Дильдабекова айнур смадияровна

14
бүйректің адам ағзасындағы қызметтерін атқаруын бағалауға мүмкіндік беретін 
әр түрлі тәсілдер бар. Бірақ осы әдістердің басым кӛпшілігі кең клиникалық 
тәжірибе үшін күрделі, қымбат болуына және ұйымдастырушылық 
мәселелеріне байланысты, әсіресе жиі ауыр жағдайдағы ЖБЗ-мен науқастарда 
қолданылмайды [69, 70]. Бүйрек зақымдалуы бар науқастарда зақымдалу 
ауырлығын бағалау үшін науқасқа және медициналық персоналға қарапайым 
және ауыр емес тәсілдері қолданылады: зәрдің кӛлемін ӛлшеу (диурез), қан 
сарысуындағы креатинин концентрациясы [71]. 
ЖБЗ ауырлық стратификациясына қатысты қалыптасқан түсініксіздіктер 
инновациялық 
шешімдерді 
талап 
етеді, 
ол 
физиология, 
бүйрек 
патофизиологиясы, және клиникалық тәжірибе мүмкіндіктеріне, заманауи 
талаптарға сәйкес келуі керек. ЖБЗ ӛлім-жітім жоғары деңгейімен және қайта 
госпитализациялау бойынша негізгі клиникалық жағдайдың бірі болып 
табылады [72], ол денсаулық сақтау саласындағы елеулі материалдық 
шығындарға алып келеді [73]. 
Авторлардың арасында әлі күнге дейін ЖБЗ диагностикалық 
критерийлері және клиникалық белгі бойынша келісім жоқ, нәтижесінде 
кӛптеген келіспеушіліктер бар. Мұндай белгісіздік, бәлкім, ЖБЗ жиілігі мен 
ӛлім-жітім ақпаратының ауытқуы себебі болып табылады. Әлбетте, егер бір 
автор ЖБЗ креатининнің қан сарысуында 25% немесе одан да артық 
тӛмендеуінің анықталуы, ал екіншісі – алмастыру терапиясына қажеттілік деп 
санаса, онда бұл зерттеушілер әр түрлі топтағы науқастарды сипаттайды. 
Бүйрек қызметінің айқын бұзылуы және ЖБЗ нәтижесі арасында сызықтық 
корреляция бар, зерттеушілер ЖБЗ анықтауға қатаң және дәлірек келген сайын, 
ЖБЗ ӛлім-жітім нәтижелері одан да жоғары деп хабарлайды олар. 
Соңғы зерттеулерде, 3.2-21% барлық госпитализациланған науқастарда және 
50%-ға дейін қарқынды терапия бӛлімшесіне түскен пациенттерде ЖБЗ 
дамыған [74-76]. Әр түрлі мәліметтер бойынша, ЖБЗ нәрестелерде 8-24% 
кездеседі, аурудың осы жас тобында 51-90% жағдайда ӛлім кӛрсеткіші 
байқалады [77-79]. Реанимация және қарқынды терапия бӛлімшесіндегі 
нәрестелерде ЖБЗ кездесу жиілігі шамамен 8-ден 22% - ға, ал ӛлім – 33-78% - 
ға дейін [80]. Жиі жедел бүйрек зақымдалуы жүрекке хирургиялық араласуды 
бастан ӛткерген балаларда, ауыр асфиксиямен туған балаларда, сондай-ақ шала 
туған балаларда дамиды [81]. Уытты нефропатия кезінде уланған балаларда 
54,7% жедел бүйрек зақымдалуы дамуымен сипатталады [82-84].
Бұрын ЖБЗ кейін сауығып шыққан науқастарда бүйрек функцияларына 
катысты ешқандай салдар болмайды деп есептелген, алайда, соңғы 
популяциялық зерттеулер кӛрсеткендей, бұл олай емес. Осылайша, ЖБЗ бастан 
ӛткерген пациенттерде созылмалы бүйрек ауруының даму қауіпі жоғары. 
Мұндай пациенттерді бӛлу медициналық маңызды міндет болып табылады, 
себебі қазіргі уақытта оларға нақты кӛмек кӛрсету және қолайсыз медициналық 
салдар жиілігін тӛмендету мүмкіндіктері бар. Алайда, стандартты "бүйрек" 
маркерлері кӛбінесе тӛмен сезімтал және ЖБЗ ерте кезеңдерін анықтау үшін 

15
спецификалық емес, осыдан ауруды диагностикалау мен емдеу мүмкіндіктерін 
шектейді [85]. 
Клиникалық тәжірибеге бірыңғай, мүмкіндігінше қолжетімді және 
қолдануға ыңғайлы бүйрек зақымдалуының классификациясын енгізу 
маңыздылығын негіздеу қажеттілігі жоқ екендігін атап ӛту керек.
Жедел бүйрек 
жетіспеушілігінің (ЖБЖ) классикалық терминінің анықтамасы "жедел және 
созылмалы бүйрек қызметінің тӛмендеуін" білдіреді. Алайда, ЖБЖ бірыңғай 
ӛлшемдерінің болмауы, бүйрек қызметін бағалауда бір-бірінен ерекшеленетін 
әдістерді қолдану, бағаланатын параметрлердің шекті деңгейлерін еркін таңдау, 
тіпті әр түрлі авторларда "жедел" және "созылмалы" бүйрек қызметтерінің 
бұзылуы ұғымдары айтарлықтай бӛлінген, осының барлығы бүгінгі таңда ЖБЖ 
30-дан астам анықтамаларының болуына алып келді, ал статистика бойынша 
ЖБЖ әртүрлі орталықтар мен ғылыми-зерттеу шегінде кең құбылып отырады.
ЖБЖ барлық нұсқаларын "преренальді", "ренальді" және "постренальді" 
деп бӛлу жалпы қабылданған, сондай-ақ 4 сатыға бӛлу – "бастапқы", 
"олигуриялық", 
"полиуриялық" 
және 
"сауығу" 
– 
бұл 
аурудың 
этиопатогенетикалық құрылымы мен кезеңділігін ғана сипаттайды, тиісінше 
зақымдалудың ауырлығын бағалауға және маңыздылығын болжауға мүмкіндік 
бермейді. Осы жағдай халықаралық келісім комиссиясын Acute Dyalysis Quality 
Initiative (ADQI) құруға себепкер болды, оның мақсаты ЖБЖ (дәлірек айтқанда, 
ӛткір бүйрек дисфункциясы) бірыңғай ӛлшемдерін құру, сондай-ақ 
диагностика, емдеу және алдын алуда бірыңғай тәсілдерді әзірлеу. ADQI 
бойынша, "шумақтық фильтрацияның, диурездің немесе екі параметрлердің 
жедел және созылмалы тӛмендеуі " ЖБЖ ұғымына сәйкес келеді [86]. Бұл 
жерде уақыт терминінің шеңбері "жедел тӛмендеу" 1-7 күнмен шектелген, 
"созылмалы" - 24 сағаттан аса. Сонымен қатар, келісімді топ классификациялау 
жүйесін кеңейту орынды деп санады, жедел бүйрек қызметтерінің зақымдалуы 
жеңіл түрлерінен кең нысандарын қосып – Risk, Injury - ден аса ауыр (Failure) 
және, сонымен қатар, нәтиже нұсқаларын – (Loss – персистирлеуші ЖБЖ және 
End-stage kidney disease – терминальді бүйрек жеткіліксіздігі). Айта кету керек, 
соңғы жылдары шетелдік әдебиеттерде "жедел бүйрек зақымдалуы" термині 
(ЖБЗ) ["acute kidney injury"] ЖБЖ-не қарағанда неғұрлым қолайлы болып 
табылады, ӛйткені міндетті түрде айқын бүйрек жеткіліксіздігінің жан-жақты 
сипатталуынсыз жедел бүйрек зақымдалуының ерте кезеңдерін ескеруге 
мүмкіндік береді [87]. ADQI ұсынылған жіктеу сызбасы RIFLE деген атауға ие 
болды (жіктелу санаттарына бастапқы әріптері енгізілген – Risk - қауіп, Injury – 
зақымдалу, Failure – жетіспеушілік, Loss – бүйрек қызметінің жоғалуы > 4 апта 
және End Stage Renal Disease – терминальді бүйрек жеткіліксіздігі). Ол қол 
жетімді бүйрек қызметі критерийлерін бағалауға негізделген – креатининнің 
қан сарысуындағы динамикадағы деңгейін, шумақтық сүзілу жылдамдығы мен 
зәр бӛліну жылдамдығын, шын мәнінде, жіктеу ЖБЖ ғана емес, ЖБЗ болып 
табылады. Ұсынылып отырған жіктемедегі түсіндірмеде ADQI эксперттері осы 
белгіге назар аударады, бүйрек қызметінің тұрақсыз сатысында креатинин 
клиренсі, сондай-ақ сарысулық креатининнің абсолюттік кӛрсеткіші бүйрек 

16
қызметін бағалауда тура емес кӛрсеткіш беруі мүмкін (мысалы, тӛмендеу 
сатысында дисфункция дәрежесін тӛмендету және керісінше, шынайы қалпына 
келтіру кезінде бүйрек дисфункциясы дәрежесін жоғарылату). Сол уақытта қан 
сарысуындағы креатининнің салыстырмалы деңгейінің ӛзгеруі базальді 
кӛрсеткішпен салыстырғанда (және мүмкін, жылдамдығының ӛзгеруі) ШФЖ 
ӛзгеру дәрежесін дәлірек кӛрсетуге қабілетті. Дәл сондықтан, RIFLE жіктеуінде 
негізгі кӛрсеткіш ретінде сарысулық креатининнің (Scr) салыстырмалы 
деңгейінің ӛзгеруі базальді кӛрсеткіштермен салыстырғанда таңдалған. 
ЖБЗ RIFLE жіктеуі [88]: қауіп: Scr 1,5 есе жоғарылаған немесе ШФ 25% 
тӛмендеген, диурез˂0,5мл/кг/сағ ≥ 6 сағат; зақымдалу: Scr 2 есе жоғарылаған
немесе ШФ 50% тӛмендеген, диурез˂0,5мл/кг/сағ ≥ 12 сағат; жеткіліксіздік: Scr 
3 есе жоғарылаған немесе ШФ 75% тӛмендеген немесе Scr ≥354мкмоль/л кем 
дегенде 44,2мкмоль/л ӛсумен, диурез ˂0,3мл/кг/сағ ≥ 24 сағат немесе анурия ≥ 
12 сағат; бүйрек функциясын жоғалту: жалғасушы ЖБЖ ≥ 4 апта; терминальді 
бүйрек жеткіліксіздігі: жалғасушы ЖБЖ ≥ 3ай. 
Осылайша, жедел бүйрек зақымдалуын анықтау үшін 2 критерий 
таңдалды – сарысулық креатинин және диурез. Ескеру керек, бұл ЖБЗ 
жағдайлардың 50% - олигуриялық емес болуы мүмкін, яғни сарысулық 
креатинин кӛрсеткіші мұндай жағдайларда ЖБЗ жалғыз критериі.
2007 жылы AKIN RIFLE [89] критерийлерін модификациялауды ұсынды, 
оған сәйкес: "қауіп" категориясына қандағы креатинин концентрациясының 0,3 
мг/дл бастап артуымен пациенттерді жатқызады, тіпті егер бұл жоғарылау 
негізгі кӛрсеткіштің 50% жетпесе де; кез келген критерийді құжаттау үшін 48 
сағаттық уақыттық интервал белгіленеді; алмастырушы бүйрек терапиясын 
қолданған жағдайда қан сарысуындағы креатинин концентрациясы мен 
алмастырушы бүйрек терапиясын
басталу сәтінде несеп мӛлшеріне қарамастан 
науқасты "жеткіліксіздік" категориясына жатқызады. Сондай-ақ R, I және F 
сатыларынының орнына 1, 2, 3 сандарын пайдалану ұсынылды. Алайда, AKIN 
классификациясы клиникалық зерттеулерде негіздейтін растау таппады, 
сонымен қатар, екі аталған жіктеу схемасын – RIFLE және AKIN – салыстыру 
кезінде, екінші классификация біріншіге орын беретіні кӛрсетілді. Сол уақытта 
жақында жүргізілген авторлармен бірге Bagshaw зерттеулерінің мәліметтері 
бойынша, жоғарыда сипатталған модификацияларды қолдану, RIFLE 
шкаласының сезімталдығын, сенімділігін мен предиктивті қабілетін елеулі 
жақсартуға мүмкіндік берген жоқ [90]. RIFLE классификациясының ең негізгі 
мақсаттары ЖБЗ бастапқы кезеңдерін анықтау болып табылады, ол уақытылы 
емдік іс-шаралар мен патологиялық үрдістің алдын алу мүмкіндігін ашады. Z. 
Ricci авторлармен бірге жүргізген ғылыми шолуында 13 зерттеулер және 71 
000 аса пациенттерді қосады [91], летальді жағдайлардың салыстырмалы 
қауіпінің суммарлы жоғарылауы тіркелді (90 күнге дейін бақылау) RIFLE-R 
тобы 2,4 есе; RIFLE-I топта 4,15 есе және RIFLE-F тобында – 6,37 есе 
(p<0,0001). Айта кету керек, RIFLE жүйесі бойынша нақты диагностикалау 
критерийлерін құру, кезеңдерге бӛлу, сондай-ақ жедел бүйрек зақымдалуының
клиникалық нәтижелерін бағалау - нефрологияның, сондай-ақ бірқатар 

17
сабақтас дисциплиналарда да алға жасаған қадамы болды. Бұл жіктеу ересек 
тұрғындар арасындағы кӛптеген зерттеулерде қанағаттанарлық нәтижемен 
бағаланды.
RIFLE ерекшеліктеріне сәйкес және балаларда бүйректің қалыптасу 
ерекшеліктерін ескере отырып Аксап-Arikan және авторлар 2007ж. балаларға 
арналған жетілдірілген классификацияны ұсынды — pRIFLE, онда критерилер 
RIFLE критерилерінен Schwartz және авторлар бойынша креатинин клиренсін 
анықтаумен ерекшеленеді [92]. 
Кесте 2 – RIFLE педиатриялық шкаласы (pRIFLE) [92, р. 1034] 
Класс

жүктеу/скачать 2,81 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: