Елтаева Қ. Е. Алматы: ҚазҰАУ, 2018. 80 бет
жүктеу/скачать 206,63 Kb.
|
Лизинг дәрістер жинағы
- Бұл бет үшін навигация:
- Қарастырылатын сұрақтар
- 2.1. Қазақстандағы лизингтің қазіргі заманғы жағдайы.
- Соңғы жеті жылда (2001-2007жж.) негізінен лизинг бойынша алынғандар
- Республикада лизингтің дамуы төрт бағыт бойынша жүзеге асырылады
- Жағдайлары жеңілдікпен
- Бидай жинайтын комбайндардың жастық құрамы төмендегідей болып отыр
- АҚ «ҚазАгроҚаржы» арқылы қаржыландыру жеті бағыт бойынша жүзеге асырылады
| Дәріс №3-4
Тақырыбы: Қорлардың ауылшаруашылық лизингінің республикадағы қазіргі заман жағдайындағы және дамудың халықаралық тенденцияларына талдау жасау Қарастырылатын сұрақтар: 2.1 Қазақстандағы лизингтің қазіргі заманғы жағдайы 2.2 Негізгі қорлардың ауылшаруашылық лизингі дамуының шет елдік тәжірибесі 2.1. Қазақстандағы лизингтің қазіргі заманғы жағдайы. Аграрлық сектордың тұрақты дамуы инвестицияларда тартысуы және ауылшаруашылық тауар өндірушілер үшін қаржылық қаражаттардың қолжетімділігін қамтамасыз етуінсіз мүмкін емес болып табылады. Кез келген өндірістің материалдық техникалық базасын ірі масштабты капиталды салымдардың жүзеге асыруға мүмкіндік беретін қаржылық құралдардың бірі ретінде лизинг табылады. Қазақстанда ол арқылы ауылшаруашылық техниканың жаңғыртуы жүзеге асырылған лизинг өз дамуын 2001 ж. басталды. Республикада 2008 ж. басында 154,4 мың дөңгелекті тракторлар, 46,5 мың бидаи жинау комбаиндары, 14,7 мың жаткалар, 90,6 егушілер болған. Соңғы жеті жылда (2001-2007жж.) негізінен лизинг бойынша алынғандар: ауылшаруашылық техниканың негізгі түрлерін 28,6 мыңнан астамы, 2007 ж. 5,2 мыңнан астамын жалпы соммасы 45,0 млрд. Теңгеге: тракторлар-1129 бірлік, бидай жианушы комбайндар - 1606 бірлік, сепкіштер – 681 бірлік, егу кешендері – 394 бірлік, жатқалар- 310 бірлік. Республикада лизингтің дамуы төрт бағыт бойынша жүзеге асырылады: - техникалық құралдардың прокаты бойынша әрекет етуші пунктер мен кәсіпорындар; - комерциялық банктердің лизинг операциялары ; - жаңа арнайы мамандандырылған лизинг фирмалары; - халықаралық экспорттық, импорттық, компенцациялық немесе өзге де лизингтер. Бүгінгі таңда Қазақстандағы нарықта мемлекттік, жеке және коммерциялық банктер мен құрылған «ҚазАгроҚаржы», «Бидай лизинг компаниясы», «Халық Лизинг», «АТФ Лизинг», «Бта Лизинг» және т.б. лизинг компаниялары әрекет етеді. АҚ «ҚазАгрҚаржы» – мемлекеттің жүз пайыздық қатысуы бар кәсіпорын, оның негізгі мақсаты болып ауылшаруашылық тауар өндірушілерді өндірістік техникаен лизинг негізінде қамсыздандыру болып табылады. АҚ «ҚазАгрҚаржы» маңызды бағыты – онда өндірілген шынжыртабанды Т-95 тракторларының 400 данасын лизингке тоғыз жылға орналастыру арқылы Павлодар трактор зауытына көмек көрсету. Барлығы компанияның қызмет етуінің екі жылында ауылшаруашылық тауар өндірушілерге 8,6 млрд теңгеден астам сомаға техника берілген. Жағдайлары жеңілдікпен: сыйақы мөлшері жылдық 5% құрайды, лизинг мерзімі орта есеппен алғанда – 7 жыл, лизинг төлемдерін төлеу мерзімділігі - жылына бір рет. 2000 ж. лизинг алушылар тарапынан жүз пайыздық төлеу мүмкіндігіне қол жеткізілген. 2004 ж- 96%. Бюджетке лизингті ұйымдастыру үшін бөлінген 2 190 000 теңге қайтару мүмкіндігін қамтамасыз етілген. ЖШС «Бидай лизинг компаниясы» лизинг нарығына 2001 ж. мамыр айынан бастап енген, Қазақстанның бидай кеңесінің мүшесі болып табылады, бидай өндіру саласында қызметін атқарады. Оның серіктестері мен лизинг алушылары – ірі комерциялық банктер, бидай компаниялары, бидай егетін облыстың ауылшаруашылық тауар өндірушілері. Компания, негізделген лизинг кестесін ұсына отырып 3-4 жылға ірі коммерциялық банктерден қаражаттар таратты: ААҚ «Казкоммерцбанк», ААҚ «Қазақстан Халық Банкі», ААҚ «Алматы сауда қаржы банкі». Қысқа мерзім ішінде (2001ж. мамыр айынан 2002 ж. қараша айы ) компания лизингке отандық ауылшаруашылық тауар өндірушілерге 1000 бірлік бидай жинайтын комбайндар мен тракторларды жалпы сомасы 5,4 млрд теңге жеңілдік жағдайлармен сатып алды, лизинг мерзімі – 3-8 жыл, лизинг төлемдерін төлеу мерзімділігі – жылына бір рет, кепіл – жер пайдалану құқығы. Лизинг төлемдерін төлеуді лизинг алушылар ақша қаражаттарымен де бидай мен де жүзеге асыра алады. Басқа лизинг компанияларына қарағанда ЖШС «Бидай лизинг компаниясы» аванс төлемдерін талап етпейді және лизинг пәнін міндетті түрде сақтандыруды талап етпейді. 2002 ж. АҚ «Қазақстан Даму Банкімен» бірлесе отырып, лизингке Ақмола, Қостанай, Солтүстік Қазақстан облыстарының ауылшаруашылық өнімдерін өндірушілеріне 280 «Енисей» бидай жинайтын комбайндарының 10 млн долл. соммаға орналастыруы жүзеге асырылды. АҚШ 8 жыл мерзімге. Қазақстанда алғаш рет ЖАҚ «Қазақстанның Даму Банкі» арқылы лизинг кестесі бойынша ұзақ мерзімді жоспар құрылды. Оның мерзімі 8 жыл, ол ауылшаруашылық тауар өндірушілерге лизинг төлемдерін төлеу бойынша жеңілдік жағдайларын тудырады. Талдау көрсетіп отырғандай, қазақстанда бұрынғы колхоздар мен совхоздардың тарап кетуіне байланысты ауылшаруашылығын техникалық қамсыздандырудың деңгейі де түсіп кетті: 2008 ж. тракторлар саны 1992 ж қарағанда 30,1%, бидай комбаиндарының саны – 44,5%, жатқалар саны - 20% түсті (кесте 1). Кесте 1- Ауылшаруашылық көліктердің негізгі түрлерінің болуы
Көлік трактор паркінің құрамына талдау дөңгелектік тракторлар үлесіне 74%, шынжыр табандыларға – 23,3%, келетінін көрсетіп отыр. Көліктер саны бойынша дөңгелектілер ішінде (сурет 1) МТЗ тракторлары басым (50%), екінші орында – К-700 тракторлары ( 12,6%). Елдің комбайн паркі негізінен Ресейлік техника есебінен жиынтықталған. «Енисей» маркасының үлесі 51%, «Нива» – 37%, ал шет елдердегі басқа өндіруші зауыттар үлесіне 5% (2 кесте) келеді. Бидай жинайтын комбайндардың жастық құрамы төмендегідей болып отыр: 2001ж. дейін шығарылған -78%, 2001 ж. бастап шығарылған -22%. 1992 жылға қарағанда бидай өнімдерінің көлемі елеулі түрде қысқартылды- 22,6 млн гадан 16.1 млн дейін. Сонымен қатар, 1999 ж. бастап өндірілетін көлемдердің өсуі байқалып отыр, ол тұрақты жемістер мен ауылдық тауар өндірушілердің эканомикалық жағдайын өсуінің салдары болып табылады.
Қазіргі ауылшаруашылық техниканың паркі 80% шегінде тозған. 70-75% тракторлар мен камбайндардың орта жасы 14-20 жыл, пайдаланудың нормативтік мерзімінде 7-10 жыл. Бар техниканың техникалық дайындығы техника бірлігіне 70-80% дан аспайды. Техника бірлігіне жүктелім үлкен болып табылады, республиканың жекелеген аймақтарында ол нормативтіден 1,2-1,6 есе асады. Сонымен қатар, ауылшаруашылық өндірістің энергиясымен қамтамасыз етілуі республика аймақтарынды 2008 ж. бірінші қаңтарында құрады.(3 кесте). 3-кесте. Қазақстан аумақтары бойынша ауылшаруашылығын энергиямен қамсыздандыру.
Қалыптасқан жағдайда бір тракторға жүктелім 150 га жуық болса, бидай жинайтын комбайнға -311га астам болады, ал Германияда сәикесінше 10 - 48 га, Канада да – 63, 125 га 2001 ж. шығарылған бидай жинайтын комбайындардың жинайтын аумақтары 9,4 млн га, немесе 58 құрайды, бидай глинының қалған бөлігі 2001-2008 жж. сатып алынған комбайндарға келеді. 1994 жылдан 1999 жылға деиін республиканың ауылшаруашылығы жаңа техникамен қамтамасыз етілмеді деп айтсақта болады. Жекелеген коммерциялық немесе делдалдық құрылымдар әкелген көліктердің саны ал аз болғандығы ауылшаруашылық құрылымдардың техникалық қамсыздандыруына өз ықпалын тигізе қойған жоқ. Деңгейінің төмендеуі, тозудың артуы, техникамен қамтамасыз ету және оны пайдалану тиімділігінң деңгейінің төмендеуі, аграрлық саланың материалдық техникалық базасының және өзге де материалдық техникалық құралдардың ескіруі сондай ақ нарықтың осы сегментінің дамуы. Ауылшаруашылық тауар өндірушілердің сәйкес техникаға негізделген қажеттілігін қамтамасыз етудің тежеуші факторы ретінде олардың төлем қабілеттілігінің деңгейі табылады. Соңғы жағдай ауылшаруашылық техника лизингінің дамуына алғышарттар жасайды, ол 2000 ж. бастап заңдық құқықтық рәсімдеуге ие болған. Лизингті қаржыландырудың бюджеттік желілерінің дамуы және оның инфрақұрылымының дамуы. Осы кезеңнен бастап мемлекеттік қолдау өсуімен және ауылшаруашылық тауар өндірушілерінің қаржылық жағдайы жасауымен байланысты тракторлармен, комбайндармен және өзге де ауылшаруашылық техникамен қамтамасыз етудің сандық және сапалық өсуі байқалады. Соңғы жылдары ауылшаруашылықтың энергиямен қарулануы техниканы лизинг негізінде жеткізу есебінен едәуір түрде өсіп отыр. Көлік трактор паркін жаңарту бойынша оң тенденциялар байқалып отыр. Соңғы жеті жылды (2001-2007жж.) әр түрлі қайнар көздерден (жергілікті бюджет, ауылшаруашылық тауар өндірушілерінің өзіндік қаражаттары, қаржылық инвесторлар, «ҚазАгроҚаржы» қаражаттары) 26,4 мыңнан астам ауылшаруашылық техниканың негізгі түрлері алынған (4 кесте). 1-Кесте. «ҚазАгроҚаржы» арқылы ауылшаруашылық өндіріс үшін техника мен жабдықтың түсу динамикасы
Соңғы жылдары ауылшаруашылық тауар өндірушілер жаңа буындағы техниканы сатып алады, олардың өнімділігі бар техниканың көрсеткіштерін екі үш есе асады. Лизинг сұранысқа ие қаржылық институт болып табылады, ол елдің эканомикасы дамуы үшін қажет, ауылшаруашылық техниканы жалға алу және банк несиесі бойынша сатып алу алдында артықшылықтарға ие болады. Техниканың негізгі мөлшері лизинг шартымен сатып алынды. Лизинг негізінде ауылшаруашылық техникамен қамтамасыз ету бар көлік тракторы паркін 2001-2007 ж 2% , бидай комбайндарымен – 8 , жадкалармен -5% (5кесте). 5-кесте. Қазақстанда лизинг негізінде ауылшаруашылық техниканы сатып алу (дана)
АҚ «ҚазАгроҚаржы» лизинг негізінде техниканы сатып алу 2002-2007 68,8 млрд. теңге құрады, соның ішінде бюджеттік қаражаттар есебінен қаражаттар есебінен 37,7 млрд. Теңге (54,8%), экспорттық қаржыландыру және өзіндік қаражаттар – 13,7 млрд.теңге (19,9%). Жылдан жылға АҚ «ҚазАгроҚаржы» көлемі 2002-2007 жылмен салыстырғанда – 13,9 есе, қайнар көздер құрылымы өзгерді, мәселен егер 2002ж ол бюджет қаражаттары есебінен жүзеге асырылған болса, 2007ж бюджет қаражаттары 36,5% экспорттық қаржыландыру- 48,6 және өзіндік қаражаттар -14,9%. 2008 ж. басында АҚ «ҚазАгроҚаржы» өзіндік капиталы және міндеттемелері 56 млрд теңге құрады, соның ішінде өзіндік капитал – 29,3 млрд тг (52,3%), міндеттемелер 26,7 млрд.теңге (47,7%). Өзіндік капитал құрылымында жарылғы капиталдың үлестік салмағы- 98,3%, қосымша төленген капитал- 0,3%, міндеттемелер құрылымында - ұзақ мерзімді зайымдар мен қаржылық аренда, алынған қысқа ерзімді зайымдар 15,7, қысқа мерзімді несиелік қарыз – 4,1%. Сыйлық алумен байланысты табыстар 2007 ж. 3,2 млрд 7 тг құрады, соның ішінде, қаржылық аренда бойынша – 1,5 млрд теңге (46,9%), бағалы қағаздар бойынша 1,4 млрд.теңге (43,8%), сыйақы төлеу бойынша шығындар 928 млн теңге, соның ішінде алған зайымдар боиынша 805 млн теңге (86,7%) және бағалы қағаздар бойынша 123 млн теңге (13,3%), сыйақы төлеумен байланысты емес шығындар 1198 млн теңге, соның ішінде операциялық шығындар 660 млн теңге (55,1%), табыс 681 млн теңге, корпоративті табыс салығы 135 млн теңге, пайда 546 млн.теңге. АҚ «ҚазАгроҚаржы» арқылы қаржыландыру жеті бағыт бойынша жүзеге асырылады: ет, бидай өңдеу, көкөністік, күріш және май. Атап айтқанда, алты аймақта диірмен кешендері мен нан пісіру комбинаттары салынған, өсімдік майларын құю бойынша француз желілері және күрішті қайта өңдеу бойынша Алматы облысында желі салынды, шұжықтар өңдеу бойынша жабдықтар алынды, Атырау облысында түйе сүтін өндіру үшін мини заут салынып. Ақмола облысында Есілдік ммай өңдеу зауты салынды. 2008 ж. АҚ «ҚазАгроҚаржы» 18,5 млрд.тг бөлінді, соның ішінде техника мен технологилық жабдықтарды сатып алу үшін 2,6 млрд.тг, лизингке беру үшін ауылшаруашылық техника 4,7 млрд.тг, ауылшаруашылығы және балық өнімдерін өңдеу үшін жабдықтарды 2,4 млрд.тг, сүт және ет бағытындағы тауарлық мал шаруашылығы фермаларын құру үшін негізгі қорлар (жабдықтар, мал, ауылшаруашылық техника, айналыдағы қорларды ішінара несиелеу) - 8,8 млрд 7 тг алынды. Лизинг арқылы ет тауарлы фирмаларды құру үшін ЖШС «АгрофирмаОтан» және КПТ «ЗинЧенго И К» 2007 ж. 4 млрд тг соммасына несие берді соның кепілдік берушісі АҚ «ҚазАгроҚаржы» болды, онымен «ОтесАтел» компанияларының толы жобаны жүзеге асыру бойынша несиелік қаржыландыру ашылды: «балықты қаита терең өңдеу бойынша өндірісті құру үшін биологиялық экологиялық таза өндіріс пен оны қайта өндіру сонадай ақ мал өнімін қайта өңдеу бойынша кәсіпорындар құру». Қостанай облысынң Федор ауданындағы ЖШС «Турар» АҚ «ҚазАгроҚаржы» арқылы сатып алынып, француз компониясының «ВестФал- Сердж» сауу алаңқайын іске қосты. Техниканы жаңарту жасалған жұмыстардың көлемін көбейтуге мүмкіндік берді. Мәселен, 2002 ж. бидай өнімдерін егу кезінде қазіргі заманғы кешендермен егілгендердің үлестік салмағы 0,6% тең болды, 2007 ж. 25%, 2002 ж. пайдалану мерзімі жеті жыл болған бидай жинау комбайндарының ауданы 22% және 2007 ж. 40% құрады. (сурет 3) Бірақ көптеген ауылшаруашылық тауар өндірушілерінің жағдайы көлік трактор паркін толығымен жаңартуға мүмкіндік бермейді. Сурет 2- АҚ «ҚазАгроҚаржы» арқылы ауылшаруашылық техника ен жабдықтарды лизинг арқылы алу. Олар оны басқа салаларда (элеваторлар, жанар жағар май құю стансалары және т.б) Сонымен, шаруашылықтың көбі үшін көлік трактор паркін жаңарту Қазақстанда және ТМД жасалған көліктермен жүзеге асыруға тиімді болып табылды. Алыс шет елдердегі көліктердің ең жақсы үлгілерін Қазақстанда өндіру қажет, ол сол көліктердің құнын едәуір түсіруге мүмкіндік береді. Талдау көрсетіп отырғандай, өнімділігі жоғары техниканы сатып алу ауылшаруашылықтың энергиямен қамсыздандырылуын 17% арттыруға, комбайнның аусымдық жүктелімін 531 гектардан 310 гектарға дейін түсіруге мүмкіндік береді. Сурет 3- Егістік және жинау жұмыстарын орындаған кездегі өнімділігі жоғары техниканың қатысу үлесі. Оның техникалық дайындық коэффициенті 0,76 тең болған кезде егістік кешендерімен ( Хорш, Джон Дир, Кейс, Морис) егістік техниканың жалпы санының 4,3% құрайтын техникамен егуге, 22,8%- республиканың егіс алқаптарын, бөлшек қаттардың шығарылуын екі есе арттыруға мүмкіндік береді. Жаңа ауылшаруашылық көліктер негізінен солтүстік ауданға бидай өндіру үшін жіберіледі, сондықтан, бұнда техниканы жаңартудың темптері республикадағыға қарағанда жоғары болып табылады. Мысалы 2004-2008 жылдары 6203 бидай жинайтын комбайындар, соның ішінде солтүстік аймақтарға 4662 бірлік (75%) алынды. жүктеу/скачать 206,63 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||