«5В050200» – «Филология: қазақ тілі» мамандығы үшін
$$«5В050200» – «Филология: қазақ тілі» мамандығы үшін
2-012-000.2.12 Дәріс №12
жүктеу/скачать 241,76 Kb.
|
a6dcdf8c-8ca4-11e3-bf6e-f6d299da70eeэтно ГА
| $$$002-012-000$3.2.12 Дәріс №12.
Тақырыбы: Бата, тілекке байланысты қалыптасқан тұрақты тіркестердің этнолингвистикалық сипаты Дәріс жоспары: Қазақ халқының бата-тілек сөздері туралы қысқаша шолу.Бата-тілек сөздердің мағыналық мәні, сөздік жүйесі «Бата» алу, «бата» беру дәстүрінің тілдегі көрінісі. Бата алу, бата беру – халықтың магиялық, тотемдік сенімдерінің көрінісі Қазақ ескіліктері &&&
Салт-дәстүріміздің сәнін келтіріп, мәнін арттыра түсетін өміршең жыр жүлгесінің бірі – бата-тілек. Өз топырағымыздан жаралып, өз жеріміздің ауасы мен суынан нәр алып, шынайы халықтық сипатқа бөленіп салтымызға сіңісті боп кеткен, бірақ кез келген жайға арналып айтыла бермейтін бата-тілектің тағылымдық мәнінің орасан зор екендігін ешкім жоққа шығара алмас. Оның өн бойынан бәрін де – ой ұшқырлығын, ақыл-парасатты, өмірлік тәжірибені, кемелдік пен көсемдікті, шешендік пен шеберлікті байқауға болады. Әр кезеңде туған әрбір бата-тілек бүтін бір дүние іспетті. Ол өзінің терең философиялық астарымен, эстетикалық тағылымымен, көркем құнарымен, тілдік өрнегімен ерекшеленіп тұрады. Бата сөздердің жиналып жариялануы ХІХ ғасырдың екінші жартысында ғана қолға алынды. Бұл ретте алғашқы аталатын еңбек – түркі тектес халықтардың ауыз әдебиеті үлгілерін жинап, жариялаған В.В. Радловтың «Түркі халықтарының халық әдебиеті үлгілері» деген он томдық еңбегінің 1870 жылы жарық көрген үшінші томында қазақ ауыз әдебиетінің басқа түрлерімен қоса бата сөздер де қамтылған. Бұл еңбектің «Бата сөз» тарауында 76 жолдан тұратын көне үлгідегі 5 бата сөз берілген. Бата сөздер енгізілген тағы бір еңбек –қазақ ауыз әдебиеті үлгілерін жинап, бастырушы Ә. Диваевтың еңбектері жарияланған «Қазақ халық творчествосы» (1989). Мұнда 59 жолдан тұратын бата үлгісі берілген. Осы кезге дейінгі жарияланған бата сөздер мен ел аузында, сондай-ақ, мұрағаттарда қолжазба күйінде сақталған бата сөздерді топтастырған – С. Негимов. «Ақ бата» жинағы 1992 жылы жарық көрді. 1998 жылы М. Есламжанұлының «Баталар» жинағы жарыққа шықты. Сонымен бірге, З.Б. Үмбеталина, Б.Р. Оспанова, Б. Мамырбаевалардың осы бағыттағы зерттеулері батаның әдеби тұрғыдан қарастырылуына арналса, Ж. Нұрсұлтанқызы, Г. Абдвахитовалар бата сөздерінің түрлеріне, ұлттық мәдени ерекшеліктерін, ал Г.Смағұлова қолданыс ерекшелігін қарастырады. Сонымен қатар түрлі әдет-ғұрып, салт-дәстүр үлгілерін жинастыруға атсалысушы С. Кенжеахметұлы, А. Жүнісұлы сынды және т.б. этнограф ғалымдардың еңбектерінен бата және тілек мәнді сөздерді тұшынып оқуға болады. Бата-тілек сөздердің теориялық, тәжірибелік мәні, сонымен бірге олардың ақын-жазушылар шығармаларындағы стильдік қызметтері зерделенгенмен [92, 24],құрамында ру, тайпа, оның табы, танымал адамдар есімі қатысқан бата, тілек сөздері арнайы қарастырылған емес. Бата-тілектердің өзіндік сөздік жүйесі, ұлағаттық үлгісі, мағыналық мәні болған. Шығыс Қазақстан аймағындағы ру-тайпа, оның табы, танымал адамдары есімдеріне қатысты да қалыптасқан тұрақты бата-тілек үлгілері жетерлік. &&&
жүктеу/скачать 241,76 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|