Балды базарларда сату кезіндегі ветеринариялық саниатриялық талаптар

Балды базарға ағаш бөшке, сүт құтысы, шыны, эмальданған және саз балшықтан іселген жылтыратылған құмырамен әкеледі. Емен және қылқан жапырақтылардан істелген, сондай- ақ боялған, тот басқан, жез және мырыш жалатқан ыдыстар мен әкелуге рұқсат етілмейді. Иесінің қолында ветеринарлық анықтама немесе ветеринарлық куәлік және омартаның ветеринарлық-санитарлық паспорты болғанда ғана сараптауға қабылдайды. Егер құжаттарда ара семьясының антибиотикермен емделгені көрсетілсе олардың қалдық мөлшерін анықтау үшін балды лабораторияға жібереді.

Орта сынама-әкелінген бүкіл партиядағы тағамның сапасын сипаттайтын балдың бөлігі. Бал қандай мөлшерде болмасын, оның ботаникалық тегі бір болып және бір уақытта базарға сатуға әкелінсе бір партия деп саналады. Орта сынаманы әр ыдыстан (оның әр жерінен) алады. Сұйық балды алдымен араластырып, диаметрі 10-12мм алюминий түтігін тереңдетіп баырады да орта сынаманы алады. Кристалданған балды майға арналған қуыс құлақпен алады. Кәрез балды сараптауға кристалданбаған түрінде және печаттаған болса ғана қабылдайды. Кәрез ақ түсті неее сары болуға тиіс. Ветеринарлық – санитарлық сараптау лабораториялары мен ветеринариялық лабораторияларда балды ветеринарлық – санитарлық сараптаудан өткізу ережелеріне сай (1978) әр ыдыстан рефрактометрмен ылғалдылығын анықтау үшін 100г бал, ал ареометрмен анықтауға 200г алады. Кәрезі балдан әр бесінші кәрез рамадан көлемі 25см², ал рамасыз кесек балдың әр ыдыстағысынан сондай көлемде сынама алынады. Органолептикалық және зартханалық зерттеуден қалған бал иесіне қайтарылмайды, оны техникалық утильдеуге жібереді.

Балды сатуға болмайды, егер де онда келесідей өзгерістер анықталынса:

1. 
   Ыдыстың сәйкес болмаы.
   
2. 
   Органолептикалық ақаулары.
   
3. 
   Судың құрамы 21% жоғары.
   
4. 
   Ашуы.
   
5. 
   Механикалық қоспалар.
   
6. 
   50⁰ С жоғары температурада қыздырылған.
   
7. 
   Улылық.
   
8. 
   Радиоактивтілік.
   
9. 
   Аралардың жұқпалы аурулардың қоздырғыштары.
   
10. 
    Фальсификаттар.
    

Балы бар ыдыстың сыртында ветеринариялық санитариялық сараптау жүргізілгені жайында этикеткасы болуы керек. Ақ түсті этикетка-сапалы балға, ал көк түсті –сапасы төмен бал мен шіре балына тән. Ветеринарлық-санитарлық сараптаудың нәтижелері белгілі журналда тіркелінуі қажет.

Б.С.Сенченко «Ветсанэкспертиза сырья животного и растительного происхождения». Растов-на-Дону 2001г. С.565-568, 570-572.

В.И.Заикина «Экспертиза меда и способы обнаружения его фальсификации». М.: 1999г. с.66-76, 117-124.

В.А.Макаров «Практиум по ветсанэкспертизе». М.: 1987г. с. 239-242, 250, 254.

1.Балдың құрамындағы судың мөлшерін анықтау

2.Балдың жалпы қышқылдығын анықтау

3.Инверттелген қантты анықтау

4.Балдағы сахарозаны анықтау

5.Балдың дефектісі және оны шығыру тәсілі

6.Балды сақтау

5-ші, 6-шы сұрақтар бойынша жазбаша жауап жазу.

Балдың құрамындағы құрғақ заттар мен судың ара қатынасына байланысты күн сәулесінің рефракциясының өзгеруіне негізделген. Неғұрлым құрғақ заттар көп болса, соғұрлым рефракция индекісі жоғары болады. Ылғалдылығы 21% дейінгі балда 1,4840 төмен емес рефракция көрсеткіші болады.

Зерттелінетін балдың 1-2 тамшысын шыны таяқшамен рефрактометрдің төменгі призмасына РЛ немесе РДУ қояды. Призмалардың замыкать етеді. Винттердің көмегімен ашық және қараңғы зоналар аралығындағы шекараны біріктіреді. Окулярдағы жіпшелердің қосылу нүктесінде шкала бойынша прибордың көрсеткішін анықтайды. Анықтауда 3 рет қайталап, орташа арифиметикасын есептейді. Кесте бойынша балдың құрамындағы суды анықтайды.
Индекс рефракциясына байланысты балдағы судың мөлшері,%

Индекс рефракция 20°С	Судың құрамы	Индекс рефракция 20°С	Судың құрамы	Индекс рефракция 20°С	Судың құрамы
1,5044	13,0	1,4940	17,0	1,4840	21,0
1,5038	13,2	1,4935	17,2	1,4835	21,2
1,5033	13,4	1,4930	17,4	1,4830	21,4
1,5028	13,6	1,4925	17,6	1,4825	21,6
1,5023	13,8	1,4920	17,8	1,4820	21,8
1,5018	14,0	1,4915	18,0	1,4815	22,0
1,5012	14,2	1,4910	18,2	1,4810	22,2
1,5007	14,4	1,4905	18,4	1,4805	22,4
1,5002	14,6	1,4900	18,6	1,4800	22,6
1,4997	14,8	1,4895	18,8	1,4795	22,8
1,4992	15,0	1,4890	19,0	1,4790	23,0
1,4987	15,2	1,4885	19,2	1,4785	23,2
1,4982	15,4	1,4880	19,4	1,4780	23,4
1,4976	15,6	1,4875	19,6	1,4775	23,6
1,4971	15,8	1,4870	19,8	1,4770	23,8
1,4966	16,0	1,4865	20,0	1,4765	24,0
1,4961	16,2	1,4860	20,2	1,4760	24,2
1,4956	16,4	1,4855	20,4	1,4755	24,4
1,4951	16,6	1,4850	20,6	1,4750	24,6
1,4946	16,8	1,4845	20,8	1,4745	24,8

2.Балдың жалпы қышқылдығын анықтау

Табиғи бал аздаған мөлшерде органикалық және органикалық емес қышқылдарды құрайды.

Жалпы қышқылдықты қалыпты градусымен ол 100 г балды титрлеуге кетен 0,1H NaOH ертіндісінің мөлшері.

Колбаға 100 мл 10% бал ертіндісін өлшеп, оған 3-5 тамшы 1% спиртті фенолфталеин ертіндісін қосып, 0,1H NaOH ертіндісінде 10 сек кетпейтін әлсіз қызыл түс пайда болғанша титрлейді. Титрлеуді 2 рет жүргізеді. Нәтижелері ± 0,05 жоғары болмауы керек.

Құрамында қышқылдың жоғар болуы балдың ашуының және сірке қышқылының көбеюінің көрсеткіші.

Қышқылдың төмен болуы ол балдың қант сиропымен, крахмалмиен фальсификацияланғандығының әсерінен болуы мүмкін. Сапасы жақсы балда 1-4°Т.

Ара балындағы моносахаридтардың (негізінен глюкоза және фруктоза) жалпы мөлшерін инверттелген қант деп аталады. Жетілген балдағы инверттелген қанттың мөлшері 65-79% дейін болады. Жаңа стандарт бойынша оның мөлшері 79% кем болмауы керек.

Колбаға 10 мл 1% ті қызыл қант тұзы ертіндісін, 2,5 мл 10% күйдіргіш натрий ертіндісін, 5 мл 0,25% ара балының ертіндісін және 1 тамшы 1% метилен көгін құяды. Қоспаны отырып, оны 0,25% бал ертіндісімен көк тү жайылғанша титрлейді. Титрлеуді 2-3 рет қайталап, ортаңғы нәтижесін алады.

Инерттелген қанттың процентік мөлшерін келесі кесте бойынша анықтайды.

Мысалы: инверттелген қанттың мөлшері 70,7 % болса, тирлеуге 5,75 мл 0,25% бал ертіндісі кетеді. 59,5%-5,35 мл.

Ара балына қант сиропының қосылғандығын балдағы сахарозаның мөлшеріне қарап анықтауға болады. Гүлден алынған балда сахароза 5 %, шіре балында 10% - тен аспау керек. Бұл әдіс балдың құрамындағы сахарозаның глюкоза мен фруктоза жасанды айналуға (инверсия) негізделген.

Анықтау әдісі

Колбаға (200 мл) 5 мл 10 % -тік бал ертіндісіне және 45 мл дистиленген су құяды. Содан соң, колбаның су ваннасына (80 °С) қояды. Колбаның ішіндегі температура 68-70 °С –ға жеткен кезде оған 5 минут тұз қышқылын (1:5) қосып, араластырып , осы температурада 5 минут ұстайды. Содан соң , колбаға,1-2т амшы метилфанги (1% тік ертітінді ) индикаторын тамызып, оған 10% тік NaOH ерітіндісінің қосып қызғылт сары түс пайда болғанша бейтараптандырады. Колбаның ішіндегісін 200 мл дейін сумен толтырып , одан алынған 0,25% -тік бал ерітіндісін үш қайтара ауыстыруы арқылы араластырады.

Сахарозаның мөлшерін мына формула бойынша анықтайды:

С=(Х – У) х 0,95

С- баладағы сахарозанның мөлшері, %

Х- инверттелген қанттың инверсияға дейінгі мөлшері , %

У - инверттелген қанттың инверсиядан кейінгі мөлшері , %

Өздік жұмыс: АКР орындау

1.Негізгі балдың дефектісі және оны шығару (ылғалдылықтың жоғарылығы, көпіршу, бөгде заттардың иісі, беткі қабатында сарғыш ақ түсті қабаттың пайда болуы)

2. Балды сақтаудың тәртібі:

Балды санитарлық ережелермен бекітілген таза, құрғақ, бөгде иіссіз, зиянкесермен ластанбаған транспорттарда тасымалдайды.

Құрамында 21%-тен кем емес су бар балды +20⁰ жоғарғы емес температурада, ал 21% тен астам суы бар балды +10⁰ жоғары емес температурада сақтау көрсетілген.

Балды таза, құрғақ, спецификалық иісі жоқ, шаң-озаннан және улы заттардан оқшауланған бөлмелерде сақтау керек. Бөлмеге шыбынның, аралардың, құмарсқа т.б. кіруінен қорғанған болу керек.

Б.С.Сенченко «Ветсанэкспертиза сырья животного и растительного происхождения». Растов-на-Дону 2001г. С.567-568

В.И.Заикина «Экспертиза меда и способы обнаружения его фальсификации». М.: 1999г. с. 77-79, 82-83, 107.

В.А.Макаров «Практиум по ветсанэкспертизе». М.: 1987г. с.243, 246-247, 249, 254

1.Оптикалық белсенділікті анықтау

2.Диастаза ферментінің белсенділігі

3.Диастаза санын анықтау

4.Балдың улылығын анықтау

5.Минералды (күлді) заттарды анықтау

4-ші, 5-ші сұрақтар бойынша конспект жазу.

Сабақтың қысқаша мазмұны: Алдынғы өткен тақырыпты теориялық бекіту және тапсырма бойынша сұрақ–жауап алу. Оқытушының жетекшілігімен студенттер зерттеу әдістерін жазады.

1.Оптикалық белсенділікті анықтау.

Балдың көмірсуы активті жоғары белсенділік, полярлық жарықтың жазықта айналдыру қабілеті бар. Гүл балы- солға айналдырады, шіре балы, қоспалары фальсификаттар оңға айналады. Балдың активті белсенділігін анықтау үшін порттық поляриметр (П-161) немесе универсальды сахариметр СУ-3 қолданылады. Өлшеу алдында құрал қалыпқа келтіреді. Содан соң поляриметрлік кюветканы (түтіншені) камераға салады. Іші 10% зерттелінетін балдың 10% сүзілген ертіндісімен толтырылған.

Диастаза ферменті табиғи ара балында болады, ол қант сиропында болмайды. Ол балға негізінен гүлдің нәрінен және қосымша араның сілекей бездерінен түседі. Яғни, жасанды балдың құрамында ферменттер болмайды.

Осы ферменттің белсенділік көрсеткіші. Ол Готе бірлігімен өлшенеді. Яғни дистаза саны деп, 40° С температурада бір сағат ішінде 1г. балдың құрамында дистаза ыдыратқан 1% крахмал ерітіндісінің мөлшері.

Балға қант сиропын қосса, дистаза саны біршама азаяды.

Он бір пробиркаға 10% тік бал ертіндісін және тағы басқа және басқа қосымша заттарды үшінші кесте бойынша құяды. Пробиркаларды тығындармен жауып, жақсылап араластырып, су ваннасына (40°С) 1 сағатқа қояды. Содан соң, бөлме температурасына дейін салқындатылған пробиркаларға бір тамшыдан йод ерітіндісін қосады.