Мырзабек дүйсенов көптомдық шығармалар жинағы төртінші том дүйсенов М
жүктеу/скачать 4,8 Mb.
|
4-ТОМ
Жалпылама қолданылатын сөздер мен терминдер, СӨЖ. ҚФ-201. 2-ТОП (3)-1, 74-1-145-1-10-20150911, Zhalmakhanov, b212, 830321
- Бұл бет үшін навигация:
- Қосшы айтты мен келдім, Кеңсаларға шақыра
| Алдымда жойқын майдан бар
Ағарту елді – майданым, – дейді. Ақын шығармасында бірнеше мағынада қолданылатын сөздер өте көп, оның бәрін тізіп жатуды қажет деп таппадық. Сол, 20-жылдардағы қазақ тілінде қолданылып жүрген төңкеріс (революция деген мағынада) деген сөз де Ілияс поэзиясынан орын алып отырған. Сол сияқты: Қосшы айтты мен келдім, Кеңсаларға шақыра, – дегендегі «кеңсалар» – коммуна. Мойнымда қызыл мойынтық, – дегендегі мойынтық – галстук. Ілияс өлеңін таза әдеби тілдің нормаларын сақтай отырып жазады. Әйтсе де ақын поэзиясында орыс сөздерін, жергілікті тілдерді де (диалектизм) ептеп пайдаланғаны көрінеді. Әсіресе орыс тілінен термин ретінде еніп, халықтың сөйлеу тілінен де, әдеби тілінен де берік орын алып кеткен және газет-журналдарда кең пайдаланылған кейбір сөздер Ілиястың поэзиясында да жүреді. Олар: электр, поезд, Мәскеу, турксиб, коллектив, кулак, шахтер, шахта, телеграмма, радио, телефон, гектар, бригад, аэроплан, пионер, комсомол, техник, инженер, землемер, МТС, знак, отряд т. б. Ал, кейде Отанымыздың астанасы Москва сияқты қалаға бейнелі түрде орысша эпитеттерді қосып пайдаланғаны да байқалады. Мысалы: «Шеф Мәскеу», «Маяк Мәскеу», «Штаб Мәскеу» т. б. «Маяк» деген сөзді ақын образды сөз ретінде «Белгілі төбем маягім» деп қолданады. Ал, орыс сөздері қазақ тілінің сингармонизм заңына байланысты көп жағдайларда өзгеріп бригада - «бригад», табель - «тәбіл», индустрилизация - «үндістірлеп» болып келеді. Енді бірде I.Жансүгіров орыс тіліндегі сөздердің қазақша баламалары бола тұра, әдейі орысша қолданып отыратын жайы да бар. Мысалы: школ, норма, әтмет (отметка), мешайт, получка, музыка т. б. Жалпы алғанда, қазақша баламасы бар сөздердің орыс атауларының алынуы ешқандай принципке негізделмеген. I.Жансүгіровтің өзі сатираға бейім ақын болғандықтан бүгінгі өмір туралы жазған өлеңдерінде сын, әзіл, мысқыл араласып отырады. Бұл кезде ақын орыс сөздерін әдейі қолданады. Жалқау, керенауларды сынағанда: «Іске мешайт етпеске» деген сөз тіркестерін алса, енді бірде «доктор» деген сөзді «доғтыр» деп қазақыланған түрін алмай, кейбіреулердің «лөктір» деп бұзып айтатынын шенеу үшін әдейі «лөктір» деп алады. Дегенмен I.Жансүгіровтің жалпы поэзиясында қазақ тілінде атауы бар орыс сөздерінің араласып келетін жәйлары онша көп емес. Ал, өлеңмен жазылған сатираларында, сатиралық кейіпкерлерінің даңғой, қызыл сөз, бос кеуде екенін шенеу үшін біраз орыс сөздерін алады. Мысалы: «Елге шыққанда... ов не айтады?» деген сатирасында герой: жүктеу/скачать 4,8 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|