Жоғарғы оку орнына арналған оку кұралы. Орал: М.Өтемісов атындағы БҚму бак, жэне баспа орталығы, 2007. 121 б

ЖАСЫЛ БАЛДЫРЛАР бөлімі - CHLOROPHYTA

жүктеу/скачать 3,3 Mb.

бет	4/26
Дата	01.04.2020
өлшемі	3,3 Mb.
	#61310

1 2 3 4 5 6 7 8 9 ... 26

Байланысты:
Өсімдіктер систематикасы кітап

ЖАСЫЛ БАЛДЫРЛАР бөлімі - CHLOROPHYTA
Жасыл балдырлар ең ірі бөлім 7000 түрі белгілі. Олар суда, кейбіреулері қар бетінде, ағаш қабыгында, топыракта жэне баска организмдермен (кына, карапайымдылар, гидра) селбесіп те тіршілік етеді. Бүл балдырлардың жасыл болып келуі хлорофил басым болғандыктан.
Қатты клетка кабыкшасы целлюлозадан жэне пектинді заттардан турады. Қор заттары крахмал, май. Жасыл балдырлар жоғарғы сатыдағы өсімдіктердің ата -тегі. Олардың бір клеткалы, көпклеткалы жэне колониялы түрлері кездеседі. Жасыл балдырлар денесі морфологиялык әр түрлі: монадты, коккоидты, пальмеллоидты, жіпшелі, пластинкалы,, және клеткасыз (сифональды). Мөлшері де алуан түрлі: микроскопиялы бірклеткалы түрлерден ірі көп клеткалы үзындығы бірнеше см-ге жететін формалар кездеседі. Олар вегетативті, жынысты, жыныссыз жолмен көбейеді.
Жасыл балдырлар тұщы жэне ащы суларда, тұзды теніздерде де кездеседі.
Жасыл балдырлар бірнеше катарларга бөлінеді: вольвокстылар (Volvocales), хлорококтылар (Chlorococaies), улотрикстар (Ulotricales), тіркеспелілер (C onjgales).
Вольвокстылар катары — Volvocales
Вольвокстыларға бірклеткалы, көпклеткалы балдырлар жатады. Ең

карапайым туыс - Хламидомонада - Chlamydomonas. Бүл шартәрізді балдырлар. Денесінін алдыңгы жағында екі талшығы болады. Клетка ішін хлоропласт алып жатады, төменгі жағында пиреноид орналасады. Хлоропласта кызыл көзшесі, ойығында ядросы орналаскан. Онын жан-жағын цитоплазма толтырып түрады. Жоғарғы жағында екі жиырылғыш вакуолясы орналаскан.
Хламидомонада қолайлы жағдайда екі талшығы бар зооспора аркылы тез көбейеді. Ал жынысты процесс изогамия, оогамия жолымен жүреді-
Вольвокс туысы -Volvox. Мөлшері 2 мм-дей, колониальды шар тәрізді балдырлар. Тұщы суда планктоны. Вольвоксті кұрайтын клеткалар кұрылысы жағынан хламидомонадаға үқсас. Вольвокс клеткалары аткаратын кызметіне карай ірілі-ұсакты больш келеді. Үсак клеткалар бөлінуге ка ілетсіз. лар көмір кышкыл газынан жарыкта көміртегін ассимиляциялайды, сөитіп фо тосинтез қызметін аткарады. Ал ірі клеткалар көбеюге кабілетгі. егетативті жэне жынысты жолмен көбееді . Жыныс процесі -оогамия. олоиияд антеридий жэне оогонийлер пайда болады. Оогонийде бір-бірден ірі жұмыі
клетка дамиды. Антеридийден шықкан сперматазоидтар жүзіп, оогонииге > жүмыртка клетканы ұрыктандырады. Ұрықтанудың нэтижесінде о немесе зигота пайда болады, одан жаңа колония дамиды.

Хлорококтылар катары - Chlorococales
Хлорококтылар бірклеткалы, колонияльды негізінен тұщы суда,			а
бірклеткалы турлері теңіз жағалауының планктоны, курлыкта (топыр			’
кабығында) тірішілік ететін балдырлар. Клетка кабықтары тығыз
Бір клеткалы формалардын күрылысы вольвокстерге ұксас.			к.й, шесі
хлоропластасы табақша пішінді, бірак жиырылғыш вакулясы			болып
болмайды. Олар Коккоидты, пальмелоидты сирек сифонды күрыль
келеді			u •
Хлорококтылар вегетативті (жыныссыз) жэне жынысты жолмен к			~
Вегетативті клеткалардан 2 талшықты	жалаңаш зооспорал р,	.^.ыныСТЫ
түрлерінде талшыксыз автоспоралар аркылы жыныссыз кө еиед .
кебею - изогамия, гетерогамия жэне оогамия жолдарымен жүреді.
Хлорококк туысы - Chlorococcum	шар тәрізд», козғалғыш	тостағанш
пішінді хроматофоры жэне пиреноиды болады. Олар түщы жэне			ЫҒЫНда
топырақта, ылғалды қабырғаларда, гүл қумырларында, аға

Су торшасы	туысы - Hydrodiction ^зындьіғы ^ ^ ^ ^ " п о р а л а р
Көбеюі үш жолмен	өтеді. Ж ыи.юсыз көбе^генде	ендс 3() мыңдай
түзіледі, зооспорадан жаңа даралар дамиды. Жыныс		болады, одан
изогаметарлар түзіледі. Екі изогаметалар қосылып зиг		. дамиды.

зооспоралар дамиды, эрбір зооспорадан полиэдр, одан жаңа Гидродикцион балыктар үшін күнды азык.

Улотрикалыктар катары — Ulotrichales
Улотрикалықтар көп клеткалы жіптесінді балдырлар, талломы төсемікке бекініп тіршілік етеді. Клетка кабыкшалары целлюлоза мен пектин заттарынан тұрады.
Улотрикс туысы - Ulotrix. ¥зындығы 10 см. Тущы суларда кездеседі, базальды клеткасы арқылы бекініп тіршілік етеді. Олар суға ашық жасыл түс береді. Жіп тәрізді созылып жататын балдырлардың ризоидтарынан баска клеткалары біркелкі цилиндр пішіңці. Улотрикстың бір ядросы, хроматофоры, пиреноиды болады.
Улотрикс жыныссыз жэне жынысты жолмен көбейеді. Жыныссыз
процесс кезінде балдырдын кез-келген клеткаларында курылысы хламидомонадыға уксас - зооспоралар түзіледі (айырмашылығы талшығы -4). Жынысты процесте кейбір клеткалардан гаметалар түзіледі. Жынысты көбею - изогамия.
Улотрикс су коймаларында кездесіп, судың гүлденуін туғызады.
Тіркеспелі немесе конъюгациялы балдырлар класы - Conjgatophyceae
Тіркеспелі балдырлардьщ 4700-дей түрі белгілі. Бұл класка бірклеткалы жэне көпклеткалы балдырлар жатады. Олар тұщы суларда, ылғалды топыракта кездеседі. Тіркеспелілердің айырмашылыгы талшықты козгалыс стадиясының болмауы. Жыныс процесі тіркесу арқылы жүреді. Зооспоралар жэне гаметалар болмайды. Конъюгация кезінде гамета кызметін атқаратын 2 вегетативті клетканың ішкі протопласт заттары бір-біріне кұйылады да қалың кабыкпен қапталган зигота түзіледі.

Меюнтениялыктар қатары - Mesentaeniales
Қарапайым күрылымды, денесі сегменттерге бөлінбеген, клетка кабықшасы тегіс, саңылаулары болмайды, клетка жэне хлоропласта пішіні әртүрлі, зигота 4 өскін береді. Таспа тәрізді хлоропластары клетка қабырғасына карай спиральды орналасады, ал тақта пішінді түрлері клетканың ортанғы белігінде кездеседі.
Мезентениялықтар екіге бөліну аркылы вегетативті жолмен көбейеді. Жыныс процесі - клньюгация. Олар түщы, батпақты суларда, ылгалды жерлерде кездеседі.
Десмидиялықтар катары - Desmidiales.
Әртүрлі пішінді бірклеткалы балдырлар 4000-нан астам түрі белгілі. Денесі екі жақты симметриялы. Екіге бөліну аркылы вегетативті жэне жынысты жолмен көбейеді. Жыныс процесінде гамета түзілмейді, клетка іші заттары бір-біріне қүйылып, конъюгация жүреді. Олар тущы суларда, батпақты бөгеттерде, ылгалды топыракта, тіршілік етеді, ортаның өзгерісіне өте сезімтал.

Зигнемалыктар катары - Zygnematales
Көп клеткалы жіпшелі формалар 700-дей түрі белгілі.
Спирогиралылар тұкьшдасы - Spirogyraceae 340 түрі белгілі. Өкілі: Спирогира -Spiregyra ағын суларда ризоидтарьшен төсемікке бекініп тіршілік етеді. Хлоропластаның пішініне орай 1820 жылы неміс ботанигі Х.Линк спирогира деп атаған. Оның жасыл жібі ірі цилиндр пішінді клеткалардан тұрады. Вегетативті жэне жынысты (клньюгация) жолымен көбейеді.
Зигнемалылар гүкымдаеы - Zygnemaceae 126 турі белгілі. Олардын клеткасы кыска цилиндр пішінді, хлоропластары такта, жұлдыз тәрізді. Пиреноидтары хлоропластаның ортасында орналасады. Зигота конъюгация
каналында түзіледі. Қолайсыз жағдай туса олар жеңіл жеке клеткаларға ыдырайды.
Зигнемалықтар таза, түщы, жарык мол суларда, кейде ылғалды топыракта, сулы жартастарда, бүлак манында кездеседі.
ҚОҢЫР БАЛДЫРЛАР бөлімі ~ РНАЕОРНҮТА
Олардың 240 туыстаска жататын 1500-дей түрі белгілі.
Қоңыр балдырлар хлорофилдің баска коныр түс беріп тұратын фукоксантин және косымша ксантофильдін сары пигменттері болады. Ен басты корегі - полисахарид - ламинарии цитоплазмада жиналады. Ламинариннан басқа заттарда жиналады. Мысалы: спирт, маннит, май. Қоңыр балдырлардың клеткасы целлюлозды қабығы кілегейленіп тұрады. Клеткалары шар, эллипсоид, күбі тәрізді болып келеді. Мөлшері де әр түрлі. Протоплазмасында бір ядросы, хлоропласталары , пиреноидтары болады.
Қоңыр балдырлардың жоғарғы сатыдағы өсімдіктер сиякты ”сабак'\ "жапырак", "тамыр" тэрізді бөліктерге бөлінген. Ен ірі, үзын балдырлар. Бұлар көпклеткалы макроскопиялы организмдер бүталарға үксас. Мөлшері бірнеше миллиметрден 20-60 метр дейін.
Дамуы циклында диплоидты фаза басым болады.
Жыныссыз көбеюі көпшілігінде зооспоралар, диктиоталарда козғалмайтын тетраспоралар, ал тилоптеридияларда моноспоралар аркьглы болады. Слоралар спорангияларда жетіледі. Жынысты көбею процесі изогамиялык, оогамиялық, сирек гетерогамиялык жолмен жүреді. Гаметалары көпклеткалы гаметангияларда дамиды.
Қоңыр балдырларды үрпак алмасуына карай изогенераттылар
(Jsogeneratophyceae), гетерогенераттылар (Н eterogeneratophy сеае), циклоспоралар (Cyclosporophyceae) деп 3 класка бөледі.
Гетерогенараттылар класы - Heterogeneratophyceae
Гетерогенераттылар класы 5 катарга, 19 түкымдаска бөлінеді. Солардың ішінде көп тараган түрі жэне шаруашылыкта аса манызы бары ламинариялыктар катары. Ламинария — Laminaria туысының 30 шакты турі

бар. Көпшілігі 20 м-ге дейінгі тереңдікте тіршілік етеді.
Ламинариялықтар — Laminariaies катары спорофит пен гаметофит ауысып келіп отыратын гетероморфты ұрпак алмасуымен сипатталады. Ламинария туысын теңіз капуста деп атайды. Жетілген спорофит ірі, биіктігі 0,5-6 м-ге, кейбір түрлерінде 50 метрге дейін жететін көп жылдық өсімдік. Талломының паренхиматозды болып келуімен ерекшелінеді. Ламинария - көп жылдык өсімдік.
Талломдарында гаплоидты зооспоралар дамиды олардан зооспорангиялар жетіледі. Зооспорангияда 64-ке дейін зооспоралар күралады. Сонан кейін зооспора токтайды. екі түрлі гаметофитке немесе өскіншеге айналады. Аналык гаметофитте жұмыртка клеткасы пісіп жетіледі.
Аталык гаметофитте аналыққа Караганда көп тармакталган жэне көлемі кіші, уак, түссіз клеткалардан түзіледі. Онда сперматозоид түзілетін антеридийлер дамиды. Ұрықтанган жүмыртка клеткасынан жаңа ламинария түзіледі. Ламинарияның талломынан йод алады. Медицинада, тағамга пайдаланады.

жүктеу/скачать 3,3 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 2 3 4 5 6 7 8 9 ... 26