Кейбір фитопатогенді бактериялар өсімдіктің залалданған бө- лігінде шырыш (экссудат) түзеді. Оның түзілу себебі, кейбір фи- топатогенді бактериялар клеткасының сыртында шырыштанған (капсула) қабат пайда болады. Ол қабат бактерияны шашыраңқы жəне тік түскен күн сəулесінің əсерінен сақтайды.
Бактериялар өздерінің белгілері жəне ДНҚ-ның морфология- лық-биологиялық ерекшеліктері бойынша жіктеледі (гомология).
М. В. Горленко бойынша (1966) бактериялар 4-5 қатарға бөлі- неді. Олардың ішінде маңыздысы (ауыл шаруашылығынды) Euba- cteriales қатары. Бұл қатардағы бактериялардың пішіні шар, бұрал- ған (спираль), таяқша тəрізді болып, бірнеше тұқымдасқа бөлінеді.
Микобактериялар – Mycobacteriaceae – қозғалмайтын, талшы- ғы жоқ (Corynebacteriun, Aplanobacterium туыстары).
Псевдомонадий – Pseudomonadiaceae – талшықтары қарама- қарсы орналасқан (Pseudomonas, Xanthomonas туыстары).
Фитопатогенді бактериялардың көпшілігі спора түзбейді. Спора түзетін бактериядан Baccillus mesentericus белгілі. Ол асқабақ, өрік, картоп, жүгері жəне басқа дақылдардың шірік ауруын туғызады.
Басқа бактериялар сияқты фитопатогенді бактериялар трифе- нилметан (үш фенилметан) қатарындағы бояуыштармен əртүрлі қа- тынаста болады. Бұл əдіс бактерияларды «Грам» бойынша бояу деп аталады (Грам ғалым, бактериолог). Фитопатогенді бактериялар- дың көпшілігі Грам бойынша боялмайды – оларды грам теріс (-) деп атайды.
Бактериоз қоздырғыштарының Грам (+) бойынша боялатын 30 түрлері белгілі – оларды грам оң (+) бактериялар дейді. Бұл топқа көбінесе Clavibacter туысының бактериялары жатады.
Фитопатогенді бактериялар жасанды қоректік ортада майда, жарқырайтын, шырышты, шеті тегіс кейде иректелген колониялар түзеді. Колониялардың түсі фитопатогенді бактериялардың бояуына (пигмент) байланысты болып, ақ немесе ақшыл-сұрдан сары түстің əртүрлі реңдеріне дейін ауытқиды. Соған байланысты фитопато- генді бактериялар боялмаған (ақ) жəне боялған болып ажыратылады. Барлық фитопатогенді бактериялардың өсімдік ұлпасы құра- мындағы белок, көмірсулар, хлорофилл, клетка жəне басқа да зат- тарды ыдырататын ферменттері болады. Көмірсуларды (глюкоза, сахароза, мальтоза, галактоза, крахмал) бактериялар ферменттері- мен газ жəне органикалық қышқылдарға дейін, сонымен қатар
клетчатканы (целлюлаза), хлорофилды (хлорофиллаза) ыдыратады. Кейбір фитопатогенді бактерияларда целлюлаза ферменті бол-
майды. Сондықтан олар жарақаттанбаған қабық арқылы өсім- дікке ене алмайды. Бұл жағдайда бактериялар өсімдікке оның та- биғи жолдары (көзшелер, леп саңлауы т.б.) немесе механикалық жарақаттар арқылы енеді.
Бактериямен залалданған өсімдік бөлігінде түсі ашық майлы дақтар түзіледі. Мұндай белгі бактерия енген бөлікте өсімдік хлоро- филы хлорофиллаза ферментінен ыдырауы нəтижесінде пайда бо- лады.
Бактериоздардың сыртқы белгісі əртүрлі (47-сурет).
