бақыт деген субъективті нәрсе, әрбір адам бақытты немесе бақытсыз екенін өзі жақсы біледі деп ойлауға бейім тұрады. Бірақ мұндай тәсіл либерализмге ғана тән. Тарихи діндер мен идеологиялардың бірталайы қайырымдылықтың, сүлулық пен ыңғайлылықтың да қатаң өлшемі бар деп пайымдайды. Олар қарапайым адамның сезімі мен көңіл қалауы- на құрметпен қарады. Аполлон ғибадатханасына тәу етіп келушілерді 3 3 8
ҒЫЛЫМИ РЕВОЛЮЦИЯ кіреберісте: «Өзіңді-өзің таны!» деген жазу қарсы алатын. Қарапайым пенде өзінің шын «Менін» білмейді, сондықтан да шын бақытын таба алмайды деген ойды тұспалдап тұр еді. Сірә, бұнымен Фрейд келісе- тін шығар.* Иә, адамдардың көпшілігі құдайға құлшылық еткеннен гөрі, жы- ныстық қатынас жасағанды жақсы көретінін христиан ғұламалары апостол Павел мен қасиетті Аугустин де жақсы білді. Бірақ бұдан жы- ныстық қатынас - бақыттың негізі деген қорытынды шығару керек пе? «Жоқ, ешқашанда!» деді Павел мен Аугустин. «Адамның болмысы кү- нәһар, әрі шайтанның азғыруына еріп кетеді деген қорытынды шығару керек», - деді олар. Христиандық көзқарас тұрғысынан адамдардың басым бөлігі - нашақорлармен бірдей. Психолог нашақорлар ортасы- ның бақыттылық деңгейін зерттеді делік. Ол сауалнама жүргізіп, наша- қордың бәрі тамырға ине салып, есірткі еккенде ғана өздерін бақытты сезінетіндеріне көз жеткізді. Осыдан кейін әлгі психолог бақыттың қай- нар көзі ретінде героин туралы мақала жазуы керек пе? Бәрі субъективті сезім ауанына сайып, соған байланысты болады деген пікірге күмәндана қарайтын христиандық ілім ғана емес. Субъ- ективті сезім ауандары туралы мәселеде, сірә, Дарвин мен Докинстің
