Жалпы педагогика
жүктеу/скачать 0,67 Mb. Pdf көрінісі
|
posobie zhalpy pedagogika
| 3
ҚАРАҒАНДЫ МЕМЛЕКЕТТІК ТЕХНИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ А.М. БАЙМУХАНОВА, М.А. ҚҰСАЙНОВА ЖАЛПЫ ПЕДАГОГИКА Университеттің Ғылыми кеңесі оқу құралы ретінде бекіткен
4
КІРІСПЕ......................................................................................................................6 І БӨЛІМ. ПЕДАГОГИКАНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ-ƏДІСНАМАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ..................................................................................................................7 1-тарау. Қазіргі педагогиканың əдіснамалық негіздері................................7 1.1 Адам туралы ғылымдар жүйесіндегі педагогика ғылымының орны, оның басты ерекшеліктері..............................................................................................7 1.2 Педагогика пəні, оның негізгі категориялары жəне олардың өзара байланысы...............................................................................................................7 1.3 Педагогика ғылымының функциялары мен міндеттері. Педагогикалық ғылымдар жүйесі....................................................................................................8 1.4 Қазіргі педагогиканың негізгі əдіснамалық жағдайы. Философиялық заңдылықтар. Таным теориясы............................................................................9
2.1 Тұлға дамуының педагогикалық мəні. Тұлға туралы ұғым. «Адам», «индивид», «дара», «тұлға».................................................................................11 2.2 Тұлғаны қалыптастыруға жəне дамытуға əсер етуші негізгі факторлар (тұқымқуалаушылық, орта, тəрбие)...................................................................13 2.3 Тұлға дамуындағы іс-əрекеттің ролі..................................................................16 3-тарау. Балалардың жас жəне дара ерекшеліктері, оларды оқу-тəрбие процесінде есепке алу.............................................................................................17 3.1 Оқушылардың жеке жас тұлғалық дамуының жас ерекшелік кезеңдері, оларға сипаттама.......................................................................................................17 3.2 Түрлі жастағыларды оқыту жəне тəрбиелеу ерекшеліктері ...........................18 3.3 Оқушы тұлғасының дара ерекшеліктеріне сипаттама. ...................................21
4.1 Педагогика ғылымының дамуы жəне мұғалімнің педагогикалық іс- əрекетіндегі ғылыми-зерттеу жұмысының рөлі...............................................21 4.2 Ғылыми-педагогикалық зерттеудің əдіснамалық негіздері............................23 4.3 Педагогикалық зерттеуді жүргізу əдістемесі...................................................25 4.4 Ғылыми-педагогикалық зерттеу əдістері, оларға сипаттама.........................26 2-БӨЛІМ. ТҰТАС ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ПРОЦЕСТІҢ ТЕОРИЯСЫ МЕН ПРАКТИКАСЫ 5-тарау. Тұтас педагогикалық процесс – педагогика пəні мен мұғалім қызметінің объектісі...............................................................................................28 5.1 Тұтас педагогикалық процесс ұғымы ның қалыптасу тарихы.......................28 5.2 Педагогикалық процестің мəні, оның құрылымдылық компоненттері......29 5.3 Педагогикалық процестің қозғаушы күштері...................................................30 6-тарау. Тұтас педагогикалық процестің заңдылықтары. ............................31 6.1 Педагогикалық процестің негізгі заңдылықтары, оларға сипаттама.............31 6.2 Педагогикалық процестің принциптері мен басты міндеттері.......................33 6.3 Тұтас педагогикалық процестегі танымдық іс-əрекетінің психологиялық-педагогикалық негіздері............................................................... 34
5 7.1 Педагогикалық процестің негізгі компоненті мен тірегі – тəрбие мақсаты. Тəрбие мақсатының түсінігі. .........................................................................36 7.2 Педагогикалық ой-пікір тарихындағы тəрбие мақсатының проблемасы.....37 7.3 Тəрбиелік кеңістіктегі жалпы адамзаттық мəдениет.....................................38.
8.1 Дүниетаным туралы жалпы түсінік. Дүниетанымның түрлері мен функциялары. .....................................................................................................39 8.2 Ғылыми дүниетанымның компоненттері мен мəні........................................40 8.3 Оқушылардың дүниетанымын қалыптастыру жолдары. ...............................41
9.1 Тəрбиенің диалектикасы мен ерекшеліктері жəне олардың өзара байланысы..................................................................................................................42 9.2 Оқыту процесіндегі мұғалім мен оқушының өзара əрекетінің мазмұны.....43 9.3 Тəлім-тəрбие жұмысының бағыттары мен мазмұны......................................44
10.1 Құралдар, формалар, əдістер педагогикалық процестің қозғаушы тетіктері ретінде, олардың өзара байланысы.........................................................................46 10.2 Тəрбие əдістерін топтастыру жəне жіктеу....................................................47 10.3 Тəрбие əдістеріне сипаттама............................................................................48
11.1 Балалар ұжымы - əлеуметтік ортаның құрамдас бөлігі. Ұжымның мəні...49 11.2 Кеңес педагогтарының (Н.К. Крупская, А.С. Макаренко, В.А. Сухомлинский жəне т.б.) еңбектеріндегі ұжымдық тəрбиенің негізгі идеялары.....................................................................................................................51 11.3 Балалар ұжымын қалыптастырудың кезеңдері, заңдары жəне атқаратын қызметтері..................................................................................................................53 11.4 Ұжымдық іс-əрекеттегі педагог пен оқушылардың өзара əрекеттері..........53 12-тарау. Отбасы тəрбиесінің негіздері ..............................................................55 12.1 Отбасы – тəрбие факторы. Отбасындағы балалар тəрбиесі...........................55 12.2 Отбасының тəрбие жұмысын ұйымдастырудың теориялық негіздері.........56 12.3Отбасы жəне мектептің ынтымақтастығының түрлері...................................58 13-тарау. Тұтас педагогикалық процестің құрылымындағы оқыту..........60 13.1 Оқыту – тұтас педагогикалық процестің негізгі бөлігі.................................60 13.2 Оқыту процесінің құрылымы, негізгі кезеңдері............................................61 13.3 Оқушылардың танымдық іс-əрекетінің ерекшеліктері..................................62 14-тарау. Қазіргі мектептегі білім берудің мазмұны........................................64 14.1 Білім беру мазмұнының мəні............................................................................64 14.2 Білім беру мазмұнын қалыптастыру факторлары жəне білім беру мазмұнын іріктеу критерийлері мен принциптері............................................................66 14.3 Білім мазмұнын қарастыратын əртүрлі концепциялар...................................67 14.4 Білім мазмұнын қалыптастырудың үш негізгі деңгейі..................................68 15-тарау.Оқытуды ұйымдастыру формалары. Қазіргі сабақ. ......................69 6 15.1 Оқытуды ұйымдастырудың формалары туралы ұғым...................................69 15.2 Оқытуды ұйымдастырудың негізгі формасы – сабақ....................................70 15.3
Оқыту процесінде сабаққа қойылатын талаптар, сабақтың құрылымы.......71
16.1 Оқытудың əдістері, тəсілдері жəне құралдары..............................................72 16.2 Негізделген оқыту əдістерінің сипаттамасы...................................................74 16.3 Оқыту əдістері жəне оларды жіктеу проблемасы...........................................76 16.4 Оқыту əдістерін таңдау жəне қолайлы етіп пайдалану.................................79
17.1 Қазақстан Республикасының Конституциясындағы білім беру мəселелері. Білім жүйесіне жалпы сипаттама.............................................................................81 17.2 Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы, оның негізгі қағидалары.................................................................................................................82 17.3 Білім берудің мемлекеттік стандарттары.......................................................84 17.4 ҚР білім жүйесінің даму тенденциялары........................................................84
18.1 Халыққа білім беру жүйесін басқарудың мемлекеттік-қоғамдық жүйесі..85 18.2 Педагогикалық жүйелерді басқарудың принциптері...................................86 18.3 Мектепішілік басқарудың негізгі функциялары............................................88 19-тарау. Мектептің оқу-тəрбие процесін диагностикалау – басқарудың негізі ретінде 19.1 Бақылаудың жəне оқытудың нəтижелілігін есепке алудың теориялық негіздері. ....................................................................................................................90 19.2 Оқыту нəтижесін есепке алу жəне бақылау түрлері мен оны ұйымдастыру формалары..................................................................................................................92
20.1 Мектептегі əдістемелік жұмыс педагогикалық мəдениетті арттыру факторы ретінде........................................................................................................................94 20.2 Əдістемелік жұмысты ұйымдастырудың негізгі формалары........................95 20.3 Мұғалімнің өзіндік білімін жетілдіруі.............................................................97
7
Жалпы педагогика адамзат баласын кəсіптік дайындауда адам əрекеттерінің көптеген аумақтарын құрайтын құрылымы болып табылады. Педагогика «адам-адам» жолында жалпы сипаттама береді. Əлеуметтану, философия əдістемелік принциптеріне негізделе отырып, педагогика қазіргі таңда мынадай түсінікке келді, педагогтардың кəсіптік басқаруын тек балалар ғана емес, сонымен қатар үлкендерде қажет етеді. Педагогикада көптен қалыптасқан жəне кең тараған пікірдің бірі бойынша - педагогика – тəрбие туралы ғылым. Бұл жағдайда оның зерттеу объектісі мен пəні жеке бөлініп қарастырылмайды жəне «тəрбие» ұғымы бірнеше мағынада қолданылады. Ең кең мағынада тəрбие - бүкіл жиналған əлеуметтік тəжірибені аға ұрпақтың жас ұрпаққа беруі деп қарастырылса, тар мағынада нақты тəрбиелік міндеттерді шешуге бағытталған тəрбие жұмысы процесі жəне нəтижесі деп анықталады. Педагогикалық ұғымдар арқылы педагогикалық құбылыстарды олардың өзара байланысын танимыз. Педагогикада «мақсат», «құрал», «тəсіл», «даму» жəне «қалыптасу» сияқты ұғымдар да кездеседі. Бірақ, олар барлық ғылымдарға ортақ ұғымдар. Педагогикалық ұғымдардың бірі-тəрбие. Тəрбие жайында осы уақытқа дейін əр түрлі теориялар мен пікірлер айтылып келеді. Тəрбиені ересек адамдардың балаларға ықпал жасауы деп түсіндірушілер де бар. Бұл жағдайда бала пассивті обьект түрінде қарастырылады. Берілген пəнді оқу нəтижесінде студенттер міндетті: - студенттердің кəсіби іс–əрекет қаруландыру болашақ мұғалімдерді дайындау негізі туралы; - болашақ мұғалімдерде өзіндік кəсіби іс–əрекетінің жүйелі түрде көрінуін қалыптастыру позицияларын дамыту туралы түсінікке ие болуға; - болашақ мұғалімдерде тұлғалық, мəнді, кəсіби педагогикалық ойлау, қарым- қатынас жасай білу, педагогикалық əдеп, қажетті педагогикалық білімдермен қаруландыра білуге; - студенттердің өз-өзің білімін көтеруге, шығармашылықпен ғылыми ізденіс жұмысына дайындығын қалыптастырудағы ролімен істей білуге; -
қазіргі уақыттағы оқыту, тəрбиелеу жəне тұлғаны
дамыту технологияларымен таныстыруға практикалық дағдыларды меңгеруге. Жалпы педагогика пəні болашақ мұғалімдер теориялық білімдер жүйесі мен дағдысын тұтас педагогикалық процесс жағдайындағы əсерін қалыптастыру мақсатын алға қояды. «Педагогика» пəні əлеуметтік философияның принциптеріне сүйене отырып болашақ мамандарды педагогика ғылымдарының теориялық негіздерімен қаруландырып, тəрбие мен оқу процесінің нəтижелі ұйымдастыруға қажетті педагогикалық білім, білік жəне дағды сана-сезімін тек жасөспірімге ғана емес, сонымен бірге ересек адамдарды қалыптастыру негізгі болып табылады. 8
БӨЛІМ. ПЕДАГОГИКАНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ-ƏДІСНАМАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ 1-ТАРАУ. ҚАЗІРГІ ПЕДАГОГИКАНЫҢ ƏДІСНАМАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ 1.1 Адам туралы ғылымдар жүйесіндегі педагогика ғылымының орны, оның басты ерекшеліктері Бүгінгі таңда педагогика ғылымының алатын орны ерекше. Ең алдымен ғылым атауы ретінде педагогика терминінің мəнін ашып алайық. Педагогика - «пайдагогос» деген сөзінен шыққан («пайдо» - бала, «гогос, аго» - жетектеу), яғни, тікелей аудармасы «бала жетектеуші» деген мағынаны білдіреді. Бұл терминнің шығу себебі Ежелгі Грекияда өзінің қожайынының баласын қолынан жетектеп жүріп қажетті өмір сүру іс-əрекеттеріне үйретуге жалданған жəне оны мектепке апаратын құлды педагог деп атаған. Бірте-бірте бала тəрбиесіне қатысты білімдердің жинақталуы ерекше сала ретінде педагогика ғылымының пайда болуына əсерін тигізді. Алғашқы адамдардың өздерінде бала тəрбиесі жөнінде білімдер болса, олар бір ұрпақтан екінші ұрпаққа салт-дəстүрлер, ойындар, тыйымдар, өмірлік ережелер арқылы беріліп отырды. Бұл білімдер сонымен қатар мақал- мəтелдерден, аңыздардан, ертегілерден жəне тағы басқа ауыз əдебиеті үлгілерінен өз көріністерін тауып, халықтық педагогиканың негізгі мазмұнын құрды.
Педагогика ұғым ретінде бала жетектеу деп аударылатын болса да, мəні бойынша қазіргі кезде адам тəрбиесі жайлы ғылым болып табылады. Себебі алғашында ғылым ретінде тек бала тəрбиесіне қатысты мəселелерді қарастырғанмен, қазір ол жас кезеңдеріне сəйкес жалпы адам тəрбиесі туралы зерттейді. Педагогика ғылымының тəрбие туралы күнделікті тұрмыстық білімдерден айырмашылығы – тəрбие, білім беру салалары мен құбылыстар арасындағы себеп-салдар байланыстарын ашу. Оқыту мен тəрбие ықпалдары арқылы адам дамуында қандай өзгерістер жүреді жəне олар немен байланысты екендігін түсіндіреді. Адам жөніндегі ғылымдар жүйесіндегі педагогика ғылымының орны оны басқа ғылымдармен байланыстыра қарастырғанда ғана айқындалуы мүмкін. Өзінің ұзаққа созылған тарихында педагогика көптеген ғылымдармен тығыз байланыста болып, өз дамуы мен кемелденуінде олардың əрқилы ықпал-əсеріне ұшырап отырды. Бұл ұштастықтардың кейбірі тарих тұңғиығынан жалғасып келе жатса, енді біреулері-кейінгі, жақын дəуірлерде пайда болды. Педагогиканың алғашқы байланыс түзген білім салалары – философия мен психология. Бұл ғылыми «одақ» қазіргі күнде де педагогикалық теория мен практиканың кең, өрістеп дамуының алғы шарты болып табылады.
9
байланысы. Кез келген ғылымның объектісі мен пəні қарастырылады. Объект – ғылым зерттейтін шындық облысы. Пəні – объектіні нақты ғылым қай жағынан қарастыратыны, зерттейтін жағы, қыры. Педагогика нысаны мен пəнін анықтауда қазіргі кезде ортақ пікір жоқ. Педагогикада көптен қалыптасқан жəне кең тараған пікірдің бірі бойынша - педагогика – тəрбие туралы ғылым. Бұл жағдайда оның зерттеу объектісі мен пəні жеке бөлініп қарастырылмайды жəне «тəрбие» ұғымы бірнеше мағынада қолданылады. Ең кең мағынада тəрбие - бүкіл жиналған əлеуметтік тəжірибені аға ұрпақтың жас ұрпаққа беруі деп қарастырылса, тар мағынада нақты тəрбиелік міндеттерді шешуге бағытталған тəрбие жұмысы процесі жəне нəтижесі деп анықталады. Қазіргі кезде педагогиканың объектісіне деген басқаша да көзқарас қалыптасып келеді. Ол көзқарас бойынша педагогиканың объектісі тұлғаға əлеуметтік тəжірибені меңгертуге жəне оны дамытуға бағытталған қоғамның мақсатты іс-əрекеті. Оны білім беру деп атайды. Білім беруді тек педагогика ғана емес, сонымен қатар философия, экономика, əлеуметтану, психология ғылымдары да зерттейді. Осы ғылымдардың білім беруді зерттейтін өз салалары бар. Мысалы, білім беру философиясы, педагогикалық психология, білім беру экономикасы, білім беру əлеуметтану жəне т.б.. Бірақ əр ғылым білім беруді өз тұрғысынан, өз позициясынан қарастырады. Ал, педагогика білім берудің қай жағын, қандай қырын зерттейтінін анықтасақ оның пəнін көрсеткен боламыз. Сонымен, педагогика пəні - арнайы əлеуметтік институттарда (оқу-тəрбие мекемелері, отбасы) мақсатты ұйымдастырылатын нақты тұтас педагогикалық процесс. Педагогиканың негізгі категориялары: білім беру, тəрбие жəне оқыту.
идеалды образдарға саналы бағытталған тұлға əлеуметтенуінің, дене жəне рухани қалыптасуының біртұтас процесі. Ал, білімі – оқыту нəтижесі, оқушының меңгерген білімдер, іскерліктер, дағдылар жəне ойлау əдістері жүйесі.
қалыптастыруға, ақыл-ойын жəне потенциалдық мүмкіндіктерін дамытуға бағытталған мұғалім мен оқушылардың арнайы ұйымдастырылған, мақсатты жəне басқарылатын өзара əрекет ету процесі. Тəрбие – педагогикалық процесс жағдайында жеке адамның қоғамдық тəжірибені игеру үшін бағытталған белсенді іс-əрекетін қолдау жəне ұйымдастыру.
болжау функцияларын атқарады. Бұл функциялар бір-бірімен тығыз байланысты. Бірақ педагогика ғылымының объектісі əлеуметтік-гуманитарлық сфераға жатқандықтан оның өзінің ерекшеліктері бар. Педагогика 10 педагогикалық шындықты объективті көрсетіп қана қоймай, сонымен қатар оны өзгертуі, жетілдіруі қажет. Сондықтан педагогика ғылымы екі функциясын атап көрсетеді. Педагогиканың теориялық функциясы үш деңгейде іске асырылады: 1)
сипаттау немесе түсіндіру – озық педагогикалық тəжірибені зерттеу; 2) диагностикалық – педагогикалық құбылыстардың, оқушы мен мұғалім іс- əрекетінің тиімділігін анықтау, оларды қамтамасыз ететін себептерді, шарттарды анықтау; 3) болжамдық – педагогикалық шындықты экспериментальды зерттеу, солардың негізінде сол шындықты түрлендіру моделін жасау. Технологиялық функция да үш деңгейде іске асырылады: 1) проективтік, əдістемелік материалдарды дайындаумен байланысты (оқу жоспарлары, бағдарламалары, оқулықтар жəне т.б.); 2) түрлендіруші – педагогикалық ғылым жетістіктіктерін білім беру практикасына енгізу; 3) рефлексивтік жəне түзетушілік – ғылыми зерттеу нəтижелерінің оқыту мен тəрбие практикасына ықпалын бағалау жəне ғылыми теория мен практикалық іс-əрекеттің өзара əрекеттеріне түзетулер енгізу. Педагогика міндеттері: - тəрбиедегі, оқытудағы, тəрбие жəне білім беру жүйелерін басқарудағы заңдылықтарды ашу; - педагогикалық практиканы, тəжірибені зерттеу жəне қорыту; - білім берудің дамуын болжау; - зерттеу нəтижелерін педагогикалық практикаға енгізу. Педагогикалық ғылым құрылымы көптеген педагогика салаларынан құралады. Жалпы педагогика – тəрбие мен білім берудің, оқытудың жалпы заңдылықтарын зерттейді. Ол 4 бөлімнен тұрады: жалпы негіздері, дидактика, тəрбие теориясы жəне мектептану. Жас ерекшелік педагогикасы (мектепке дейінгі, мектеп, үлкендер педагогикасы) – оқыту мен тəрбиенің жас ерекшеліктерімен байланысты аспектілерін зерттейді. Коррекциялық педагогика: сурдопедагогика, тифлопедагогика, олигофренопедагогика жəне логопедия. Педагогика тарихы - педагогикалық идеялар мен педагогикалық практиканың даму тарихын зерттейді. Салалық педагогика (əскери, спорт, жоғары мектеп, кəсіби педагогика). Этнопедагогика - тəрбие саласындағы халық тəжірибесін, яғни халықтық педагогиканы зерттейді. Салыстырмалы педагогика - əр елдердің білім жүйелерін салыстыра отырып зерттейтін педагогика саласы. Оқыту əдістемелері оқытудың жалпы заңдылықтарын нақты пəндерді оқытуда қолданудың ерекшеліктерін зерттейді. Қазіргі кезде педагогика ғылымы даму үстінде жəне соған байланысты оның жаңа салалары пайда болуда.
11
жүктеу/скачать 0,67 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|