Мұхтар әуезов абай роман-эпопея (бірінші кітап)
жүктеу/скачать 2,25 Mb. Pdf көрінісі
|
Абай жолы.1 кітап
|
246 бой тартпайды. Осы күндердің өзінде де Абайдың көңілінен Тоғжан ұмытылған жоқ. Қайта, мынандай шешен, ашық, атақты Қуандықпен тайталаскандай боп, көз алдына шын сүйгені елестей береді. Абайға ол әкелген ғашықтық, ол ұсынған жүрек, ол берген нәзік ләззәт бұл дүниеде қайта оралып келместей. Онымен тең жан тумастай, табылмастай еді. Тоғжан есіне түссе, Абай тар төсекте де Қуандықтан тартынып, құшағын ірке береді. Қуандықтың Абайды сүюі де жігіт мінезіне орай сияқты. Ыстық оттан да құрметтеген сыйластық көп. Бірақ сонда да Қуандық тілегінен қайтқан жоқ. Абай өз ақылымен дәл байлауын айта алмады да, Қуандықтың өзіне ақылдасты. Егер Қуандық рұқсат етсе, осы жайды Қарашаш пен Асылбекке айтып, солар нені ұйғарса, соған байласайық деп еді. Қуандық қарсы болған жоқ. Қарашаш пен Асылбекке Абай бөлек-бөлек сөйлесіп еді. Баяғыдан Абай басына тілеулестігі күшті Қарашаш мына сөзді қуанып тыңдады да, тез қостады. Бірақ бұл қанша мақұл көрсе, Асылбек соншалық жатырқап, қарсы шықты. - Бұл іс болмайды. Қолдан келмейді. Жазығы жоқ Алшынбай қызын Күнекең ренжіте алмайды. Алшынбайдан кетісем демесе, саған рұқсат етпейді. Куандық қайын жұртына жаман атты болады. Соның бәрі жиылып кеп кәрі Қадекеңе дерт болады. Менен басқа кісі естімесін. Осы арада қалсын! - деп, Абайға қатты салмақ салды. Сондай сөзді Қуандыққа да өзі айтты. Сүйтіп екі жас алғашқы ойларынан басылып қалды. Бірақ айрылысар күнгі соңғы кездескен сағатында Абай мен Қуандық келер күнге үміт артып қалатындарын, әлі де ойланып көретіндерін айтысты. Екеуі аса жақсы сыйластықпен өзгеше тату дос болысып, бір-бірін қимай айрылысты. Сертпен кетісті. Қадырбай аулынан қайтып, Тобықты жайлауына жеткенше арада екі күн өтіп еді. Қарт акынның қонақшыл досжар ұясын Абай оңай қия алмады. Жақсы мекеннен ұзаған сайын Қуандықтың да бар мінезі қадірлі көрініп, қымбат тартты. 3 Биылғы жайлау жылдағы жайлау емес. Жаздын өзі күздей жабырқау, жүдеу болды. Күн райынан емес, халықтың көңіл шырайынан солай болған. Құнанбай сияқты атқамінерлер өз ауылдарына жылдағыдай топ жия бермейді. Бұрын Ырғызбай ішін кернеп жүретін қау-көрік сөздер, ұр-көппе желіктер де саябыр. Қоныс, өріс ретінен таласатын жен жоқ. Ырғызбай ортасы сияқты, Байдалы, Байсал, Сүйіндік, Қаратай сияқты азғана жұрт болмаса, көпшілікте мал аз. Сырттың қалың көгін аясын ба! Тұтып тұрған ақтығын аясын ба? Соқтыққыш жуандар, содырлы сайқалдар кімге көкірек керсін? Қайта көптің бәрі аш-арық боп мойып қалғандықтан, жаңағы аман қалғанның барлығы биыл тыныш, жым-жырт жүргенді тәсіл етіпті. Көп үшін қынжылған кісі бол. Көп алдында күрсіне түсіп, халықтың аман күнін айтқыш бол. Сорпа-суың мен быршыған іркітіңнеи, саумал-шалабыңнан да қарайласқан боп жүр. Аш-арығымды асырап жүрмін» дей бер... Биылғыдай 247 көпті күйзелтіп, топты томсартқан жылдарда сондайлық майысқақ, маймақ келсе жарайды. Кедейі мен момынын аман күнде аунатып жеп, ауыр күнде осылайша алдаусырату керек. Міне, көп үстінен жеген көбегендердің, «сүт үстінде қаймақ» атанғандардың ендігі ебі сол. Айланың киіз кітабынан алған сабақтары осы болатын. Онысына орай, осы жыл көп те бөлек. Қалың ел аса суық түсте. Сөз аз. Бірақ қабақтан кейіс, қияс айықпайды. Сондықтан Тобықты жайлауларында бұл жазда бір де бір топ болмады. Әдетте, бұл кезде талай рет атшабыс болушы еді. Биыл тіпті құнан да жарыспады. Келін түссе, қыз ұзатылса, бала сүндеттелсе - бәрі де болымсыз ғана жаяу желікпен, бірер табақ етпен тарқайды. Дәл осындай ерекше сарылған тыныштық ортасында, соңғы уақыттарда бір үлкен дақпырт шықты. Ол жау білінуі, жылкы ұрлануы. Жайлау күндері аяқтап, жұрт күзекке қарай бет ала бастаған болатын. Бірер қоныс кейіндеп те көшкен. Сол уақытта айналасы бес күн ішінде Майбасар жылқысынан, Жақып пен Ырсай жылқысынан және Құнанбайдың өзі отырған аулынан жиырма шақты семіз ат жоқ боп шықты. Бір ауылдан бір ауыл хабарланып, осы жоғалған мал жайы ен жайлауға тез тарап жатты. Азнаулақ талшығы бар ауылдың бәрі де күзетін сақайтты. Бірақ ұрылардан із-тоз жоқ. Бұл сияқты көп ел құлақтанған қауырт ұрлық ұзақ жатпаушы еді. Біреудің үйінде жас тері көрініпті. Біреуден мезгілсіз сойылған ірі қараның қан соқтасы көрініпті, боршасы байқалыпты десетін сыбыстар оп-оңай шыға қалушы еді. Қазір олай емес. Суға батқандай жым- жылас. Әуелде Құнанбай мен Жақыптар өзара ойласқанда: «Бұл жау көршілес Керейден шықты, немесе Найман, Сыбаннан келді», деп топшылаған. Әсіресе, қоныс аралары ұзарып, жайлау-жайлаудан қайтысатын кез келген соң: «Әдейі осы уақытта істеп отыр. Мойынды қашыққа салып кетеміз деп осылай етті», - дескен. Құнанбай көші-қонды бөгеп отырып жаңағы үш-төрт рудың баршасына да жоқшылар жөнелтті. Ызғұтты, Майбасар, Ырсай бастаған топ-топ кісілер үрдіс жүріп, ат сабылтып, талай жерлерді аралады. Бірақ көрші елдің ешқайсысынан дерек білінбеді. Елсіз жерлердегі қарауыл биіктерге, қиын-қиын шатқалдарға барып жер шалған Төлепберді, Бурахан, Қамысбай, Жұмағұл сияқты пысық, сергек жігіттер де із-тоз білген жоқ. Құнанбайдың көп ауыл, көп жігіттері осылайша өре түрегелген кездердің өзінде, дәл сол Ырғызбай ішінен тағы да бес жылқы жоқ болды. Тіпті жалғыз Ырғызбай емес, енді Байсал, Сүйіндіктен де төрт бие алынды. Аздан сон Көтібақ, Бөкенші де жоқ қарауға кірісті. Шебер ұрлық сонда да білінген жок. Тек қана, түн асса: «Алып кетті», «тағы әкетті» десед те, қала береді. Құнанбай ыза болып, өзі атқа мінсе де, жауы кім екенін біле алған жоқ. Жоқшының бәрі қайтып келді. Қарауыл биіктердің басында күн сайын сарылып қадалған шолғыншылар да қайтты. Бос қайтты. Тек қана ендігі шара: түн |