Емтихан сұРАҚтары «5В060900-«География»
жүктеу/скачать 5,83 Mb.
|
Åìòèõàí ñ?ÐÀ?òàðû «5Â060900-«Ãåîãðàôèÿ»
- Бұл бет үшін навигация:
- Шөлдерде жалпы биомасса
- Биіктік белдеулік Биіктік белдеулігі , тік белдемдік
| Шөлдердегі жануарлар үшін кең таралған- бұл сирек және мозаикалық таралу, қолайсыз жыл мезгілдерінде ұзақ демалу кезеңінің болуы: омыртқасыздардағы анабиоз, бауырымен жорғалаушылар мен кеміргіштердегі ұйқы.Өсімдіктерден айырмашылығы, жануарлар қозғалғыштығына және энергия көзі ретінде тікелей оқшауланудан тәуелсіздігіне байланысты бүкіл өмірін немесе оның жеке циклдерін (термиттер, көптеген жәндіктердің личинкалары және басқа да омыртқасыздар) жер астында өткізе алады. Жануарлардың құрғақ жағдайларға ерекше бейімделуі олардың шөлді аймақтар ішінде және одан тыс жерлерге қоныс аударуы болып табылады(шөлдерде көптеген тұяқтылар мен құстардың түрлері алыс жерлерге қоныс аударады). Шөлдер мен жартылай шөлдердің көптеген жануарлары түнгі немесе ымырт өмір сүреді.
Шөлдерде жалпы биомасса орта есеппен 2,5 тонна/га құрғақ органикалық заттарды құрайды, экстрааридтік жағдайлары бар шөлдерде ол нөлге дейін төмендейді, ал саванналармен немесе шөлейт аудандармен шектесетін жерлерде ол 10 тонна/га жетуі мүмкін. Кейбір шөлдерде мұндай жағдайлар екі-үш жылда бір рет болуы мүмкін. Шөлді биоценоздардағы бастапқы өнімдер де аз, бірақ жалпы биомассаның үштен біріне дейін болуы мүмкін (жылына 0,8 - 1,0 т/га). Сонымен қатар, биомассаның мөлшері неғұрлым жоғары болса, бастапқы өнімнің үлесі соғұрлым аз болады. Биіктік белдеулік Биіктік белдеулігі , тік белдемдік – тау биіктігіне байланысты табиғат құбылыстарының белгілі заңдылықпен өзгеруі. Биіктік артқан сайын күн радиациясы күшейеді, бірақ ауа температурасы (1 км биіктікте 5 – 6°С-қа) мен қысымы (11 – 15 м биіктікте 1 мм-ге) төмендеп, құрамы өзгереді; белгілі бір биіктікке (жауын-шашынның ең көп түсетін белдеуі) дейін ылғалдылық көбейе береді де, одан жоғары қайтадан азая бастайды. Климаттық белдеуге байланысты таудағы топырақ, өсімдік, жануарлар, жиналатын судың мөлшері, тіпті жер бедері, яғни бүкіл ландшафт өзгереді. Таудың ең төменгі белдеуінің ландшафтысы сол тау жатқан ендік бағыттағы белдемге сәйкес болады. Мысалы, Орта Азиядағы таудың етегінде шөлді ландшафт, одан жоғарыда шөбі шүйгін дала, одан әрі орманды белдеу, бұлардан жоғары альпі шалғыны, ең жоғарыда көп жылдық қар мен мұздықтың нивальдық белдеуі жатады. Көптеген жергілікті жағдайларға, тау беткейлерінің экспозициясына және желдердің соғуына байланысты Биіктік белдеулігі әр түрлі биіктікке сәйкес келеді. Биіктік белдеулігі Қазақстан тауларының барлығында дерлік тараған және ол солтүстіктен (Алтайдан) оңтүстікке қарай (Тянь-Шань тауларына дейін) әр түрлі Биіктік белдеулігі құрып отырады. Егер таулық орман белдеуі Алтайда 700 – 900 м биіктікте болса, Жетісу (Жоңғар) Алатауында 900 – 1100 м, Іле Алатауында 1200 м биіктіктен басталады. Қазақстанда Іле өзені аңғарынан (400 м) басталып, Талғар шыңына дейін созылып жатқан Іле Алатауының Биіктік белдеулігінде Жер бетіндегі табиғат белдеулері түгел кездеседі. 200 км-ге созылған табиғаттың ғажап Биіктік белдеулігі үлгісі Р.И. Аболиннің 1930ж. шыққан «Балқаш өңірінің шөл даласынан Хантәңірі қарлы шыңына дейін» атты еңбегінде баяндалған. жүктеу/скачать 5,83 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|