Б о р л и қ асос и с ў збоши
§ 1. Бўм-бўш бўшлиқ йўқлигининг энг мухум хусусиятлари
жүктеу/скачать 200,69 Kb.
|
БОРЛИК АСОСИ 2019
- Бұл бет үшін навигация:
- Бўшлиқнинг торайиши - борлиқнинг кенгайишидир .
| § 1. Бўм-бўш бўшлиқ йўқлигининг энг мухум хусусиятлари
Юқорида таъкидланганидек, бўшлиқ ва бўм-бўш бўшлиқ, йўқликдан иборат бўлган чексизлик, коинот тизимининг узликсиз фазоси, бир хил хусусиятга эга бўлган бир чизиклиликдан иборат бўлган очиқ тизимдир. Умуман олганда, борлиқ асоси хисобланган, бош-бошланғич холат, илм-фанда яхши ўрганилмаган ва факат, унинг шу бирлиги «материя» деб олин-ганлиги юқорида айтиб утдик. Бўшлиққа ва бўм-бўш фазога кулланиши мумкин бўлган фалсафий тушунчаларга майдон, жой, худуд, масофа, тубсизлик ва чексизлик, кабилар киради. Бу тушунчалар билан, бўшлиқнинг ва ёки бўм-бўш фазонинг майдон хусусияти ва ёки унинг туб моҳият бирлиги аниқланмайди. Шу фазовий бўшлиқ, ҳамма ва барча томонлари бўйича чексиз масаофадан иборат, деб олинса ва шу чексиз масофа йўқликдир, деб каралса, ана ушандагина, айнан шу бўм-бўш бўшлиқнинг туб хусусиятида қандай холат ва ёки хусусият бўлиши мумкин эканлигини топиш мумкин. Масалан, муайян фазовий майдон, бўм-бўш бўшлиқда бўлса ва шу бўшлиқни ташқил қилган чексиз масофа қандай холат вазиятида бўлиши мумкин? агар у моддасиз бўшлиқ бўлса. Мана шу саволга жавоб топилса, борлиқ асосининг бош-бошланғич холат вазияти қандай қилиб борлиқ хосил қилганлигига аниқлик киритилади. Хуш, шундай қилиб, назарий жихатдан, фазонинг муайян майдони, бўм-бўш бўшлиқни ташқил этиш эхтимоли бўлса, демак шу бўм-бўш фазо майдони масофадан, яъни узликсиз узунликдан иборат эканлиги аниқ. Демак, шундай экан, худди шу бўм-бўш фазонинг, муайян бир майдон холати қандай шарт-шароитда ва ёки хусусиятда бўлади, деган саволга факат бир жавоб, у ҳам бўлса, совук бўлиши мумкин, деган тўғри фикр келиши мумкин экан. Чунки, агар фазонинг муайян майдони, моддасиз бўм-бўш бўлса, бу бўшлиқ, факат совук ҳалотда ва шу вазиятдагина бўлиши шартдир.^ Сабаби: хеч қандай моддага ва ёки заррачаларга эга бўлган майдон, факат совукликда ва сову в да бўлади. Биз шу бўм-бўш фазо майдонини куз олдимизга келтириб, унинг уч хусусиятга эга эканлигини билишимиз мумкин. Яъни моддасиз бўм-бўш бўшлиқ майдони: гужурийликда, удовлиликда ва кистовда бўлади. Чунки, шу фазовий бўм-бўш бўшлиқ шу майдонда факат чексиз масофадан иборат бўлган худуддир. Ва бу майдоннинг борлиги ҳам бирлиги ҳам ва унинг туб хусусияти ҳам чексиз масофадан иборат бўлса, унда, жой гужурийлиги, майдон ундови ва масофа кистови бўлиши эхтимоли жуда юқоридир. Демак, бўшлиқ ва бўм-бўш бўшлиқ уч ажралмас, туб хусусиятга: гужурийликка, ундовлиликка ва кистовга эга. Гужурийлик хад ( деб олинса, ундовлилик унинг майдон нисбати - ва кистов, унинг мутлақ аломати демакдир. Бу дегани: кенг-кенгликнинг гужурийликдаги манфий варажаси ундовининг кенглик-тенглигидаги мусбат кистови борлиқка тенг демакдир. Ва уни биз бичимга (формулага) олган эдик, мана бундай: (— * ). Демак бундан чиқади, борлиқнинг асоси битта бўшлиқдир ва унинг ягона бутунлиги йўқликдир. Яъни, бўм-бўш бўшлиқнинг бирлиги чексизликдан иборат бўлса унинг шу чексиз бирлиги йўқликдан иборатдир ва бу унинг бутунлиги бир нукта билан белгиланади. Бу дегани, бир муайян фазо бўшлиғи бир бутун ва битта борлиқка тенг демакдир. Фазо майдонининг масофа худуди хар доим манфий, унинг шу бирлиги мусбатга, яъни, унинг жой гужурийлиги, майдон ундовлилиги ва масофа кистови хар доим бир нуктани белгилаб келади. Бу фикрни исбот қилиш учун, яъни кенг-кенгликнинг манфий варажаси (совуги) - тенг-тенгликнинг мусбат даража - иссиқлтикка тенглиги, бу албатта худди шу бўм-бўш бўшлиқнинг туб вазияти, зарурий бўшлиғи ва заруриятдаги бирлигидан билиш мумкин. Мисол учун, коинот тизими очиқ тизим бўлса, худди шу очиқ, бўм-бўш тизимнинг факат битта хусусиятга эга бўлган хосияти бор, у ҳам бўлса, ўз-ўзига ва ўз асосига торайишдир. Демак, бўм-бўш бўшлиқнинг бирдан-бир туб хусусияти, унинг ўзига ва ўз асосига зарурий торайиши экан. Хуш нима сабабдан, коинот тизимининг очиқ, бўм-бўш майдони, ўз-ўзига ва ўз асосига тораяди? Авваламбор «торайиш» деган сўз тушунчаси мазмунини ва бу тушунча қандай холатларга нисбатан ишлатилишини билиб олишимиз керак. Яъни торайиш деган тушунча, тўғри маънода, яъни муайян майдоннинг торайиш заруриятини кўрсатувчи ва бош-бошланғич холатнинг вазият бирлигини ифода этаяпди бу ерда, ўз-ўзига ва ўз асосига торайиш, деган тушунча. Муайян фазовий кенглик майдони нима сабабдан торайиши мумкинлигига келсак, биз юқорида таъкидлаганимиздек, бўшлиқ ва бўм-бўш очиқ майдонда совуклик хусусиятидан бошқа нарса йўқ бўлса, худди шу майдон мутлақ совуклик бўлганлиги учунгина эмас, балки шу майдон мутлақ йўқ бўлганлиги учун, унинг шу холат вазияти ўзига-ўзи ва ўз асосига тораяди. Ва бу бўм-бўш бўшлиқнинг ўз-ўзига ва ўз асосига торайиши, муайян фазовий майдоннинг ходисага, яъни бўш-бўшлиқ зарурий тарзда борлиқка келганлигини билдиради. Яъни, бўм-бўш бўшлиқ ўзига-ўзи ва у ўз асоси бўлган йўқликка зарурий торайса, яъни мутлақ совулиги бир нуктага нисбатан сиқилса, шу торайганлик маркази иссиқликка, ёругликка, яъни бўм-бўш бўлик тизими зарурий тарзда борлиқ тизимини ташқил этганлигини билдиради. Бу холатда фазовийликнинг, бўм-бўш бўшлиғидаги совуклик -иссиқликка ва ёрукликка айланганлигини билдирмайди, аксинча, бум-бўшлиқ йўқлигининг ўз-ўзига ва ўз асосига торайиши шу масофа нисбатининг хосият бирлиги ходисага, яъни борлиқка айланганлигини билдиради. Масалан, совук хавонинг ўзи, иссиқликни ва ёки ёругликни ташқил этмайди. Аммо бўм-бўш бўшлиқ йўқлигининг хосияти, ҳам иссиқликни, ҳам ёругликни ва ҳамда нурга айлана олади. Бўшлиқнинг торайиши - борлиқнинг кенгайишидир. Хуш, агар, бўш бўшлиқнинг ягона хосияти торайиш бўлса ва бу зарурий торайганлик нукта маркази -қуёш хособланса, демак унда, илк катта борлиқ- бўм-бўш бўшлиқнинг ягона бирлиги ва бутунлиги қуёш эканда. Агарда, бош-бошланғич холат - бўм-бўш бўшлиқдан қуёш зарурий келиб чиқса ва ташқил топса, демак барча унсурлар, заррачалар ва элементларнинг ҳаммаси бир тизимдан иккинчи тизимга ўтиши, яъни бўшлиқнинг - борлиқка, йўқликнинг - оламга, маконнинг - замонга, моҳиятнинг - ходисага айланиши табиий воқелик ва айтиш мумкинки зарурий хол экан. жүктеу/скачать 200,69 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|