Жаратылыстану ғылымдары факультетінің деканы

 

Л

.

Н

. 

Гумилев

 

атындағы

 

Еуразия

 

ұлттық

 

университеті

 

Пəннің

 

оқу

-

əдістемелік

 

кешені

 

Басылым

: 

алтыншы

 

 

23 

ЕҰУ

 

Ф

 703-08-16. 

Пəннің

 

оқу

-

əдістемелік

 

кешені

. 

Алтыншы

 

басылым

 

 

ДƏРІС

 

тезистері

: 

Өндірісте

 

химиялық

 

өнімдерді

 

тез

 

жəне

 

таза

 

алу

 

үшін

 

реакцияларды

 

басқара

 

білу

 

керек

. 

Химиялық

 

кинетика

 

деп

 

реакцияның

 

жүру

 

механизмін

 

жəне

 

жылдамдығын

 

зертейтін

 

ғылымды

 

айтады

.  

Химиялық

 

реакциялардың

 

жылдамдығы

. 

Химиялық

 

реакцияның

 

жылдамдығы

 

деп

 

көлемі

 

өзгермейтін

 

жүйеде

 

əрекеттесуші

 

заттардың

 

біреуінің

 

концентарциясын

 1 

литрдегі

 

моль

 

санымен

 (

моль

/

л

) 

уақытты

 

секундпен

 

белгілейді

.  

2. 

Қайтымды

 

жəне

 

қайтымсыз

 

реакциялар

. 

Қайтымсыз

 

реакциялар

 

дегеніміз

 

реакция

 

тек

 

бір

 

бағытта

 

жүретін

 

жəне

 

реакцияға

 

түсетін

 

заттар

 

толығымен

 

шығатын

 

затқа

 

айналады

. 

Ол

 

үшін

  

1)

 

тұнба

 

түседі

 

не

 

газ

 

бөлінеді

 

2)

 

су

 

диссац

. 

зат

 

бөлінеді

 (H

2

O, H

2

, SiO

3

, H

2

, S 

т

.

б

.) 

3)

 

реакция

 

кезінде

 

көп

 

жылу

 

бөледі

.  

KClO

3

®

 KCl + O

2

­

 

BaCl

2

 + H

2

SO

4

 = BaSO

4

¯

 + HCl 

Mg + O

2

 = MgO 

ê

H= - 601,0 

кДж

 

Қайтымдыреакциядепреакцияаяғынадейінж

/

майтынжəнетүзілгензаттарқайтаданбаст

апқызатқаыдырайды

.  

N

2(

г

)

 + 3

Н

2(

г

)

Û

 2NH

3(

г

) 

реак

.

түсетін

  

түзілген

 

 

2. 

Химиялық

 

реакцияның

 

жылдамдығына

 

əрекеттесетін

 

заттардың

 

концентрациялық

 

əсері

 (

Гульдберг

 

пен

 

Вааге

, 1887

ж

.). 

Бастапқы

 

заттың

 

бөлшектері

 

бір

-

бірімен

 

əрекеттесу

 

үшін

 

олар

 

соқтығысуы

 

қажет

. 

Осы

 

жағдайда

 

ғана

 

электрондардың

 

ауысуы

 

болып

 

реакция

 

жүруі

 

мүмкін

. 

Сонымен

 

химиялық

 

реакциялар

 

жылдамдығы

 

соқтығысуға

 

тура

 

пропорционал

. 

Ол

 

концентрацияға

 

тəуелді

 

болады

. 

Концентрация

 

жоғары

 

болған

 

сайын

 

соқтығысу

 

көп

 

болады

.  

Тұрақты

 

температурада

 

химиялық

 

реакция

 

жылдамдығы

 

стехмаметриялық

 

коэффициенттердің

 

дəреже

 

түрінде

 

көрсетілген

 

əрекеттесуші

 

заттардың

 

концентарцияларының

 

көбейтіндісіне

 

тура

 

пропорционалдық

 

тəуелділікте

 

болады

.  

Жылдамдық

 

констансасы

 

дегеніміз

 

əрекеттесуші

 

заттардың

 

концентрациялары

 

бірге

 

тең

 

болғандағы

 

реакция

 

жылдамдығы

 

К

 – 

мəні

 

зат

. 

табиғатына

, 

температураға

, 

катализат

., 

қатысуына

 

байланысты

, 

бірақ

 

концентрацияға

 

байланысты

 

емес

. 

Мысалы

  508

0

С

  – 

та

 

реакция

 

мына

 

теңдеу

 

бойынша

 

жүреді

.  H

2  + 

J

2

  =  2HJ. 

Реакция

 

жылд

. 

константасы

  0,16. 

Əрекеттесуші

 

зат

. 

концентарциясы

 [H

2

] = 0,04 

моль

/

л

 [J

2

] = 0,05 

моль

/

л

 

d

 - 

тап

. 

d

= R [H

2

] [J

2

] = 0,16 

.

 0,04

.

 0,05=0,0032 

моль

/

л

 =3,2 

.

 10

-4

 

 

Тура

 

реакцияның

 

жылдамдығы

 

кері

 

реакцияның

 

жылдамдығына

 

тең

 

күйді

 

химиялық

 

тепе

-

теңдік

 

деп

 

атайды

. 

СН

3

СООН

(C)

 + 

С

2

Н

5

ОН

®

¬

СН

3

ООС

2

Н

5 (C)

+

Н

2

О

(C) 

Тепе

-

теңдік

 

күйге

 

əр

 

түрлі

 

жолмен

 

жетуге

 

болады

. 

Химиялық

 

тепе

-

теңдік

 

кезінде

 

реакциялар

 

тоқталмайды

, 

тек

 

қана

 

қарама

-

қарсы

 

реакциялардың

 

жылдамдықтары

 

теңесетін

 

болғандықтан

 

оны

 

динамикалық

 

тепе

-

теңдік

 

дейміз

. 

Тепе

-

теңдік

 

күйді

 

тепе

-

теңдік

 

константасымен

 

сипаттайды

. 

mA + nD 

®

¬

 rC + gD; 

V

1

 = k

1

 [A]

m

 [B]

 n

, - 

тура

 

реакцияның

 

жылдамдығы

 

V

2

 = k

2

 [Ñ]

r

 [D]

 g

, - 

кері

 

реакцияның

 

жылдамдығы

 

Тепе

-

теңдік

 

шарты

 

бойынша

 V

1

= V

2 

k

1

 [A]

m

 [B]

 n

 = k

2

 [Ñ]

r

 [D]

 g

, 

 

Л

.

Н

. 

Гумилев

 

атындағы

 

Еуразия

 

ұлттық

 

университеті

 

Пəннің

 

оқу

-

əдістемелік

 

кешені

 

Басылым

: 

алтыншы

 

 

24 

ЕҰУ

 

Ф

 703-08-16. 

Пəннің

 

оқу

-

əдістемелік

 

кешені

. 

Алтыншы

 

басылым

 

 

  

[B]

 

[A]

  

[D]

 

[C]

K

k

k

n

m

g

r

T

2

1

=

=

, K

T

 – 

тепе

-

теңдік

 

константасы

 

Берілген

 

жағдайда

 

əрбір

 

қайтымды

 

реакция

 

үшін

 

К

Т

 

тепе

-

теңдік

 

константасы

 

тұрақты

 

шама

 

болады

. 

Ол

 

əрекеттесетін

 

заттардың

 

концентрацияларына

 

тəуелді

 

емес

 

жəне

 

тек

 

температурадан

 

өзгереді

. 

Түзілген

 

заттардың

 

концентрацияларын

 

жəне

 

тепе

-

теңдік

 

константасының

 

мəнін

 

біле

 

отырып

, 

тепе

-

теңдік

 

концентрацияларын

 

есептеуге

 

болады

, 

яғни

 

химиялық

 

тепе

-

теңдікте

 

болатын

 

барлық

 

заттардың

 

концентрациялары

. 

Керісінше

, 

тепе

-

теңдік

 

концентрациялары

 

бойынша

 

тепе

-

теңдік

 

константасын

 

жəне

 

заттардың

 

реакцияға

 

қажет

 

бастапқы

 

концентрацияларын

 

оңай

 

есептеуге

 

болады

. 

Бұл

 

жағдайда

 

тепе

-

теңдік

 

константасын

 

К

Т

 

шартты

 

белгімен

 (

символымен

) 

белгілейді

; 

Н

2

(

г

) + I

2

(

г

) 

®

¬

 2HI(

г

) 

2

2

I

H

2

HI

T

P

P

P

K

=

 

Гетерогенді

 

реакцияның

 

константасы

: 

900 

0

С

 

СаСО

3

 (

қ

) 

®

¬

СаО

(

қ

) + 

СО

2

(

қ

) 

K

Т

 = 

2

CO

P

(

г

). 

Заттардың

 

концентрациясын

, 

қысымды

, 

температураны

 

өзгерту

 

арқылы

 

химиялық

 

тепе

-

теңдікті

 

реакцияның

 

оң

 

немесе

 

сол

 

жағына

 

ығыстыруға

 

болады

.

 

жүктеу/скачать 2,39 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: