меңгеру технологиясы» еңбегінде оқыту технологиясын үш топқа бөлген:

Дифференциациялап оқыту. 1. Бұл - әр түрлі мектеп, сынып, оқу тобы үшін оқытудың әр түрлі деңгейлі жағдайын жасау. 2. Бұл - әр түрлі омогенді топта, сыныпта оқытуды қамтамасыз ететін әдістемелік, психологиялық және ұйымдастыру, басқару шараларының кешені, оның негізгі ұстанымы - саралай окыту.

- коррекциялық жұмыс (модуль бойынша олқылықты жою);

- деңгейлік тапсырмалардан тұратын бақылау жұмысы - сыртқы бақылау, бағасы журналға қойылады.
Бұл үш сабақ не үшін керек? Дәстүрлі оқыту бойынша бақылау жұмысына бір сағат беріліп, одан кейін қатемен жұмысқа сағат бөліне бермейтін. Мұндай жағдайда оқушыда өз біліміндегі кемшіліктерді қаншалықты жойғанын дәлелдеуге мүмкіндік болмаған. Сондықтан бұл технология бойынша бақылау жұмысына дайындық ретіндегі өзіндік жұмысқа бір сағат және коррекциялық жұмыстарға бір сағат міндетті түрде бөліну керек. Бұл екі сағатты бағдарлама бойынша берілген жалпы сағат көлемінен мазмұны бір-біріне жақын тақырыптарды біріктіру арқылы шыға-руға болады. Егер сағат саны шектеулі болса, онда жарты сабақ өзіндік жұмысқа және жарты сабақ коррекциялық жұмыска бөліну керек.

Біз үлгі ретінде ұсынып отырған күнтізбелік жоспарда модульдік тақырыптар ретінде - бөлімдердің аттары, өзіндік жұмыс ретінде - бөлімді қайталау, коррекциялық жұмыс ретінде - тіл дамыту сағаттары, ал бақылау жұмысының негізгі түрлері ретінде шығарма, мазмұндама жазу жұмыстары таңдап алынды.

Ж. А. Қараевтің үш өлшемдік технологиясы сабақты өткізуді үш кезеңге бөледі:
1-кезеңге 5-7 минут уақыт бөлінеді. Бұл кезеңде ұйымдастыру, үй жұмыстарын тексеру, өтіп кеткен тақырыптардан бүгінгі сабаққа негіз болатын тапсырмалар орындалады (мысалы, «Әдебиеттік оқу» оқулығындағы жаңа сабақ басталған беттегі 1-тапсырма көбіне осылай өткен сабақпен «көпір» (байланыс) жасау үшін орындалады).
Бұл технологияның бір ерекшілігі: өткенді пысықтауға арналған материалды оқушылар үйде қайталап, жаңа тақырыпты меңгеруге үйден дайындалып келеді. Мұның тиімділігі неде? Біріншіден, уақыт үнемделеді, өйткені дәстүрлі оқыту бойынша оқушылар қойылған сұраққа берілетін жауапты білмесе, мұғалім өзі түсіндіріп, уакыт жоғалтатын еді. Екіншіден, егер мұғалім өткенді жүйелі түрде пысықтауға арналған тапсырмаларды орындауды талап етіп отырса, оқушының барлығы, соның ішінде нашар оқушы да дайындалып келуге мәжбүр болады, нәтижесінде әрбір оқушының белсенділігі мен жауапкершілігі артады.

2-кезең Қараевтің технологиясында синектикалық бөлім деп аталады, яғни жаңа тақырыпты меңгеру, бекіту жұмыстары 20-25 минут жүргізіледі: мәтінді оқиды, мәтін бойынша жұмыстар орындалады.

2) үлгі бойынша берілген практикалық тапсырмаларды орындау арқылы біліктілігі анықталады. Бірінші деңгейдің қорытындысы: зачет алады (есептелді), ол 5 балмен баға-ланады.

Аталған үш деңгейдің тапсырмалары, демек, ол - екінші кезеңнің мазмұны (ол жаңа тақырыптың мазмұны болып есептеледі).

Бұл жұмысты екі тәсіл арқылы ұйымдастыруға болады.

а) Дайын өлең жолдарын ұсынып, оқушыларға соны аяқтауды тапсыруға болады.

Мысалы, Ө. Тұрманжановтың «Туған өлкем» өлеңінде қайталанып тұрған

«Неткен сұлу, неткен көркем,

Осы менің туған өлкем» деген жолдар бар.

Оқушыларға осы дайын өлең жолдары ұсынылып, оны әрі қарай жалғастыру тапсырылады. Тапсырма дұрыс орын-далу үшін, ең алдымен оқушылар қүрастыруға тиісті өлеңнің сызбасы (модулі) түсіріледі:

«Неткен сұлу, неткен көркем,

Осы менің туған өлкем» - ұсынылған жолдар.

«Сарыарқадай ұлан-байтақ,

Өз өлкемді сүйіп өтем» - оқушының аяқтауы, яғни бұл - жоспар, өлең ұйқасқа құрылады және бұл сызба бойынша өлеңнің бірінші, екінші, төртінші жолдары ұйқасуға тиісті. Оқушы басқа сызбаны да басшылыққа алуы мүмкін. Мысалы,

«Неткен сұлу, неткен көркем,

Осы менің туған өлкем» - ұсынылған жолдар.

«Асқар шыңды таулары бар,

Жасыл жайлау, баулары бар» - оқушының аяқтауы.

Бұл сызба бойынша өлеңнің алғашкы екі жолы және соңғы екі жолы өзара ұйқасады. Сондай-ақ өлеңнің барлық жолдары ұйқасуы да мүмкін:

«Неткен сүлу, неткен көркем,

Осы менің туған өлкем» - ұсынылған жолдар.

«Бар байлық кеп орын тепкен,

Өз өлкемді мақтан етем» - оқушының аяқтауы.

ә) Дайын ұйқастар ұсынылады. Мысалы, «Күз» тақырыбына арнайы төмендегідей ұйқас бойынша өлең құрастыру тапсырылады:

... байлық,

... алдық.

... құс біткен

... қалдық.

Оқушының тапсырманы орындауы:

Күз - береке, күз - байлық,

Күзде өнім мол алдық.

«Қош» айтысып құс біткен

Кеткен ұшып, біз қалдық.
2. Әңгіме қүрастыру.

Оқулықта әр түрлі тақырыпта әңгіме құрастыруға арналған тапсырмалар көптеп берілген. Бұл жұмысты орындау үшін ең алдымен оқушыға нақты тақырып беріледі, оқушы сол тақырыпқа жоспар құрады. Жоспардағы тақырыпшалардың мазмұнын ашатындай көркем сөздер, яғни тірек сөздер қоса беріледі (нақты шығармалардан алынады).

Жоспар:

Тірек сөздер: қас қарайды, қоңырсыған сүт, кайнатқан қаймақ иісі, қой келді, сиырлар сүйкеніп.

II. Ауылымның адамдары.

Тірек сөздер: қарапайым, ақжарқын, тыным таппай еңбек етеді, туған жердің түлектері.

III. Әркімге өз мекені ыстық.

Тірек сөздер:

а) Адам баласы ешқашан кіндік қаны тамған жерін ұмытпайды.
ә) Отан, Отан

Бәрінен биік екен,

Мен оны мәңгілікке сүйіп өтем.

Тірек сөздерді пайдалана отырып, құрастырылған оқушы әңгімесі:

Сонымен, 4-шығармашылык деңгей тапсырманың 2-сынып оқушылары үшін негізгі түрлерін қалай ұйымдастыруға болатындығына тоқтала отырып айтарымыз: деңгейлік тапсырмалар дегеніміз балаға шамадан тыс жүктеме беру емес, керісінше, оқушының біліміне, мүмкіндігіне, сұранысы мен қабілетіне сәйкес дайындалған сатылы жұмыстар жүйесі.

1. Дамыта оқыту туралы ұғым

2.Дамыта оқытуды жүзеге асыру бағыттары

Әдебиеттер:

1. 
   С. Желдербаева. Мәнерлеп оқу, А., 1992
   
2. 
   Т.М.Әбдікәрім. Әдебиеттік оқу, А., 2014
   
3. 
   Ә. Дайырова, С. Тілешева. «Әдебиеттік оқу кітабына» методикалық нұсқау, А., 1982
   
4. 
   Б.Т. Қабатай, С.Р.Рахметова, Ә.С. Амирова, А., 2013
   
5. 
   С.Рахметова, Қазақ тілін оқыту әдістемесі, А.,1991
   

1. «Әдебиеттік оқу» пәнінің мақсат, міндеттері

2. «Әдебиеттік оқу» пәнінің мазмұны, әдістемесі

Сабақтың мақсаты: Пән жайлы алған білімдерін нақтыландырып, тереңдету.

Әдебиеттер:

1. 
   С. Желдербаева. Мәнерлеп оқу, А., 1992
   
2. 
   Т.М.Әбдікәрім. Әдебиеттік оқу, А., 2014
   
3. 
   Ә. Дайырова, С. Тілешева. «Әдебиеттік оқу кітабына» методикалық нұсқау, А., 1982
   
4. 
   Б.Т. Қабатай, С.Р.Рахметова, Ә.С. Амирова, А., 2013
   
5. 
   С.Рахметова, Қазақ тілін оқыту әдістемесі, А.,1991
   

1. 
   С. Желдербаева. Мәнерлеп оқу, А., 1992
   
2. 
   Т.М.Әбдікәрім. Әдебиеттік оқу, А., 2014
   
3. 
   Ә. Дайырова, С. Тілешева. «Әдебиеттік оқу кітабына» методикалық нұсқау, А., 1982
   
4. 
   Б.Т. Қабатай, С.Р.Рахметова, Ә.С. Амирова, А., 2013
   
5. 
   С.Рахметова, Қазақ тілін оқыту әдістемесі, А.,1991
   

1. Әдебиеттік оқу сабақтарында

2. Әдебиеттік оқу сабақтарында оқушылардың оқу дағдыларын қалыптастыру жолдары

Сабақтың мақсаты: Әдебиеттік оқу сабақтарында оқушылардың оқу дағдыларын қалыптастыру мәселелеріне тоқталу

Әдебиеттер:

1. 
   С. Желдербаева. Мәнерлеп оқу, А., 1992
   
2. 
   Т.М.Әбдікәрім. Әдебиеттік оқу, А., 2014
   
3. 
   Ә. Дайырова, С. Тілешева. «Әдебиеттік оқу кітабына» методикалық нұсқау, А., 1982
   
4. 
   Б.Т. Қабатай, С.Р.Рахметова, Ә.С. Амирова, А., 2013
   
5. 
   С.Рахметова, Қазақ тілін оқыту әдістемесі, А.,1991
   

1. Дауыстап оқу

2. Іштен оқу