Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

376
(авиация, танк, теңіз, мотоатқыштар 
т.б.) салыстырғанда жаяу әскер ұрыс-
та бетпе-бет, қоян-қолтық, соғысқа 
алғаш кіреді, ол жауды атып, тықсы-
рып, найзасымен жаншып, жауды 
жаһаннамға жіберетін, дұшпан ше-
бін асып алып, ұстап тұруға бір-
ден-бір қабілетті күш. Бұл жөнінде
«...Ұрыстың моральдық-психология-
лық ауыртпалығын, сұрапылдығы 
ешкім де дәл жаяу әскердей қат-
ты сезініп басынан өткере алмас», –
деп жазды.
Ұрыс ауқымы өте кең ұғым. Оған
кісінің ұлттық мінез-құлық ерекше-
ліктері, ұлттық мақтаныш, адам-
гершілік сезімдері, ерік-жігер, қа-
жыр-қайрат, батырлық секілді жан 
дүниесінің компонеттері енеді. Осы
айтылғандардың бәрі бірден-бір
әскер түрінде дәл жаяу әскер бойын-
дағыдай айқын көрініс тапқан емес... 
Момышұлының жаяу әскеркер жа-
уынгерлерінің психологиялық ерек-
шеліктерін ұлттық мінез-құлықпен, 
әдет-ғұрып, салт-сана, дәстүрлерімен 
ұштастыра талдап, ашуының та-
нымдық мәні терең, һәм өміршең. 
Жаяу әскердің психологиялық бет-
бейнесі мен рухы қандай болмақ? 
дейтін сауалға ол былай жауап бер-
ді: солдаттың жаны нәзік, рухы гра-
ниттей берік те мығым. Дұшанға ең 
қауіпті қару бұл – солдаттың рухы. 
«Жаяу әскердің бейнесін лайықты 
сомдап ашығырақ алған адамды на-
ғыз бақытты, бағы бар жазушы дер 
едім» – деп бүкіл жан дүниесімен құ-
лай атқарыла сөйлеуінде үлкен та-
ғылым болады. Қазақ халқының 
жауынгерлік тарихында қолбасшы-
лығымыздың әскер басқару әдістері 
мен ұрыс жүргізу тактикасының мол 
болғандығын шапырашты Қазыбек 
би Тауасарұлының «Түп-тұқияннан 
өзіме шейін» деген кітабынан да ай-
қын байқаймыз. Осы еңбегінде Тау-
асарұлы жоңғар қалмақтарына қар-
сы ұрыс салудың оннан аса әдісте-
рін баяндайды. Олар: «үлкәр жәрік»,
«түтіс дода», «құйрық жеу», «айқор-
ланды», «ошақ соғысы», «қаша ұрыс 
салу», «жүре соғыс», «жекпе-жек со-
ғыс», «қоян-қолтық соғыс», «қоян 
қашты жасау», «шұбыртпалы соғыс», 
«ұры соғыс», «екі аша соғыс», «аламан 
соғысы», «үш тоғыс соғысы», «хилар 
соғысы» және т.б. халқымыздың мұн-
дай жауынгерлік дәстүрлері із-түс-
сіз кетпегені белгілі. Бұл кешегі 
Ұлы Отан соғысында Б. Момышұлы 
секілді біртуар дара тұлғалардың 
бойынан, ұрыс жағдайына сәйкес,
жаңаша жағдайда қолданған так-
тикалық әдістерінен де көрініс тап-
қандай. Қазақ қолбасшысының со-
ғыс тәсілдеріне, соғыс психология-
сына жасаған пайымдауларына ерек-
ше зейін салып, Куба Әскери акаде-
миясында оқытылуы, тіпті Фидель 
Кастроның бұған айрықша мән бе-
ріп, оқып-зерттеуі көп нәрсені аң-
ғартса керек.
Б.Момышұлы өз еңбектерінде қа-
тардағы жауынгер мен оның ұста-
зы болып есептелетін командирдің
психологиялық бейнесін шыншыл-
дықпен сомдап көрсетіп берді. Өйтке-
ні, әскер өмірінде осы екі тұлғаның 
бір-бірімен қарым-қатынасының іш-
кі мәнінде өте нәзік психологиялық
астар жатқаны белгілі. Өзінің «Жа-
уынгерлік тәрбие туралы» жазбала-
рында ол ерлік, ұят, масқара болу-
шылық сияқты жауынгер бойындағы 
сезімдерге, батылдық, айлакерлік, 

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: