Қазақстан республикасының

1. 
   Столяренко Л.Д . Педагогическая психология для студентов вузов. Ростов-на-Дону, 2004
   
2. 
   Ильин Е. П. Мотивация и мотивы. СПб, Изд-во Питер, 2000
   
3. 
   Курс общей, возрастной и педагогической психологии.Вып.3/Под ред.М.В.Гамезо.М.1982.Гл.ХХ
   
4. 
   Талызина Н.Ф. Педагогическая психология.М.,1998.
   
5. 
   Сламбекова Т.С. Педагогикалық психология. Оқу құралы. Семей, 2008
   

1. 
   Меңгеру теориясы мәселелері
   
2. 
   Білім, іскерлік дағды ұғымдарының өзара байланыстары
   
3. 
   Білім түрлері. Олардың педагогикалық-психологиялық негіздері
   
4. 
   Дағдыны қалыптастыру деңгейлері
   

1. 
   Әлеуметтік тәжірибенің (интеллектуалдық, эстетикалық, өндірістік) әр түрлерін меңгеру механизмдері және заңдылықтары проблемасы.
   
2. 
   Білімді және оларға сәйкес іскерлік пен дағдыны меңгеру табиғаты, механизмдері және заңдылықтары проблемасы.
   
3. 
   Әр түрлі пәндер материалдарын меңгеру проблемасы.
   
4. 
   Меңгеру кезеңдерін сипаттау проблемасы.
   
5. 
   Білімді меңгеру сапасы мен деңгейі критерийі; көрсеткіштері, іскерлік пен дағдының қалыптасу проблемалары.
   
6. 
   Білімді меңгеру сапасы деңгейін, іскерлік пен дағдының қалыптасуын диагностикалау проблемасы.
   

• 
  Қоғамдық-тарихи тәжірибеде тексеруден өткізілген ақиқатты тану процесінің нәтижесі.
  
• 
  Ақиқаттың адам санасында ұғым, пікір, теория түріндегі адекватты бейнесі.
  

• 
  Қамтылған білім мен дағды бірлігінде адам тарапынан меңгерілген әрекетті орындау тәсілдері.
  

• 
  Жаттығу нәтижесінде автоматтандырылған әрекет.
  

1. 
   Білімді психологиялық-педагогикалық саралау
   

• 
  Пәндік (арнайы) құрылым – нақты ғылымның заңдылықтары, фактілері және әдістері.
  
• 
  Логикалық құрылым – ереже бойынша логикалық операциялар және логикалық ойлау тәсілдерінің қатаң түрде пәндік аймаққа тәуелді еместігі және әр түрлі міндет түрлерін шешуде бірдей де болуы мүмкін екендігі.
  
• 
  Психологиялық құрылым – өз әрекетін жоспарлау, оның барысын бақылау, қажет жағдайда түзету енгізу және міндетке сәйкес соңғы нәтижені бағалау іскерлігі.
  

2. 
   Білім түрлері
   

• 
  Ұғым және терминдер
  
• 
  Фактілер туралы білім
  
• 
  Заңдар туралы білім
  
• 
  Теориялар туралы білім
  
• 
  Таным әдістарі мен іс-әрекет амалдары туралы білім
  

• 
  Білімді меңгеру кезеңдері (этаптары):
  

1. 
   Тану:
   
2. 
   Қайта жаңғырту;
   
3. 
   Түсіну;
   
4. 
   Таныс жағдаяттарда қолдану;
   
5. 
   Таныс емес жағдаяттарда қолдану;
   
6. 
   Бағалау.
   

• 
  Меңгеру деңгейлері:
  

• 
  Репродуктивті
  
• 
  Родуктивті
  

• 
  Білімнің кеңдігі –ұғымның белгілері мен олардың бір-бірімен байланысын ажырату қабілеттілігі;
  
• 
  Білімнің жеделдігі – әр түрлі жағдаяттарда меңгерілген білімді қолдануда шапшаңдық көрсету қабілеттілігі;
  
• 
  Білімнің тереңдігі – ұғымдардың мәнді белгілері мен олардың байланысын ажырата алу қабілеттілігі;
  
• 
  Білімнің икемділігі – бір міндетті шешуде бірнеше шешім жолын тауып өз бетімен қолдана білу немесе ұқсас міндеттерге жетуде дәстүрлі емес жолды табу;
  
• 
  Білімнің нақтылығы және жалпылығы – жалпы түрдегі білімді бөліп алу, нақтыны жалпыға жақындату, жекені жалпыға ығыстыру;
  
• 
  Білімнің жинақылығы – ойды жинақы түрде, жүйелі жеткізу;
  
• 
  Білімнің жүйелілігі – ұғымдар иерархиясын, оның жүйелілігі мен өзара байланысын анықтау іскерлігі;
  
• 
  Білімнің саналылығы – материалды қайта топтаумен қайта өңдеу, құбылыс, заң т.б. туралы деректерді шығармашылықпен қолдану іскерлігі.
  

• 
  Тікелей-эмоционалдық қарым-қатынас;
  
• 
  Заттық-манипуляциялық әрекет;
  
• 
  Ойын әрекеті;
  
• 
  Қоғамдық-пайдалы іс-әрекет;
  
• 
  Оқу іс-әрекеті;
  
• 
  Еңбек әрекеті.
  

• 
  Қабілетті, білімді адамның іскерлігі мен дағдысын іске асыратын мәдени құралдар;
  
• 
  Тапсырма түрлерінің оны меңгеру формаларына сәйкестігі;
  
• 
  Мәдени салада іске асырылатын тәжірибелік, танымдық, адекватты әрекеттер.
  

• 
  Дағдыны ойластыру – әрекетті орындау мақсаты белгілі, бірақ оған жету жолы түсініксіз.
  
• 
  Дағдыны сезіну – мақсатқа жету жолы туралы түсінік пен зейінді шоғырландыру болғанымен әрекет өте баяу жүреді, қажет емес қозғалыс пен қателіктер байқалады.
  
• 
  Дағдыны автоматтандыру – зейін мен ерік біртіндеп төменгі концентрацияны (шоғырлануды) қажет еткенмен, қозғалыс рационалды болмақ.
  
• 
  Дағдыны жоғары деңгейде автоматтандыру – әрекет рационалды нақты және сенімді түрде орындалады, жаңа және күрделі дағдылардың алғы шарты пайда болады.
  

• 
  Жабдық (құрал-сайман, құрылысы);
  
• 
  Жабдық жағдайы;
  
• 
  Жұмыс жағдайы.
  

• 
  Психикалық
  

• 
  Өз күшіне сенімділік;
  
• 
  Көңіл-күй;
  
• 
  Дағдының динамикасы;
  
• 
  Іс-әрекетке қатынас.
  

• 
  Физиологиялық
  

• 
  Қажу;
  
• 
  Денсаулық жағдайы.
  

• 
  Жаттығуды уақыт бойынша дұрыс бөлу. Жаттығу кезінде дағдының өріс алуы графикалық сызықтармен өлшенеді.
  
• 
  Үйретушінің әрекетті орындаудың негізгі жоспарын, принципін түсінуі;
  
• 
  Орындалған әрекеттің нәтижесін білу;
  
• 
  Бұрын игерілген білімдер мен қалыптасқан дағдыларды үйренудің қазіргі сәтіне әсер етуі. Оқушының үйреншікті дағдысы екінші нәрсені меңгеруге жәрдемін тигізетін болса, онда мұны дағдының тасымалдығы деп атайды. Сонымен қатар бір дағды екінші дағдының қалыптасуына жәрдемін тигізудің орнына кейде кедергі жасайтыны да белгілі. Мұны дағдының интерференциясы деп атайды.
  
• 
  Қайта өндірушілік пен сенімділіктің ұтымды ара қатысы.
  

1. 
   Меңгеру ұғымына түсінік.
   
2. 
   Білім, іскерлік дағды ұғымдарының өзара байланыстарын ашыңыз.
   
3. 
   Білім түрлерінің педагогикалық-психологиялық негіздері
   
4. 
   Дағдыны қалыптастыру деңгейлерін атаңыз.
   

1. 
   Айсмантас Б.Б. Педагогическая психология. Схемы и тесты. Москва, ВЛАДОС, 2002
   
2. 
   Платонов К.К. Краткий словарь системы психологических понятий. М., 1984
   

Жоспар:

1. 
   Жас кезеңдерін жіктеу параметрлері
   
2. 
   Оқу-ісәрекеті субъектілерінің психологиялық ерекшеліктері
   

• 
  Жаңа туған бала (алғашқы күн 10 күн)- бөпелік кезең
  
• 
  Омыраудағы кезең(10куннен – 1 жасқа дейін)- нәрестелік езең
  
• 
  Ерте балалық кезең (1-3жас аралығы) – сәбилік кекзең
  
• 
  Алғашқы балалық кезең (3-7 жас аралығы)
  
• 
  Екінші балалық кезең (8-12 жас аралығы)
  
• 
  Жеткіншек жас (13-16 жас арасы - ұлдар),(12-15 жас арасы-қыздар)
  
• 
  Жасөспірімдік кезең (17-21 жас арасы –ұлдар)-бозбала, (16-20 жас арасы –қыздар)- бойжеткен
  

• 
  Жаңа туған бала (алғашқы 3-4апта)- бөпе
  
• 
  Омыраудағы кезең (4 аптадан -1 жасға дейін)- нәресте
  
• 
  Мектепке дейінгі кезең (1-3жасқа дейін) –сәби
  
• 
  Нақты мектепке дейінгі кезең (3-7жасқа дейін)
  
• 
  Төменгі сынып оқушысы (7-12жас аралығы)
  
• 
  Жеткіншектік жас
  
• 
  Жоғары сынып оқушысы (12-18 жас аралығы)
  

• 
  Жаңа туған бала( туылғаннан 1 жасқа дейін) –нәресте
  
• 
  Мектепке дейінгі балалық (1-3 жасқа дейінгі)- сәби
  
• 
  Нақты мектепке дейінгі кезең (3-6 жасқа дейін)
  
• 
  Төменгі сынып оқушысы (6-10 жас аралығы)
  
• 
  Жеткіншектік (орта буын) жасы (10-15 жас арасы)
  
• 
  Бозбалалық кезең
  

II кезең 17-21 жас арасы

• 
  Толысқан шақ (21-60 жас)
  
• 
  Егде жас (60-75 жас)
  
• 
  Кәрілік жас ( 75-90 жас)
  
• 
  Ұзақ өмір сүрушілер (90 жастан жоғары)
  

• 
  Жаңа туған бала (алғашқы 1 жыл)
  
• 
  Мектепке дейінгі балдалық ( 1 жастан 3 жасқа дейін)
  
• 
  Мектепке дейінгі жас (3жастан 6 жасқа дейін)
  

-орта мектепке дейінгі жас (4-5жас)

Жоғары мектепке дейінгң жас (5-6жас)

• 
  Кіші мектептегі жас (6жастан 10жасқа дейін)
  
• 
  Орта мектеп жасы (10 жастан 15 жасқа дейін)
  
• 
  Жоғары мектеп жас (15 жастан 18 жасқа дейін)
  

А.Валлон психикалық эволюцияның кезеңдерін бір кезеңдерде белгілі функциялардын күшеюі немесе бәсеңдеуі байқалатын қайта ұйымдастыратын үздік жолы деп қарастырды, ол даму барысындағы конфликтілерді, қарама- қайшылықтарды зерттеу қажет екендігін айтады. А.Валлон бойынша, когнитивті процесстердің дамуы эмоционалды және жеке тұлғалық дамумен тығыс байланысты және психикалық тірлік генезисінде эмоция бәрінен де бұрын көрінеді және бала психикалық тіршілік етуге тек эмоцияның арасында ғана қабілетті, тек эмоция ғана баланы оның әлеуметтік ортасымен байланыстыра алады. Валлон барлық балалар үшіг даму ритмінің бірдей екендігін мойындамасы да өзінің белгілерімен сипатталатын, баланың басқа адамдармен қарым-қатынасымен ерекшеленетін кезеңдерді бөліп өарастырады.

1. Импульсивті кезең (6айға дейін)

2. Эмоционалды кезең (6 айдан 10 айға дейін) эмоция (қорқу, ашулану,қуану т.б) арқылы басқалармен қарым-қатынас жасай бастайды . Эмоционалдық қимыл- қозғалыстың тікелей байланыстылығы.

3. Практикалық ойлаудың басы (10айдан 14 айға дейін)- дыбыс, сөз, қимыл –қозғалысты тани бастайды, өз тілегің қимыл-қозғалыс, сөз арқылы білдіреді.

4. Прективті кезең (14 айдан 3 жасқа дейін) – еркіе сөйлеу, сөйлеуді меңгеруге байланысты бала дамуының тәуелсіздігі; бала обьектілерді зерттеуге қабілетті және осы заттын атын оның қасиетімен бірге танып біледі, істің ойға ауысуы еліктеу барысында мүмкін болады.

5. Дербестік кезең (персоналистік) (3 жастан 6 жасқа дейін ) – ол сөз ішінде

3 кезеңнен тұрады:

• 
  Қарама-қарсы қойып салыстыру кезеңі ( 3жас) – бала өзін басқаларға қарсы қояды ,өзін- өзі бекітеді, ересектерді танымайды, Валлон бойынша осы кезден бастап бала өзінің ігкі әлемін сезіне бастайды. Сондай ақ балада заттарды формасына, түр түсіне қарай ажырату қабілеті пайда болады.
  
• 
  Нарциссизм кезеңі (4 жас) өзіне деген қарқынды қызығушылық байқалады, өзіне жақсы жақтан көрсеткісі келеді, өзінің ерекше қабілеттілігіне сенеді (мысалы, ол тақтайдан күшті), когнитивтілік жағынан қабылдау абстрактілікке айналады, сызық, графикалық белгілерді ажыратуға қабілетті.
  
• 
  Еліктеушіліе кезеңі (5жас)- бала адамдарға, әлемге зейін қоя бастайды, адамдарға үйірсектікті сезәнеді, сондықтан осы кезеңдегі тәрбие « симпатияға толы болуы қажет». Бұл кезеңде балада еләктеушілік пайда болады және рөльдерді меңгереді. Кейіпкерлерді өз ойынан туындатады. Бала ойлауында синкретизм, демек тұтасты жеке бөліктерге бөліп алғанымен, оларды қайта байланыстырып тұтас күйге келтіре алмау байқалады.
  

7. Жыныстық жетілу кезеңі: жеткіншектің зейіні өзіне, өз қажеттілігіне, мүмкіндігіне бағытталған. Оның тәуелсіздігін және ерекше екендігін дәлелдемек.

• 
  Туғаннан жасөспірімдік шаққа дейінгі дамудың жалпы үлгісі (Қосымша А);Баланың интеллектуалдық дамуы (Ж.Пиаже бойынша) (Қосымша Ә);Жек тұлғаның даму сатылары (Э.Эриксон бойынша) (Қосымша Б);Адамгершіліктің даму кезеңдері (Л.Кольберг бойынша)(Қосымша В);Мақсаттың қалыптасуы мен оған жетуге байланысты тіршілік циклының фазалары (Ш.Бюллер бойынша) (Қосымша Г); Д.Б.Эльконин бойынша жас кезеңдері ( Қосымша Д)
  

• 
  Мектепке дейінгінің алдындағы кезең (3-5жас)
  
• 
  Мектепке дейінгі (5-7 жас) кезең
  
• 
  Кіші мектеп жасы (7-11жас)
  
• 
  Жеткіншек (орта мектеп) жасы (11-15 жас)
  
• 
  Ерте жастық шақ немесе жоғары мектеп жасы (15-18 жас)э
  
• 
  Студенттік кезең (кеш жастық шақ, ерте кемелді жас) –(17-18-22-23жастар)
  

• 
  Нәреселік дағдарыс;
  
• 
  Сәбилік жас (2 ай- 1 жыл);
  
• 
  1 жас дағдарысы;
  
• 
  Ерте балалық (1-3 жас);
  
• 
  3 жас дағдарысы;
  
• 
  Мектепке дейінгі жас (3-7жас);
  
• 
  7жас дағдарысы;
  
• 
  Мектеп жасы (8-12жас);
  
• 
  13жас дағдарысы, пубертанттық жас (14-18жас)
  
• 
  17жас дағдарысы;
  

• 
  Басты іс-әрекет түрі – ойын,мінез –құлық нормалары мен адамдардың іс-әрекетін меңгеру;
  
• 
  3-4 жас – өзән таныту, мүмкін реакциялар: тыңдамау,қиқарлық, басқанын дегеніне көнбеу, қарама-қарсы теріс әрекет (негативизм), «ересектерге ат тағу» («Мен –өзім», «Мен өзім білемін», нарциссизм – өзін мадақтау);
  
• 
  Жалғыз ойнау(заттық, конструкторлық, сюжеттік рөлдік)
  
• 
  5-6жас – ересектермен қарым-қатынаста ымыраға келу , балалармен қарым-қатынастың дамуы, балалармен бірлесе ойнау, лидерлік қатынастың қалыптасуы және балалар арасындағы бағынушылық , «ойын-жарыс»:
  
• 
  Конструкторлық ойынның дамуы, практикалық ойлаудың дамуы;
  
• 
  Сурет салу және музыкалық қабілеттердің (музыканы түсіну, өлең айту, би билеу), шығармашылықтың дамуы;
  
• 
  Ойлаудың эгоцентрлығы (өзіне бағытталуы)
  
• 
  Қабылдаудың (перцептивті әрекеттерді меңгеру, перцептивті эталондарды меңгеру), зейіннің, естің мағынасыз формаларын мағыналы формаларға қарай дамуы, еріктің дамуы
  
• 
  Білім құмарлық (4-5жас «неге, неліктен» деген сұрақтарын көп қоюшылар);
  
• 
  Қиялдың дамуы ( репродуктивті фирмадан шыңармашыл продуктивті қиялға қарай; танымдық –интеллектуалдық және аффективті – қорғаныш функцияларын орындау);
  
• 
  Балалармен диалогтық сөйлеудің дамуы (6жаста –бала лексикасында 14 мың сөз, тілдің грамматикалық нормаларын толық меңгерген) іштей сөйлеуге ұласуы;
  
• 
  Ұғым –түсініктердің дамуы;
  
• 
  Ойлаудың дамуы операцияға дейінгі кезеңнен (Ж.Пиаже бойынша) тұрады, операциялық кезеңге баяулап өту байқалады;
  
• 
  Жыныс мүшелеріне, балалардың туылуына деген қызығушылық,
  

Б)Эдип комплексінің қалыптасуы мен жеңіп шығуы (5-6жас), ішкі ардың, әдептің, моральдық көзқарастың қалыптасуы;

• 
  Инициативалықтың, белсенділіктің, мақсатқа ұмтылушылықтың, өзбеттіліктің дамуы, негативті даму барысында пассивтілік, кәнәсін сезіну, еліктеуге бейімділіктің қалыптасуы;
  
• 
  Мектепке даярлықтың қалыптасуы;
  

• 
  Басты іс-әрекет –оқу;
  
• 
  Танымдық процесстердің қайта құрылуы- еркіндіктің, нәтижеліктің және тұрақтылықтың қалыптасуы-ырықты зейіннің, қабылдаудың, есте сақтаудың (ең алдымен механикалық естің), ойлаудың (көрнекі-образды ойлаудың нақты ұғымдар деңгейінде сөздік-логикалық ойлауға ауысуы) дамуы;
  
• 
  Мінез-құлықты, ерікті, өздігінен реттеуді дамыту;
  
• 
  Оқи алу, жаза алуе арифметикалық есептерді меңгеру, білім қорын жинақтау;
  
• 
  Үйдегі еңбек дағдарысын меңгеру;
  
• 
  Қарым- қатынас сферасын кеңйту, жаңа беделді адамдардың әсерінің артуы;
  
• 
  Дамытушы ойындар оқудан кейінгі екінші орында;
  
• 
  Мұғалімнің бағалауы мен оқудағы жеткен жетістіктері негізінде өзін-өзі бағалаудың қалыптасуы, не өзін-өзі бағалаудың төмендеуі.
  
  
  
• 
  Өзіне деген сенімнің қалыптасуы, мұғалім мен ата-ананың сынынан өз күшіне деген сенімсіздіктің, фрустрацияның қалыптасуы ,оқуға қызығушылықтың төмендеуі, «мектепкі невроз».
  

Америкагндық психолог А.Гезель жеткіншектік және жасөспірімдік кезеңдегі балалардың билологиялық толысуы мен олардың қызығушылықтары және мінез-құлық ерекшеліктеріне тоқталады. Ғалым пікірінше, балалықтың ересектікке өту 11жастан 2 жасқа дейін созылмақ, ондағы әсіресе алғашқы 5жыл аса маңызды (11жастан 16 жасқа дейінгі аралық).

• 
  Қарқынды жыныстық жетілу және даму, организмдегі қарқынды физиологиялық қайта құру;
  
• 
  Эмоционалды сфераның тұрақсыздығы, эмоция мен көңіл – күйдің басқаруға келмеуі;
  
• 
  Өзінің өзбеттілігін, жеке дарындылығын нығайту барысында ересектермен конфликтілі қатынас туындауы мүмкін;
  
• 
  Басты іс-әрекет – құрбылармен қарым-қатынас, жаңа мінез- құлық нормаларын меңгеру, қажет болған жағдайда өзін мойындату, құрбыларын оның өзін құрметтеуге ұмтылуы, құрбыларының ықыласына бөлнеу;
  
• 
  Өзін-өзі бағалау мен мінездің қалыптасуы;
  
• 
  Мінез акцентуациясының жіне мінез-құлықтың дезадаптивті формаларының пайда болуы мүмкін;
  
• 
  Өз пікірінің қалыптасуы, ересектердің өктемшілдіктеріне қарсы келуғ референттік топты өз бетімен таңдау;
  
• 
  Жасанды өзбеттіліктің жоқтығы, құрбыларына жоғаоы деңгейде сенім тудыру мен конформизмнің көрінуі;
  
• 
  Логикалық ойлаудың дамуы;
  
• 
  Өзін- өзә бақылау және іс –әрекетті жоспарлаудың әлде де қиындық тудыруы;
  
• 
  Тәеклге бел бууы, агрессивтілік –өзін –өзі бекітудің бір жолы ретінде;
  
• 
  Жыныстық әуестік (құштарлық) пен қызығушылықтың пайда болуы;
  
• 
  Өзіндік «Меннің», өзіндік сананың қалыптасуы;
  
• 
  Оқудағы таңдау, жалпы және арнацы қабілетті дамытудағы сензитивтілік.
  
• 
  Л.С.Выготский жеткіншектің басты қызығушылықтарының бірнеше негізгі топтарын атап көрсеткен, ғалым оларды доминанта деп атаған;
  

-қашықтықтық доминантасы (жеткіншектің жақын, бүгінгі масштабқа емес, кең де алыс – үлкен масштабқа ұмтылысы);

-күш салу доминантасы ( жеткіншектің кейде сотқарлық, қиқарлықта көрінетін қарсыласуы, оны жоюдағы еріктік шиеленіске ұмтылысы т.б)

-романтика доминантасы (жеткіншектің белгісіздікке, ерлік жасауға,тәуелсіздікке ұмтылысы)