Жасампаздық қиырында

«Қайта шапқан жау жаман» дейтін қазақ мақалын білмейтін адам кем де кем. Ғалым-ғарышкерлер де бұл сөзді әркез естерінде тұрады. Жұлдызаралық сапар да, бөтен жұлдызды жүйеде бір де болып жатады. Сондықтан да ешқашан да бейқам қалудың жөні жоқ. Тәкен бастаған топ та сондай сергек жандардан құралған топ еді. Сергектік әрқашан да керек нәрсе. Ал мынандай жұлдызаралық ұзақ сапарда онсыз өмірге қатер төнбек. Өмірдің өзі тамаша мектеп. Адам есейе келе, ел-жұртты тани келе өмірді түсінеді. Әділеттілік пен әділетсіздікті, ақ пен қараны бір бірінен ажырата алатын дәрежеге жетеді. Тәкен бастаған топ та Жерден ұшып шыққанда ананы-мынаны ойлай бермейтін қылшылдаған жігіттер болатын. Өзара болса да тату. Сапар барысында кездескен азын-аулақ кеміс түсінбеушіліктер ешқайсысының да көңіліне дақ салған емес. Қайта қиын-қыстау сәт туғанда, бәрі де бірігіп, бір ата-ананың ұлдарындай болып кеткен.

Бүгінгі күннің жеңісі мен жемісі де сол мызғымас достықтың нәтижесі еді. Енді он екі болды. Әрқайсысы бейнебір қосарланғандай. Үлкен ғаламшар тұрғындарының басшысьшың көмегі де ұлан-ғайыр. Олардың көмегі болмаса, бұл темір адамдар қайдан жасалсын. Оған керісінше, оасқа ғаламшарларда басқаша көзқарас туған. Пенде болған соң армансыз жүрмейді. Өздерін көріп, үлкейгілері келіп, кеңею кеңістігіне шығуға талпынған әрекеттері бұл. Оны Тәкен де, басқалар да жақсы түсінеді. Бірақ өмір сүру үшін күрес деген бар емес пе? Тіршіліктегі адам да, жануарлар мен құстар, бауырымен жорғалаушыылар да бір бірімен күш-қуатына сай күресіп жатқаны. Жыртқыштардың жеңгені жейді, жеңбегені желінеді. Осылайша өтіп жатқан өмір, қым-қуыт тіршілік. Тіршілік үшін күрестін, нағыз үлгісін ғшіым-ғарышкерлер осы кемедегі хайуаттар мен құстардың әрекеттерінен көрген. Олардың қаншасы мерт болды, қаншасы көбейіп, дамып келеді. Саналы дегені болмаса, адам да кейде бір бірімен солай күреседі, соғысады.

Бұл тіршіліктегі ең саналысы да, ең қатерлісі де адам баласы. Былайша қарағанда, санасыз жануарлар бір бірімен кездейсоқ кезіккен кезде айқаса кетіп жеңгені жеңілгенін жейді. Парша-паршасын шығарады. Оны керген адам көріністі нағыз жауыздық деп санайды. Жеңілгенін аяйды. Бірақ адам баласы күн сайын қойды, тағы басқадай жануарллар мен құстарды сойып жеп жүретінін елемейді. Дүкендерде самсап тұратын мал еті де, құс еті де көзге үйреншікті. Жабайы аңдар өз жемін талай жерді шарлап, сандалып іздеп жүріп табады. Ал адам баласы саналы болғандықтан өзі сойып жейтін малын қолында бағады, қолында көбейтеді, семіртіп барып сойып жейді. Өмірдегі әрекет деген осылайша жалғасып жатады. Тек мал ма, адам баласының өзі де қанша саналы болса да, бір бірімен соқтығысады, соғысады. Өзі ойлап тапқан түрлі адам елтіргіш құралдары мен қаруларын қолданады, әрі ол қарулары өте қауіпті, бір ғана адам емес, бір мезетте топ- топ адамды жоятын қарулар. Ал бүгіндегі қуатты қарулар тек адам баласы ғана емес, күллі ғаламшар тұрғындарына ұрпақтан ұрпаққа жалғасып кете беретін жазылмас жаралы зиян әкеледі. Сондықтан да қанша ерегіс орнаса да, сабыр сақтап, оң қолды сол қолмен ұстап, бәрін де ақылмен, сабырмен шешуге тура келеді.

Қиыр кеңістіктегі Жер ғалым-ғарышкерлері осы бір сәтте сондаи нәрселерді де ой елегінен өткізуге мәжбүр болған. Өйткені уақыт откен сайын шиеленісе берген. Жоғары саналылыққа салып, қаншама рет түсіндірсе де, одан ешқандай да нәтиже шығар емес. Бұл енді кемедегі ғалым-ғарышкерлердің қай қайсысына да айдан анық еді. Кемедегі дабыл беру жүйелері сырттағы жағдайды хабарлағаннан кейн-ақ әскери кестеге көшуге тура келген. Енді қанша жұмсақ, қанша саналы, қанша қарапаиым болса да, бұлардың бойларында да өмір сүруге, өздерін аман сақтап қалуға деген талпыныс пен күш-жігер бар еді. Өздерін жұлдызаралық сапарға аттандырғандар да кемені барлық жағынан төзімді етіп жасаған-ды. Кеменің қабырғасы да бірнеше қалың қабаттан тұрады. Көптеген қорғаныс жүйелері кеңістікте қаңғып келе жатқан тасты да, тозаңдар мен басқадай заттарды да ұстап қала алады. Шабуылшыларды осындаи жүйелер арқылы өткен жолы-ақ жолатпауға болатын еді. Бірақ сенім мен достыққа деген адал ниет кеме есігін ашқызған. Енді сенудің реті жоқ.

Бұл сенімсіздікті сырттағылар да білген. Олар бұл жолы жұлдыз соғысын бастап жіберуді мақсат тұтса керек. Экраннан көрінген қарақұрым кемелер бір шоғыр жұлдыздардай жылт-жылт ептіп, алапат кемені қоршай сығыла түседі. Тәкен мән-жайды тез түсінді. Енді оларды аяп жатудың реті де жоқ. Олар бастаса болды, қорғаныс қарулары мен шабуыл кемелерін іске қосу керек. Шешім - осы. Алты темір адам кеменің әскери бөліміндегі қару жұмсағыш жүйелерді іске қосатын пульттің алдында отыр. Ал өздері сол темір адамдардың иықтарына отырып алған. Бұйрықты өздері бермек.

Бір кезде қоршаушылардың жағынан бірдеме жарқ ете қалды. Бұл жұлдызды соғыстың басталғанының белгісі еді. Мұндай жерде екі елдің арасындағы соғысқа өзге ел араласпайды. Екі жақтың күшін сырттан бақылайды. Қажет деп санаса, жеңіліп бара жатқанына ғана көмек көрсетеді. Тәкен оны жақсы біледі. Сондықтан да ол қайта шапқан жауды күйретудің жоспарын іштей жасап та қойған. Жаңағы жарқ еткен кемеге келіп соқтығысып барып жарылумен аяқталды. Кеменің бүкіл қабырғалары қатты діріл қақты. Ол діріл ұзаққа созылып барып басылды. Темір адамдар ол дірілді елең де қылған жоқ. Әздерінің ұлудай ғана басшыларының бұйрықтарын күтіп отыра берген. Тәкен әлі де болса мына әрекетке сенбеді. «Жұлдызды соғысты шынымен-ақ бастайтын болдық па?» деген де ой түйды ол көкейінде. Бірақ, енді қанша ойланса да, жау жағадан алып, ол жақтан соғыстың басталғанын білдіретін алғашқы оқ та атылып үлгерген еді. Енді үнсіз қалудың да, әрекетсіз отырудың да жөні жоқ. Тәкенді бұл тұста қинаған бір ғана нәрсе - Жерден өте алыс кеңістіктің бір шоғырындағы сығылу аймағында екені. Содан ғана қауіптенген. Өйткені қай қайсысының да көкейінде Жерге жету деген арман бар. «Мына соғысқа араласамыз деп Жер-анамызға да жете алмай осы кеңістікте, мына кеменің ішінде о дүниелік болып кетер ме екенбіз» деп те іштей толғанған.

Дегенмен, »Қорыққан бұрын жұдырықтайды» дегендей, ана жақ оғын бірінші болып жұмсады. Сондықтан да қорғану әрекетіне көшудің жөні де бар еді. Тәкен өзінің ұқсасының иығында отырган бойда оған бұйрық беріп, экран арқылы алапат кемені қоршай ұшып жүргендерді тағы бір рет мұқият бақьшап алды. Содан соң Азаматқа қарай бұрылып:

- Алғырға бұйрық бер! Мына алапат кемемізді қоршай ұшып жүрген кемелер сақинасының бір шетін бұзсын! Шабуылшы кемелерді тарату- ыдырату кемесін жіберсін! —деді.

- Түсінікті! -деді Азамат әскери кейіпке көшкендей әдеттегісінен қатайып, әрі ширап.

Содан соң ол қажетті деген сөздерді айтып-айтып жіберген. Соның артынша темір адам - Алғыр басқару пульті панеліндегі қажет деген түимелерді басып-басып қалды. Алапат кеме солқ ете түсті. Бұл оның ырғасынан Үлкен бір қорғаныс кемесінің қарсы шабуылға ұшып шыкқанының белгісі еді. Азамат сол замат Алғырдың әрбір қимыл- Қозғалысын қадағалауға кірісті. Үлкен экранда алапат кеменің бар бейнесі -анық көрініп тұрды. Ол қолмен соққандай болып, жиіленіп, тұтастанып кемелердің бір бүйірінен соғуға бет алған. Шабуылшылар да қарап қалған жоқ. Алапат кеменің корғаныс кемесі жақындай бере оқтарын жаудырды. Олардың әрбір кемесінен шыкқан от кәдімгі сіріңкенің шырпы- сынан шыққан отпен бірдей еді. Сондықтан да кеменің үсті ғана шамалы бүлінді. Қабырғаларының кейбір жерлері ойықтанды. Оқ жауынша жауып жатты.

Тәкен де тынымсыз қозғалуда. Бейнебір сол қорғаныс кемесінің ішінде өзі де бара жатқандай. Кеме зулап ұшып барады. Бәрі де бір қарағанда жақын сияқтанғанымен, кеңістік болған соң талай жер. Қайта шапқан жаудың кемелері де тыныш қалған жоқ. Біршамасы енді қорғаныс кемесін қоршауға алған. Тәкен де ішінен; «Әуелі осы қорғаныс кемесін жойып алыңдар. Сонан соң қалғанын көрерсіңдер»деп қойды ішінен. Қорғаныс кемесінің ішінде адам баласының жоқ екені, оның тек осы алапат кеме ішінен басқарылып отырылғаны белгілі. Тек оның тағдыры енді Алғыр есімді темір адамның қолында.

Бір қарағанда, шабуыл жасаушыларды жоқ ете салу ештемеге де тұрмайтын сияқты еді. Өйткені қорғаныс кемесінің өзіне де бірнеше майда кеменің әлі келмейді. Оның үстіне қорғаныс кемесінің ішінде қатерлі қарулар да бар. Олар қолданылатын болса, тіпті де қиын болмақ жағдайлары. Кеменің негізгі кілті Азаматта, одан беріде Тәкеннің өзінде. Тәкен арқылы жасалады бәрі де. Тәкен Азаматқа, Азамат Алғырға бұйрық береді. Әскери әрекет осылайша жүзеге асады. Қорғаныс кемесі сақинаның маңына жеткенде, жау жағынан оқ борату тоқтатылды. Өйткені, қорғаныс кемесіне қарай ұшқан от, оқ жанып жатқан су ағаштан ұшып шығып жатқан қызыл шоқтардай ғана әсер берген. Ол екі жаққа да қызық емес еді. Сондықтан шабуыл жасаушылар басқа амалға көшкен. Ол -радио- байланыс еді. Мұндағы ерекше радиотолқынды ғалым-ғарышкерлер ешқашан қолданып көрмепті. Сол толқын тараған бойда алапат кеме мен қорғаныс кемесінің арасындағы радиобайланыс жүйесі бұзыла бастады. Содан бір кезде қорғаныс кемесі Алғырға бағынбастан бері қарай жылжымасын ба. Күтпеген жерден болған бұл құбылыс Тәкеннің өзін де састырайын деген. Адам баласының құдіреттілігі де осындай болар-болмас, көзге шалынатын радиотолқындармен ғаламат қашықтықтағы темір денені басқара алатындығында болса керек. Мына көрініс те соның бір мысалындай еді.

Азамат Алғыр арқылы қаншама әрекет жасап көрсе де, ештеме шығара алмады. Қорганыс кемесі болса сол бұрылған бойда осы алапат кемеге қарай жақындап келеді. Уакыт откен сайын күмән мен қатер де күшейе түскен. Тәкен аналардың неге сеніп шабуыл жасамағандарын да енді ғана іштей түсінген. Жауды тек үлкендікпен, күшпен ғана жеңуге болмайтыны да дәл осы тұста дәлелдене түскендей. Бірақ мұндайда тағдырды ой мен идея емес, уақыт шешеді. Кеменің басқару пульті бар басқы бөліміндегі электронды сағаттың таблосындағы цифрлар да әдеттегіден жылдамырақ ауысқандай болады. Әлбетте, ғалым-ғарышкерлер кемені өз қолдарымен басқарғанда мұндай кешеуілдік болмас та ма еді. Енді қанша жылдам қозғалайын десе де, қанша айла жасаймын десе де тек темір адамдар арқылы жасамақ. Ең бастысы, олардың ми биотогымен басқарылатыны. Егер ана қорғаныс кемесі де дәл осындай жүйемен жасалғанда жағдай мүлдем басқаша болар ма еді. Енді амал не, бәрі де кеш.

Тәкен енді басқаша шешімге келді. Өздерінің бұйрығын тыңдамай, өздерінше шабуыл жасаған, қатер төндірген қорғаныс кемесінің не қажеті бар еді. Кеме басшысы сәлден соң Азаматқа қарады да;

- Мынаның көзін жою керек!-деді.

- Мен де соны ойлап тұрмын. Бұл осылайша кейін мына алапат кемемізге келіп соқтықса, шаруамыз бітті деген сөз!

- Расында да бұл өзімізге төнген қатер!-деді Сәлмен.

- Жою керек, көзін!-деп Жақан Тәкенге қарады.

Тәкен үшін де, басқалар үшін де осы пікірлер мен шешім жеткілікті еді. Ол Азаматқа қарады да;

- Бұйыра бер!-деді.

Азамат терең бір күрсініп алып, жанындағы алыптай көрінген Алғырға;

- Қорғаныс кемесін жою керек!-деді.

- Қорғаныс кемесін жою керек!-деп қайталады сол мезетте Алғыр да.

Артынша жау жақта күтпеген құбылыс болды. Алапат кемеден ұшып шыққан жойғыш кеме тіке атылып шығып, қорғаныс кемесімен соқтығысты. Бұл аралық алапат кеме мен әлгілердің сақина түзген кемелерінің тура орта аралығы еді. Әуелі жарқ еткен жарық көз тұндырды. Содан соң жұлдыз жарылысынан кейінгі құбылыстай жарық жан-жаққа тарай берген. Оның дыбысы мен жел екпіні сақина түзіп айнала ұшып жүрген жаулардың кемелерін шайқалтып жіберді. Олар қорғаныс кемесін дәл осылай жарылысқа ұшырайды деп мүлдем ойламаса керек-ті. Енді мына көрініс, мына жағдай оларды ойлантқан тәрізді. Егер мына алапат кеме жарылар болса, кіші әлемдегі кішкентай ғаламшарлардың айналымжолдық қозғалыстарына да ықпалын тигізбек.

Қорғаныс кемесінің жарылысы алапат кеменің өзіне де ықпал еткендей. Бірақ ғалым-ғарышкерлер онан еш сасқан жоқ. Бұл жағынан келген- де, бұл қорғаныс кемесі он екінің біреуі ғана еді. Әлі он бірі бар. Соңына түскен жауларды ойлантқан да осы болса керек. Жарылыстан кейін олардың бәрі де сақинасын жазып, бір тізбекке түсіп, ғаламшарларына қарай жөнеп берді. Бұл да бір үлкен жеңіс еді. «Қайта шапқан жау жаман» деген мақалдың күші де енді ене бастағандай. Қатер әлі алда еді. Өйткені, шабуыл жасаушылардың мұнымен де тынбайтыны белгілі. Сондықтан да қорғанысқа тағы да дайындық жасау қажет болды. Ғалым-ғарышкерлер енді соған кіріскен.

Шабуыл жасаушылар ғаламшарларына қайта оралып, алапат кеменің ішінде тағы да тыныштық орнағандай болған. Жерге тезірек қайтуға деген ниеттері де қайта күшейген. Барлық істері аяқталған мезетте жаулардың келіп-кетіп жатқандары да бір жағынан таңғаларлық әрекет еді. Тәкен бастаған ғалым-ғарышкерлер тобы қанша дегенмен де титықтайын деген. Олай болмасқа амалдары қанша. Мына сығылу аймағына ілігу бей- небір көлдегі иірімге түскенмен бірдей еді. Көл қаншама үлкен болса да оның иірімі кішкентай келеді. Оған іліккен адам оңайлықпен қайта жүзіп құтылып шыға алмайды. Иірім айналдырып, су түбіне қарай тартып ала жөнеледі. Тәкен демалыс сәтінде бала кезінде басынан өткен сондай бір жағдайды есіне алған. Ол оқиға көлде емес, кәдімгі ауыл өзенінде болған. Сонда өзі өзенде оңаша жүзіп жүріп кенеттен су иіріміне қалай тап болғанын байқамай да қалған. Біреу аяғынан ұстап алып, төмен қарай айналдыра тартып әкетіп бара жатқандай. Жанында өзіне қолұшын берер ешкім жоқ. Тәкен бар күшін сала судан шығуға талпынды.

Арпалыспаса, су түбіне кетіп мерт болмақ. Иірімге судағы жалбыздар да көмектескендей аяқтарын орай берген. «Енді бітгім. Су түбіне кеттім», — деп ойлап та еді сонда. Бірақ бір сәтке де қозғалыссыз, әрекетсіз қалмаған. Бір сәт қозғалыссыз қалса, су түбіне оп-оңай батып кететіні белгілі. Арпалыса-арпалыса қара терге де түскен. Ол арпалысы да ұзаққа созылды. Оның үстіне қорқыныштан қатты соққан жүрегінің дүрсілі де кедергі жасағандай сезілген. Арпалыса берген. Екі қолын құлаштай сермеп талпына берген. Ол еңбегі бекер кетпеді. Сәл де болса судан кетерілейін деген. Жаңағы аяқтарын орап алып, төмен қарай тартқандай болған жалбыздардан да құтыла бастағандай. Су бетіне қарай жайымен болса да көтеріле берді, көтеріле берді. Сөйтіп әрең дегенде иірім аймағынан шықты-ау. Жүрек дүрсілі басылмаған. Қатты қорқыныштан денесі дip- дip етеді. Судан шыға сала киімдерін тез киіп алып ауылға қарай жүгіре жөнелген. Үйге кіре салып айнаға қарағанда өз түрін өзі танымады. Түгігіп кеткен. Бірнеше минуттың ішінде бірнеше жылдық ауыр жұмысты жасап тастағандай шаршау...

Сол оқиға осы сығылу аймағына іліккеннен бері Тәкеннің көз алдына қайта-қайта орала берген. Өйткені, мына жағдай да сол иірімге іліккенмен бірдей еді. Шетсіз, шексіз жатқан мына кеңістіктің бір бөлігніде тап сол өзен иірімі сияқты сығылу аймағының болатынын қайдан білген. Ғалымдар да сәуегей емес. Олардың да білмейтіндері көп-ақ. Сонда кеңістіктің де сол көл, өзен сияқты болғаны ма? Деген де ой келген ғарышкерлердің бастарына. Бұл сығылу аймағының тағы бір қиындығы бар. Мұнда Жердегі сияқты адам баласы нәресте болып дүниеге келіп, өсіп- жетілген соң, қартайған соң сол өскен қалпында қалмайды. әлбетте, Жерде де адамның бойының тәулік (мезгіліне қарай ұзарып, қайта қысқарып жататыны бар. Адамның бойы түске дейін біршама ұзарады, ал түстен кеиін сәл де болса қысқарады. Бұл ғылымда дәлелденген процесс. Ал мұндағы процесс онан басқаша және анығырақ.

Мұнда адам баласы белгілі бір уақытқа дейін өседі де, содан кейін қайтадан кішірейе бастайды. Ғалым-ғарышкерлер үлкен ғаламшарда болған кездерінде талай жат құбылыстардың куәсі болтан. Жер шарында шыр айналған дене сыртқа қарай тепсе, мұнда керісінше, ішке қарай сығыла түседі. Мүндағы адамдар да барлық игі істерін өмірінің бірінші жартысында жасап алуға тырысады. Өйткені, оның өмірінің екінші жартысында кішіреюі басталады. Әрі уақыт өткен сайын дәрменсіздене береді. Жерде олай емес. Жер мен екі арадағы жұлдызаралық жолға шыққан соң адам қартаюға бет алады. Бірақ бойы аласармайды. Оның есесіне қартайған денесінен күш-қуат кетеді. Былайша алғанда, жалпы тіршілік бір біріне ұқсас.

Тәкенді де, сапарлас достарын да ендігі елендеткен нәрсе, осы уақыт үкімі еді. Жаңа ғана шабуыл жасағандардың тағдырлары да мәз емес-ті. Олар сондай бірдемені сезіп те шегінген тәрізді. Сондықтан да ендігі шабуылға шығатындар да олар емес. Бірақ бейқам қалудың реті тағы жоқ. Басқасын былай қойғанда, уақыттың өзі де қысып келе жатқан жоқ па? Тәкен тыпыршып, кеме ішінде тұрақ таппады. Бір ғана сығылу аймағынан шығудың өзінің қандайлық ұзақ оқиғаға айналғанына өзі де қайран. Оның үстіне енді уақыт та қыса бастаған. Басқаға асықпаса да, уақытқа асықпауға болмайды. Уақыт ешқашан күтпейді, өте шығады. Уақыттың өткені - өмірдің өткені. Тәкен осыларды ой елегінен бір өткізіп алғаннан кейін Сәрсенбі Сапарұлына қарай бұрылған.

- Тездетіп қосымша қозғалтқыштарды іске қосыңдар. Солардың күшімен мына сығылу аймағынан уақыт жоғалтпай шығуымыз керек. Әйтпесе, жағдайымыз екі есе қиындайды.

- Түсінікті, - деді Сәрсенбі оған тіке қарап, — барлық жүйені іске қосуды Сәрсенбіге - темір адамға тапсырамын!

- Басқа темір адамдар да кемекке келсін!

-Түсіндім!-деді Сәрсенбі Тәкенге қарап.

Енді уақыт оздырудың реті жоқ еді. Әрбір секунд қымбат. Алты ғалым-ғарышкер қарбалас іске кірісті. Өздерінің алты ұқсасы - темір адамдар айтқан әмірлерін бұлжытпай орындауда. Кеменің негізгі құбырлы қозғалтқыштарын іске қосқан кезде діріл сезілді. Одан кейін қосымшалары діріл қаққан. Сығылу аймағынан шығу үшін қаншалықты қүштің қажет болатынын үлкен ғаламшарда есептеп шығарған болатын бәрі де. Енді оның қаншалықты дұрыс екеніне көз жеткізу ғана қалған. Тәкен қайта-қайта сағатына қараған. Өздерінің қайта кішірейетін уақыттары да таяпты. Ұлудай адам бұл кіші әлемнің сырын жақсы біледі. Сондықтан негізгі кеңесті беретін де сол ұлудай адам. Ол жұлдызаралық жолда кездесіп, кемеге енгеннен бері өздерінен бір елі де кейін қалған емес. Ғалым- ғарышкерлер соның арқасында талай қателіктер мен қатерлерден аман қалды.

Бұл жолы да сол ұлудай адам уақыттың мән-жайын толығымен түсіндірген. Мұнан осы кіші әлемдегі адам, жануар, өсімдік біткеннің бәрі де кішірейіп жоқ болады деген жаңсақ ұғым тумаса керек-ті. Біреу кішірейіп бара жатқан сәтте екінші сәби дүниеге келіп, өсіп жатады. Енді бірі нағыз толысқан шағына жетеді. Соның бәрін жалықпай қарағанда, бұл кіші әлемдегі тіршілік те Жердегі сияқты жайбарақат жүріп жатады. Әрбір адам өзінше бөлек бір дүние. Адам өзін қашан да дүниенің тірегіндей сезінеді. Ал кейде ол өзі дүниеден өтсе, бар дүние өзімен бірге қоса жоғалатын сияқтанады. Алғашында Жерден келген ғалым-ғарышкерлерге де бәрі солай көрінген. Енді мына көз алдарындағы кіші әлемде өз жұлдызын айнала қозғалып жүрген ғаламшарларда датынымсыз даму мен сөнудің өтіп жатқаны белгілі болған. Ең бастысы, өздерінің уақыттарының жоғалмауы еді.

Кеме қозғала берген. Өзінің айналымжолынан тезірек шығуды көздегендей темір адамдардың басқаруымен жылдамдығы да арта берген. Мына сығылу аймағынан сытылып шығуға аз күш кетпейді. Ғалым-ғарышкерлер алапат кеме бейнебір ғаламат су иірімінен шыға алмай жатқандай тыпыршып, әрекет жасауда. Кеме ішіндегі күрделі жүйелер әзірге бірқалыпты жұмыс істеуде. Осыған дейін ғалым-ғарышкерлер мына сығылу аймағынан қалай құтылып шығуды ғана ойлап, енді уақыттың талабын орындауға тағы да мәжбүр болды. Уақытты ешкім ешқашанда кідірте де, асықтыра да алмайды. Өмірдің ағыны да сол — уақыт. Сондықтан да оған мына өмірде ылғи да ілесіп отырулары керек. Ғалым-ғарышкерлер уақыттың не екенін және онымен қалай санасу керек екендігін ешбір қосымша түсіндірусіз-ақ біледі.

Алапат кеме қозғала бергенде, уақытты санап тұрған түрлі электронды сағаттардың таблоларындағы цифрлар жылдам ауысып жатқандай болды. Сол сағаттар өздері үлкен кезде кіп-кішкентай ғана заттардай еді. Енді олардың әрбір цифры таяғының өзі бойларынан әлдеқайда биік. Бірақ, қазіргі жағдай сағатта емес, цифрда да емес, сол цифрлардың ауысуында болатын. Тәкен енді осы электронды сағаттардан да көз алар емес. Өйткені, әрбір сағат, минут пен секунд қымбат. Кіші әлемдегі аз ғана уақыттан соң сығылу жағдайының басталуы әбден мүмкін. Ол басталды деген сөз, осы әлемде біржолата қалып, мерт болды, жойылды деген соз. Тәкеннің жанталасып, терлеп, өзінің ұқсасы Темірбекті мұқият қадағалауы да осыдан- ды.

Кеменің негізгі құбырлы қозғалтқыштарынан кейін басқа да құбырлы қозғалтқыштары қосылған кезде кеме ішін ғаламат бір діріл мен дыбыс жайлағандай болды. Енді кіп-кішкентай ғалым-ғарышкерлерге кеме емес, тұтастай бір ғаламшар жылжи бастағандай еді. Не жылжыса да қазір ғалым-ғарышкерлер оны ойлап тұрған жоқ. Бар ой-армандары мына сығылу аймағынан тезірек шығуда.

- Қосымша қозғалтқыштарды іске қос деді бір кезде Азамат жанындағы үлкен көрінетін басқару пульті панеліндегі көптеген түймелердің бірін басуға ыңғайланып тұрған Алғырға қарап.

Ол осы сөзді бір қайталап алды да, панельдегі түймелердің бірнешеуін темір сұқ саусағымен нұқыды. Кеме ілгері қарай қозғала түсті. Сығылу аймағындағы тартылысты жеңіп шығу үшін үлкен жылдамдық кажет еді. Сол жылдамдықты алу керек. Кеме өзінің айналымжолымен ұша берді. Сол кезде үлкен ғаламшардан және олардың жақтастары бap ғаламшарлардан түрлі толқындағы радиодабылдар келіп жетіп жатты Уақыт өткен сайын, алапат кеменің ұшу жылдамдығы артқан сайын іштегі қарбалас та күшейе берген. Тәкен бір орнында тұрақ таппады. «Ең бірінші уақыт үкімінен құтылуымыз керек. Өйтпейінше жойылдық!» - деді ол ішінен. Оны тек езі ғана емес, айналасындағылардың бәрі де жақсы біледі. Бірақ, не шара, кеме мейлінше үлкен. Ол енді тек темір адамдарға ғана бағынады. Ал темір адамдар тек өздерін ғана тыңдайды. Сонысы ғана ұтымды. Ғалым-ғарышкерлердің бар сенерлері де осы еді. Кеме ілгері қарай қозғалған сайын айнала дүние де бейнебір қозғалысқа ұшырағандай болған. Кіші ғаламшарлар да інжу-маржан тастардай жылтырап, өздері тартылыс күшіне бағынатын жұлдыздарын айнала қозғалып жүр. Сол бір қарағанда тым-тырыс, жым-жырт көрінген ғаламшарлардың үстінде қаншама тіршілік процестері өтіп жатыр. Өздеріне екі мәрте шабуыл жасаған бесінші ғаламшардың мансапқорлар тобы да қарап қалмаған болар. Тәкен ол жағын да аз ойлаған жоқ. Олардың да қазіргі сәтте үнсіз қалғаны уақыт тал түсінің аяқталып, еңкеюге бет қойғаны еді. Адам баласы бұл кезде мұнда қартаюға бет қояды. Ол уақыт жылдам өткендей болады. Ал адам үшін өмірдің тек ұзара бергені қажет. Өмірдегі анау-мынау мақсатқа ұмтылған сайын өмір қызық бола түседі. Соған сай адамның өмір сүре беруге деген құлшынысы да арта бермек. Ғалым-ғарышкерлер мансапқор жандар емес. Олардың басты армандары туған Жерге қайта оралу. Ыстық қара топыраққа қайта табан тигізу. Енді соның өзі де бір арман. Бүгінде қай қайсысы да тек Жер, тек Жер деп қана өмір сүреді. Жерді бір керіп, жерге аяқ табандарын бір тигізіп мерт болса да бұл жарық дүниеден армансыз өтпек.

Сондықтан да мынандай сәтте, уақыт ез үкімін жүргізіп түрган сәтте жанталаса әрекет жасамауға болмайтын да еді. Енді біраз кешіксе, бәрінен де ұтылады, қартаю уақытынатап болады. Ал сонан кейін Жер ғаламшарына жетуге деген армандары да көкейлерінен біржолата жоғалады. Бәрінің де терге түсе іске кіріскені сол армандарының ақыл-ойларынан мықтап орын алғандығынан еді. Тәкен кеменің әрбір дірілі, қимылын қадағалаумен болды. Ол жылжи түскен.

Жер деп аталынатын ғаламшардан келген алты ғалым-ғарышкерлердің қимыл-әрекеттері, қайтпас кайсарлыкдары үлкен ғаламшар тұрғындарының арасында толқу туғызды. Туғызбай қайтсін. Алапат кеме деп аталғаны болмаса, ол өзі осы ғаламшардың табиғи серігіндей болып келген еді. Ол кәдімгі Ай сияқтанып шығыс көкжиектен шығып, батыс көкжиекке барып бататын. Аспан төріне кетеріліп шыққан кезде, түн мезгілінде үлкен ғаламшардың бетіне күлгін, күміс түсті сәуле құятын. Енді оның әдеттегісінен тыс қозғалып, әдеттегі көз үйренген айналым-жолынан ығысып шыға бастауы ғаламшар тұрғындарын шынымен-ақ қатты аландата бастады. Алапат кеме түн мезгілдерінде күміс сәулесін төккен кездері ғаламшар тұрғындарының, жануарлар мен құстардың, өсімдіктердің өсулеріне, адамдардың психологиясы мен денсаулықтарына ерекше жақсы жағынан ықпал еткен болатын. Соған үйренген тұрғындарға бүл көрініс оғаш көрінді.

Алапат кеме мына сығылу аймағындағы ғаламат тартылыс өрісін жеңіп шығып, бостандыққа шыққан соң бұл ғаламшарда үлкен өзгерістің болары да сөзсіз. Ғаламшардағы мұхиттар мен теңіздердің тасуы мен қайтуы да сол алапат кеменің тартылыс күшіне байланысты болатын. Енді ол кеткеннен кейін не жағдай болады деген ой ел басшысын да аз мазалаған жоқ. Ел басшысы ғалым-жұлдызшылармен бірге арнайы орында аса қуатты деген бақылау құралы арқылы осы алапат кеменің әрбір қимыл-қозғалысын мұқият қадағалаумен болған. Жай қырағы көзбен қараған адамға алапат кеме сол бір орнынан қозғалмағандай болып көрінсе, арнайы жақындатқыш құрал арқылы Қарағанда оның қозғалысы анық байқалады. Ел басшысы оның бірте-бірте күшейіп бара жатқан бұл қозғалысына қобалжи қарайды. Бір жағынан ғаламшардың табиғи серігіндей болып кеткен алапат кемені іштей қимайды. Енді бірде ондағы өздеріндей болып кішірей- ген, өз кемелерін өздері басқара алмайтын дәрежеге жеткен жазықсыз ғалым-ғарышкерлерді аяйды. Олар үшін өздері туып өскен Жер ғаламшарының қандай ыстық екенін де сезінеді. Өзі де алысқа кетсе, осы ғаламшарды аңсар еді. Ешқандай да басқа ғаламшарға айырбастамас еді. Тіпті, мына сығылу аймағынан, кішірейген әлемнен шығуға да асыққан емес. Бесінші ғаламшардағы үлкеюге талпынған топ жөнінде естігенде қайран болған.

Енді мына халықтың толқуы өзін еріксіз елең еткізді. Көгілдір аспанда ең жарық деген жұлдыздар кейін нұр шашқан дененің бірте-бірте өз айналымжолынан шыға бастауы расында да ерекше белек құбылыс. Ел басшысы Жерден келген алты ғалым-ғарышкерлерді босату арқылы өз халқына үрей де әкелген тәрізді. Мұны ол енді ғана сезгендей. Алапат кеменің үлкен ғаламшардан алыстай беруі күллі ел тұрғындарын аяқтарынан тік тұрғызды, Тұрғындар соңғы күндері жұмыстарын да, қызметтерін де тоқтатып, аракідік шеруге де шыққан. Тағы бір қорқыныш - алапат кеменің осы ғаламшарға кенеттен құлап түсу қауіпі еді. Өздері өмір сүріп отырған алапат кеменің олай соқтығысуы үлкен апат әкелмек. Ол құласа, ғаламшарда ақырзаман орнайды. Құрлыққа түссе үлкен қазаншұңқыр пайда болады. Мұхитқа түссе, талай жер, талай елді топан су басады. Қай қайысы да қатерлі. Ел басшысын толғандырған да осы мәселелер еді. Ол енді Ақ сарайдың алдындағы кең алаңға жиналған халықтың сұрақтарына жауап беруге де мәжбүр болған.

- Уа, құрметгі халайық! - деп бастады ол сезін биік тұғырда тұрып, - біз үлкен толқу үстіндеміз. Ана өздеріңіз күнде көріп жүрген алапат кеме өзінің айналымжолынан шығып кетіп барады. Біз Күн жүйесі деп аталатын жұлдыз жүйесіндегі жалгыз тіршілікті ғаламшар - Жерден келген ғалым-ғарышкерлерді босаттық. Кім кімнің де туып өскен жері, ортасы бар. Сондықтан да әркімнің өз туған жерінде өмір сүргені, тіршілік кешкені абзал. Алты ғалым-ғарышкердің де солай еткені дұрыс болар. Олар бізге жаман ниет, пиғылмен келген жоқ қой. Оны өздеріңіз де байқап-біліп жүрсіздер. Егер де біз оларды осы жерде біржолата алып қалар болсақ, одан біз ештеме де ұтпаймыз. Ал егер жіберсек, олар Жерге біз туралы айтып баратын болады, ол жақ та біз туралы мәлімет алып, туыстық аямыз кеңеймек. Ол бізге өте қажет нәрсе. Осы кіші әлем жүйесіндегі ғаламшарларда тұратын тұрғындардың өздерін де біліп жарытпаймыз. Біз осы кезге дейін, оңаша, оқшау өмір сүріп келдік. Бірақ сығылу аймағымыздың шекарасын осы кезге дейін ешбір ғарышкер ке- месімен кесіп еткен емес еді. Ал мына ғалым-ғарышкерлер ерен ерлік жасады. Үлкен денелерін кішірейтіп, біздің денгейімізге түсті. Енді міне, өз елдеріне қайту үшін арпалысып-ақ жатыр. Ғалымдарымыздың маган мәлімдеулеріне қарағанда, ғаламшарымызға ешқандай да қауіп-қатердің төнбеуі де мүмкін. Алапат кеме ғаламшарымыздың үстіне құлауға, яғни мұнымен соқтығысуға тиісті емес. Біз олардың алапат кемеге қаншама қосымша құбырлы қозғалтқыштар орнатуларына көмек жасадық. Өздерінің ми биотоктарының билігінен шықпайтын алты темір адам жасап табердік. Алапат кеме сол косымша қозғалтқыштардың көмегімен сығылу аймағынан шығуға бет алып отыр. Сабыр етейікші, құрметті халайық! Кім біледі, алапат кеме сығылу аймағынан дін-аман шығып, елдеріне қарай бет алған соң олар ұлғайып, бір кезде болмаса да, бір кезде бізге қолұштарын да берер? Оны да ойлауымыз керек. Менің сіздерге айтып түсіндірейін дегенім осы ғана.

-Халық өзара гулесіп кеткен. Сырттан қараған адамға бейнебір мұхит беті толқып жатқандай. Кімнің не жөнінде айтып жатқаны түсініксіз. Екеу- екеу, үшеу-үшеу болып пікір алысуда. Ел басшысы сабырлы, салдарлы да ақылды адам болғандықтан халықтың бұл толқуын басуға тырысты. Әрине, мына жағдайда бірауыз сезбен түсіндіріп, бірауыз сөзбен халық толқуын баса қою оңай емес еді. Дегенмен де, ел басшысы мұндайда батылдық пен ақылдылық танытпаса, ел не демейді. Ел ішінде түрлі мінезді адамдар бар. Тек осы толқу ғана ма? Ел басшысы соңгы кездері бой көрсетіп жүріп, ғаламшарлық келіспеушіліктерді де реттеп келеді. Бүгінде галамшар деген рым бір гана елдің үлесіндегі табнгат ортасына айналган. Сондыісган да жер арасы ғана емес, галамшараралық үлкен-үлкен мәселелер де шешіліп жатады бүгінде. Мына кеңістіктің сыгылуы да адам баласының ниетінің шектен тыс тарылуына сай ұлы Жаратушыньщ берген қатаң жазасындай керінген. Адам баласы мына кеңістікті игеріп, ғаламшарларды тіршілікгі етуге үлкен ықпал еткендерімен, дэл осындай жағдайға душар боламыз деп ешқашан да ойламаған. Соншама білімді деген адамның өзінің де болмайтын жерде қазаға ұшырайтыны бар емес пе? Бұл да бір сол көрініс сияқты. Ұлы Жаратушы үшін қай нәрсе де кез келген уақытта оп-оңай орындала салатын іс тәрізді. Солай бола тұрса да, мына кішірейген әлемде бірге кішірейген адамдар да өздерінің дегендерін жасаудан еш тайынған емес. Әлемді тану көздің құдіретінен болса керек. Адам көрген жарық дүниені титтей құмырсқа, ұлу, шыбын мен көбелек те көре алады. Жануарлар мен құстардың көру қабілеттері де өзінше бөлек. Тек олардың әрқайсыларының көру мен қабылдау қабілеттері әрқалай. Бұл о бастан түсінікті нәрсе.

— Үлкен ғаламшардың ел басшысы қаншама білімді, қаншама ақылға бай дана кісі болса да ұлы Жаратушыға тіл тигізіп, не болмаса өзінің күш- қуатына мақтанып көрген емес. Қай нәрсені де өзінің орнымен, заңымен жасағанды жен көреді. Оның жемісін де татып келеді. Жаңагы сез, жаңагы халықты тоқтатуға багытталған ақыл-кеңес те соның бір үлкен көрінісі еді.

— Ел басшысынан кейін алаңға жиналғандардан көп адам сөз алды. Әрқайсысының пікірі әртүрлі. Сөйлегендерді ел басшысы алдындағы кішкене экраннан көріп-бақылап отырған. Ол сөздердің бәріне де құлақ салып, дұрысын қабылдап, бұрыстарын, неге олай екенін түсіндіріп отырды. Халық арасында адам мен адам арасына іріткі салушылар көп. Бұл толқудың мәнін толық түсінбейтіндер де жеткілікгі. Бесінші ғаламшардағы арнайы құрылған топқа деген көп ғарышкер-жауынгерлер сияқты мұнда да белсенділер жеткілікті. Ондайларды кідіртуге тек осы ел басшысының ғана сөзі жететін. Бүгіндегі ел басшысы әрқашан да халықпен бірге. Жанына оққағарлар алып жүріп, халық арасынан өзіне қарсы шыға қалады-ау деген адамдардан да сескенбейді. Арнайы көлікке мініп, жан-жағын басқа көліктермен қоршай жүргенді де қойған. Халық саналы. Бір басшыны құртқанымен екінші басшының қажет болатынын халық жақсы біледі, оған сана-сезімі жетеді. Сондықтан да сол қажетті нәрсені ел басшысымен бірге мынандай кең алаңда шешудің мүмкіндігі де туған. Әркім өзінің ойындағысын айтуға құқылы. Ол үшін оны ешкім де сөкпейді. Қазір айтылып жатқан пікірлердің ішінде дұрысы бар-тын. Ел басшысы сол пікірлерге қарап өз ой-пікірін қосады. Ел басшысы мен халық арасындағы байланыс үзіліп қалса, онда ел тағдырын, ғаламшар тағдырын шешу де қиынға соқпақ.

— Алаңдағы жиында көп мәселе шешілді. Ал бұл кезде алапат кеме сығылу аймағындағы тартылыс күшін бірте-біте жеңіп, кеңею кеңістігіне шыққан еді. Оны ел басшысы көріп-біліп отырды. Оның іштей толқынысы бет-жүзінен де анық байқалған. Бірақ ел, жер, ғаламшар қатерден сырт қалды. Көптен күткен мақсат орындалды. Жерден келген ғалым-ғарышкерлер сығылу аймағынан құтылды. Ел басшысы осы жағдайды алаңдағы халыққа жеткізіп те отырды. Бұл бір жағынан жерліктердің бостандыққа шыққан сәтін құрметпен атап өтіп жатқандай бір көрініс те еді.