Н. гумилева ministry of education and science of kazakhstan

1. 
   Березина Е.Б. Содержание и структура обыденных представлений о болезнях в молодежной среде. Дис на соиск. степ.канд. психол. наук. М., 2011.
   
2. 
   Григорец Ф.И. Наркотизация молодежи: характеристики, причины, профилактика. Владивосток, 2012.
   
3. 
   Гурвич И.Н. Социальная психология здоровья. СПб., 1999
   
4. 
   Емельянова Т.П. Конструирование социальных представлений в условиях трансформации Российского общества. М., 2006.
   
5. 
   Киржанова В.В. Медико-социальные последствия инъекционного употребления наркотиков в России (методы оценки и предупреждения). Автореф. дисс... д. мед. наук. Москва, 2009.
   
6. 
   Лисецкий К.С. Психологические основы профилактики наркотической зависимости личности. Автореф. дисс... д. психол. наук. Москва, 2008.
   
7. 
   Основные показатели деятельности наркологической службы в Российской Федерации в 2010-2011 годах. Статистический сборник. М., 2012.
   
8. 
   Позднякова М.Е. Влияние интернет-сообщества на распространение девиантных форм поведения в современной России (на примере наркотизма) Россия реформирующаяся. Ежегодник / Отв. ред. М.К. Горшков. Вып. 8. М., 2009. С. 128-149
   
9. 
   Щербакова Е.М. Нарконашествие в России: о чем говорит статистика? // Социологические исследования, 2004, №1, С.70-75
   
10. 
    Юревич А.В. Нравственное состояние современного российского общества// Социологические исследования, 2009, №10, С.70-79.
    
11. 
    AbricJ-C.Astructuralapproachtosocialrepresentations// Representationsofthesocial: bridgingtheoreticaltraditions/ Eds. by K.Deaux, G.Philogène. Oxford,2001. Р. 42-47.
    
12. 
    Dany L, Apostolidis T. L’étude des représentations sociales de la drogue et du cannabis: un enjeu pour la prévention// Santé publique, 2002, vol.14, N4, P.335-44.
    
13. 
    Hadley C., Stokdale J.E. Chilsren’s representations of the world of drugs// Journal of community and applied social psychology, 1996, vol.6, N1, pp..233-248. 
    
14. 
    Moscovici S.La Psychanalyse: Son image et son public. P., 1976.
    
15. 
    Vergès P. L’Evocation de l’argent: une méthode pour la définition du noyau central d’une représentation// Bulletin de psychologie, 1992, Tome XLV, N405, Р.203-209.
    
16. 
    Zafiropoulos M., Pinell P. Drogues, déclassement et stratégies de disqualification// Actes de la recherche en sciences sociales, 1982, N 42, pp. 61-75.
    

Термин “нейродермит” впервые ввели Brocq, Jacquet в 1891 г. для заболевания кожи, появившегося в результате расчесов на местах первично развившегося зуда. Касаясь терминологии, следует сказать, что в зарубежной литературе чаще говорят об “атопическом дерматите”.Понятие атопической гиперчувствительности ввели Coca и Cooke (1923), а в 1933 г. Wiese и Sulzberg предложили термин “атопический дерматит”. В литературу вошло понятие “атопия”. Под атопией понимают наследственную предрасположенность к аллергическим реакциям в ответ на сенсибилизацию определенными антигенами. Клинические проявления атопии многообразны: атопический дерматит, бронхиальная астма, атопический ринит, мигрень, гастродуоденит, возможно сочетание этих заболеваний.В данной публикации мы будем пользоваться термином “нейродермит”, который отражает неврогенную этиологию и патогенез этого заболевания./1/.

Нейродермит встречается во всех странах, у лиц обоего пола и разных возрастных групп. Точных данных о популяционной частоте нет. Заболеваемость, по сведениям различных авторов, колеблется от 6,0 до 15,0 на 1000 населения. Чаще болеют женщины (65%), реже мужчины (35%), а заболеваемость нейродермитом у жителей больших городов выше, чем у жителей сельской местности. Последние исследования показали рост заболеваемости во всем мире, что, по-видимому, связано с загрязнением окружающей среды, неблагоприятной экологией помещений (синтетические напольные и настенные покрытия, ДСП и ДМФ-мебель и др.), аллергизирующим действием некоторых продуктов питания, укорочением сроков грудного вскармливания, вакцинацией и другими причинами. В развитии нейродермита определенное значение придают наследственной предрасположенности, функциональным нарушениям центральной нервной и эндокринной систем, глистным инвазиям, функциональным нарушениям обмена веществ.

Роль функциональных нарушений нервной системы и особенности сосудистой регуляции. Многочисленными исследованиями (Л.Н. Машкиллейсон, Ю.К. Скрипкин,

Г.Я. Шарапова, Л.В. Коломеец) было показано, что у больных нейродермитом значительно выражены нарушения высшей нервной деятельности и сосудистой регуляции, что проявляется слабостью и патологической инертностью раздражительного и тормозного процессов, а также снижением подвижности корковых процессов. При этом прослеживается прямая зависимость между тяжестью кожного процесса и функциональными нарушениями нервной системы.

Больному нейродермитом присущи некоторые невротические черты характера: склонность к отчуждению, эмоциональная лабильность, чувство подавленности, напряжения, тревожности, иногда депрессия и ипохондрия. Вместе с тем многие авторы отмечают, что интеллект больных нейродермитом обычно выше среднего.

Роль экзогенных и эндогенных раздражителей. Среди экзогенных факторов, оказывающих провоцирующее влияние на возникновение и развитие кожного процесса у лиц, имеющих генетическую предрасположенность, наиболее важное значение имеют следующие: пищевые вещества, ингаляционные аллергены, наружные раздражители физического характера, животного и растительного происхождения (контактные аллергены), стрессовые факторы.О роли пищевой аллергии и ферментопатии пищеварительной системы у больных нейродермитом будет сказано далее.

Тяжелые стрессовые ситуации могут провоцировать начало заболевания и значительно усугублять его течение. Ответная реакция больных нейродермитом на психогенный фактор выражается прежде всего усилением зуда и импульсивным побуждением к расчесыванию кожи.

Определенную роль играют половые гормоны, так как процесс обычно меняет течение в период беременности или лактации (возможны рецидивы или, наоборот, стойкие клинические ремиссии).Метеорологические факторы, инсоляция могут вызывать как обострение заболевания, так и стойкую ремиссию. Известно, что одной из особенностей нейродермита является его сезонное течение с обострениями в период межсезонья (весна и осень) и с обязательным улучшением или полным исчезновением высыпаний летом.

В зависимости от распространенности процесса нейродермит подразделяют на ограниченный, распространенный и диффузный. Ограниченный нейродермит (lichen chronicus Vidal) развивается на ограниченных участках кожи и сопровождается сильнейшим зудом, возникающим чаще в вечернее и ночное время.
Высыпания представлены бляшками, состоящими из лихеноидных папул, располагающихся преимущественно на задней и боковых поверхностях шеи, в области локтевых и подколенных ямок, в ано-генитальной области. Кожа в очагах поражения сухая, на высоте процесса можно различить 3 зоны: центральную, где имеется лихенификация, среднюю, состоящую из милиарных блестящих папул, и периферическую зону с гиперпигментацией. При проявлении подобных очагов поражения на различных участках кожного покрова можно говорить о распространенном нейродермите.

Диффузный нейродермит. Очаги поражения при этой форме нейродермита располагаются на лице, шее, сгибательных поверхностях предплечий, в области локтевых и коленных суставов. Нередко процесс становится сплошным и приобретает характер вторичной эритродермии. Часто происходит инфицирование очагов с развитием лимфангита и лимфаденита. Для больных нейродермитом характерен белый дермографизм. Все клинические формы нейродермита сопровождаются мучительным приступообразным, иногда биопсирующим зудом, усиливающимся к концу дня. У некоторых больных от постоянного расчесывания развивается симптом “полированных ногтей” (ногти становятся блестящими со сточенным краем).Как правило, процесс стихает к периоду полового созревания и к 50 годам обычно самостоятельно регрессирует.
Атопический дерматит. В данной публикации нельзя не коснуться рассмотрения вопроса о стадийном течении атопического дерматита (АД) с атопией в анамнезе или отягощенной по атопии наследственностью в плане понимания соотношения нейродермит - атопический дерматит.

Ранее большинство авторов выделяли две стадии АД: первую, проявляющуюся в раннем детском возрасте, - экзематозную и более позднюю с преобладанием лихеноидно-пруригинозных высыпаний - собственно нейродермит. В настоящее время принято деление АД на 3 возрастных периода. В младенческом возрасте (до 2 лет) в клинической картине преобладают процессы экссудации: ярко выражены гиперемия, отечность, наслоение серозных корок, мокнутие. Во второй период (от 2 лет до полового созревания) болезнь носит характер хронического воспаления. Кожа сухая, тусклая на вид, инфильтрирована, имеется скрытое или отрубевидное шелушение, выражены явления дисхромии, из-за сильного зуда появляется множество экскориаций.

Лицо больного имеет сероватый оттенок, часто с выраженной гиперпигментацией вокруг глаз, нижние веки с подчеркнутыми складками, что придает лицу “усталый вид”. У некоторых больных можно видеть дополнительную складку на нижнем веке - “складка Моргана”, получившая название по имени автора, описавшего ее. Для третьего периода (дети старшего возраста и взрослые) характерно преобладание экскориаций, лихеноидных папул, очагов лихенизации и инфильтрации кожи. Все высыпания сопровождаются мучительным зудом. Экзематизация и мокнутие возникают только при рецидивах.Дерматологические критерии второго и третьего периодов АД (зуд, хроническое рецидивирующее течение, наличие типичных морфологических элементов и характерная локализация) клинически соответствуют нейродермиту./5/.

Лечебная физкультура - наиболее действенное и полезное лекарство при всех болезнях. К тому же, лечебная физкультура предупреждает заболевание той или иной болезни. В случае заболевания нейродермитом лечебная физкультура помогает повысить тонус больного. При выполнении упражнений входящих в понятие “лечебная физкультура” достигается максимальный эффект “природного” выздоровления, т.е. при лечении мы используем возможности организма к самолечению, при чем весьма эффективного. И это очень важно, т.к. это единственный способ не вызывающий побочных явлений. /2/.

Итак, инструмент лечебной физкультуры - физические упражнения. Лечебный эффект физических упражнений достигается при регулярном и длительном их применении и при достаточной интенсивности воздействия.

Занятие лечебной физкультурой при нейродермите следует проводить ежедневно, а чтобы достичь наибольшего результата, то и несколько раз в день. Однако интенсивность упражнений не должна постепенно увеличиваться, как того требует лечебная физкультура, она должна носить строго постоянный характер, т.к. при нейродермите, повышенные нагрузки ухудшают состояние больного. Величина же нагрузки должна зависеть от характера упражнений, исходных положений, темпа и амплитуды движений, степени напряжении мышц и их величины, числа повторений и общего числа упражнений, плотности занятий и эмоционального уровня их проведения. Очень важно добавить к вышесказанному то, что при разработке комплекса упражнений необходимо так организовать их

выполнение, чтобы места проявления заболевания обеспечивались наибольшим притоком крови. При подборе упражнений следует учитывать также координационные способности и уровень тренированности больного, способ выполнения движения.

В лечебной гимнастике различают четыре типа исходных положений:

• 
  изменяющие форму и величину опорной поверхности;
  
• 
  изолирующие воздействие упражнений;
  
• 
  изменяющие положение общего центра тяжести тела или центра тяжести отдельных его частей;
  
• 
  облегчающие выполнение упражнения./3/.
  

Эмоциональныйуровень проведения занятий. Следует добиваться эмоциональной окраски занятия за счет разнообразия самих упражнений, смены исходных положений, использования различных предметов, игровых упражнений и игр. Вместе с тем следует учитывать, что слишком эмоциональные занятия могут привести к передозировке нагрузки и ухудшению состояния больных. Как уже было сказано, нейродермит развивается при расстройстве нервной системы, неврозах и других проявлениях нервных перегрузок. Слишком эмоциональная среда (или чрезмерная эмоциональность) больного приводит к отклонениям в стабильности нервной системы в ту или иную сторону, что создает благодатную почву для развития нейродермита.

Плотность занятия. Соответствие плотности занятия состоянию занимающихся обеспечивается соблюдением оптимальной длительности перерывов между отдельными упражнениями. В практике лечебной физкультуры при лечении описываемого заболевания используется малая плотность занятий - 50%.

Существуют различные формы занятий лечебной физической культурой. При лечении нейродермита, и его профилактики используются лишь некоторые из них: утренняя гигиеническая гимнастика, индивидуальные занятия, лечебная ходьба. Рассмотрим каждую из них подробнее.

Утренняя гигиеническая гимнастика проводится непосредственно после сна. Она является обязательной частью ежедневного режима больного нейродермитом, равно как и рекомендуемая всем для здорового образа жизни.

Основное значение ее для больных нейродермитом - общетонизирующее, она способствует повышению обмена веществ, улучшению деятельности сердечно- сосудистой и дыхательной систем организма больного. Длительность ее зависит от индивидуальных психофизиологических качеств больного человека, обычно она не превышает 15 минут. Для более полного эффекта, занятия рекомендуется проводить на открытом воздухе.

Индивидуальные занятия рекомендуются в форме специального комплекса физических упражнений, которые выполняет больной самостоятельно, до нескольких раз в день. Индивидуальные занятия применяются для повышения эффективности лечения заболевания. Упражнения для индивидуальныхзанятий врач, лечащий (наблюдающий) больного, разрабатывает предварительно.

Разрабатывает он их с учетом индивидуальных проявлений болезни, учитывая личностные психологические качества и причины порождающие недуг. Затем, на очередном обследовании больного он наглядно показывает их больному. Такие занятия приобретают особенно большое значение при повреждениях центральной и периферической нервной системы, т.е. эпицентра заболевания.

Лечебная ходьба. Тут все понятно. Больному необходим свежий воздух.Особенно эффективна ходьба по лесу.Необходимо обеспечить контактповерхностного проявления нейродермита с воздухом, если это невозможно сделать, то необходимо избегать соприкосновения с ними нейлоновых и шерстяных вещей.

Очень важно весь период лечения разбить на периоды. Такие периодыназываются “периоды лечебного применения физических упражнений”. Различают три периода лечебного применения физических упражнений.

I период соответствует фазе мобилизации организмомфизиологических механизмов борьбы с болезнью и фазе формирования временных компенсаторных механизмов. Основная задача лечебного применения физических упражнений в этот период - стимуляция физиологических механизмов борьбы с болезнью, профилактика осложнений.

II период соответствует фазе обратного развития изменений, вызванныхболезнью, и формированию постоянных компенсаций при необратимости этих изменений. Основные задачи лечебной физической культуры в этот период - содействие быстрейшей ликвидации обнаруженных нарушений, а в некоторыхслучаях - формирование постоянных компенсаций.

III период соответствует периоду выздоровления. Основные задачилечебной физической культуры в этот период: ликвидация выявленныхостаточных нарушений, восстановление адоптации к привычным производственно- бытовым психофизическим нагрузкам и условиям./4/.

Психофизические тренировки - реальный способ избавиться от нейродермита.

Было рассмотрено лечение и профилактику нейродермита с помощью лечебной физкультуры. Т.е. путем совершения механических упражнений облегчается и предупреждается данное заболевание. Но это самый типичный, не приводящий к полному выздоровлению способ лечения нейродермита. Нейродермит, как уже многократно отмечалось, развивается на почве нервных заболеваний, а по сути и является таковым. Поэтому и лечение должно искоренять истинный эпицентр недуга - нервную систему. Очень эффективным средством является сочетание физических упражнений с психологическими методами. Это очень действенное и безотказное средство при восстановлении утраченной гибкости и сопротивляемости не только тела, но и психикичеловека.

Психофизическая тренировка. Возникла эта “дисциплина” давно, имеетмноговековую практику и достигла высочайших вершин в излечении всевозможных болезней. Основа ее - неисчерпаемые духовные и физические силы человека, умение управлять ими. Быть здоровым - естественное стремление человека. Целостность человеческой личности проявляется прежде всего во взаимосвязи и взаимодействии психических и физических сил организма. Гармония психофизических сил превышает резервы здоровья, создает условия для творческого самовыражения в различных областях нашей жизни. Психофизическая тренировка является не только эффективной формой лечебной физкультуры, но и разновидностью психотерапии и аутотренинга. Построенная на базе научно обоснованной системы физической культуры, психологии и психотерапии, она использует общеразвивающие и специальных дыхательных упражнений и точечный массаж в целях повышения функциональных возможностей организма, восстановление здоровья и работоспособности. Благодаря использованию подобного метода самовоспитания и самосовершенствования человек овладевает искусством управления своими духовными и физическими силами, способствует их росту.

Под влиянием всестороннего самовоспитания, рациональной физической и интеллектуальной тренировки формируется гармонически развитая личность, основными чертами которой являются духовное богатство, моральная чистота и физическое совершение (заключающееся либо в отсутствие болезней, либо в способности свести их проявление к минимуму).

Психофизическая тренировка - это метод самовоздействия на организм при помощи смены мышечноготонуса, регулируемого дыхания, образного представления нормального функционирования органов, словесного подкрепления с целью повышения психофизического потенциала и многое другое.

Для излечения нейродермита необходимо приобрести простейшие навыки психической саморегуляции и восстановления психоэмоционального равновесия, для этого достаточно 8-12 раз в месяц заниматься по предлагаемой системе психофизической тренировки. Даже короткий курс снизит сведет основные симптомы к минимуму.

Тренировка эмоциональной устойчивости и адекватной реакции наразличные житейские ситуацииусиливаетсопротивляемость организма стрессовым воздействиям и способствуетобщемуоздоровлению. Эмоциональная деятельность тесно взаимосвязана с функцией коры головного мозга. Эта связь осуществляется и укрепляется под воздействием психофизической тренировки. Такая тренировка дает возможность занимающемуся не только на время избавиться от чрезмерного нервно-физического напряжения, но и создает необходимые предпосылки для пассивно-активного отдыха, способствует уравновешиванию нервных процессов.

Основные принципы психофизической тренировки при нейродермите. Важнейшим условием при овладении психофизической тренировкоя является умение регулировать процессы дыхания, мышечный тонус и состояние психики. Специальные дыхательные упражнения не только повышают устойчивость организма к кислородной недостаточности, но и способствует уравновешиванию нервных процессов и, что важно, повышает эффективность идеомоторных актов (образно представляемых движений).

Большое значение в психофизической тренировке имеет снижение болевого синдрома и внешних его проявлений (например сыпь и огрубение кожи при нейродермите), что достигается применением самомассажа, производимого надавливанием пальцев на биологически активные точки. Эти точки соответствуют вторичным изменениямв соединительных и мышечных тканях, вызванными рассматриваемым заболеванием. Самомассаж активныхточек, как и вибрация, вызванная звукодвигательными упражнениями, способствует нормализации местного питания ткани.

Было установлено, что дыхательные и двигательные реакции ослабляют состояние тревоги. Именно на этом основана целесообразность применения психофизической тренировки при комплексном лечении и профилактики неврозов, а следовательно, имеет исключительно положительное значение при лечении нейродермита, а именно - очага его возникновения. Ведущим принципом здесь является единство телесного и психического. Психика управляет движениями, а целенаправленные специальные упражнения, влияя на центральную и вегетативную нервную систему, создают импульсы, необходимые для успешноголечения болезни. Именно такойпсихофизический подходповышает эффективность физического воспитания и лечебной физкультуры, а так же аутотренинга.

Многолетний опыт работы показывает, что психофизическое воздействие занятий на человека, особенно при функциональных расстройствах нервной системы и неврозах, не сравнимо усиливается в тех случаях, когда лечебная физкультура сознательно и целенаправленно сочетается с самовнушением. Так же мы не должны забывать, что в лечении нейродермита, к каждому необходимо использовать индивидуальный подход.

1. Большая медицинская энциклопедия, М.: 2010.

2. Лечебная физкультура. Учебник для ИФК, М.: “Физкультура и спорт”, 1998.

3. Журнал “Здоровье”, №6, 2003.

4. Динейка К.В. 10 уроков психофизической тренировки. М.: Издательство Pubmix.com, 2012.

5. www.medkrug.ru/article/show.

Актуальность интенсивного изучения проблемы психического здоровья характеризуется появлением множества свидетельств серьёзного неблагополучия в системе детской жизни. Длительное время здоровье трактовалось как проблема индивидуально-личностного бытия, имеющая значение, главным образом, для выживания и развития отдельного индивида. В настоящее время здоровье во все возрастающей степени осмысливается как значимый феномен собственно социального бытия, как «структурообразующий фактор социальности» /6, с.3/.

Здоровье все более приобретает значение сложного и глобального социокультурного явления. Большинство специалистов сходится в том, что здоровье не может быть сведено к простой сумме нормативных показателей, но представляет собой системное качество, характеризующее человеческое бытие в его целостности. Поэтому на оси «психическое здоровье – психическое нездоровье» может быть обозначен достаточно большой спектр нормативных его показателей.

Отклонения и деструкции в поведении учащихся являются одними из показателей нарушения психического здоровья. Асоциальное поведение характеризуется нарушениями социализации, социально-педагогической запущенностью, десоциализацией. Источником асоциального поведения является совокупность объективных и субъективных факторов, детерминирующих неприспособленность человека к конкретным условиям социально полезной деятельности (его дезадаптацию) /4, с.51/.

К диагностически значимым показателям асоциального поведения несовершеннолетних И.Л. Первова относит следующий комплекс проявлений десоциализации:

– отсутствие положительно ориентированных жизненных планов и профессиональных намерений;

– несознательность и недисциплинированность по отношению к учебной деятельности;

– отсутствие разнообразия и глубины полезных интересов;

– неадекватное отношение к педагогическим воздействиям;

– неспособность критически, в соответствии с нормами морали и права оценивать поступки окружающих;

– отсутствие самокритики, навыков самоанализа;

– невнимательное, нечуткое отношение к окружающим, неспособность к эмпатии;

– восприимчивость к дурному влиянию, несамостоятельность, пассование перед трудностями;

– отсутствие внешней культуры поведения (в одежде, речи, манерах)

– наличие дурных привычек и пристрастий (алкоголь, наркотики, никотин, нецензурные выражения и т.п.) /5, с.97/.

По данным Института медицины США (InstituteofMedicine, 1989) от трех до шести процентов общего населения детей в Америке страдают серьезными эмоциональными расстройствами. Эпидемиологическое исследование популяции несовершеннолетних правонарушителей показало, что около 90% из них имеют психиатрические диагнозы, включая кондуктивное расстройство. По данным Американской ассоциации психиатров (AmericanPsychiatricAssociation, DSM-IV, 1994) асоциальное поведение формирует клиническое содержание и основу для синдрома, классифицируемого как кондуктивное расстройство.

В случае сочетания трех из перечисленных выше асоциальных форм поведения, прослеживающихся у ребенка на уровне, превышающем обычный для нормы на протяжении шести месяцев, ставится диагноз кондуктивного расстройства /9, с. 4/.

В этом варианте речь идет о клиническом типе асоциального поведения, его тяжелой форме, когда каждодневная деятельность индивида нарушается, что подтверждается родителями, учителями, воспитателями и т. /8, с.22/.

В системе образования асоциальное поведение и кондуктивные расстройства обычно обозначаются термином «социальная дезадаптация». Если в США эта группа детей решением законодательного акта об образовании лиц с нарушениями (IndividualswithDisabilitiesEducationAct – IDEA, 1995) была исключена из системы специального обучения и передана под юрисдикцию общеобразовательного обучения, то в России эта категория детей выделена относительно недавно, и включена в систему специального образования с открытием групп и школ для детей с нарушенным поведением.

В качестве психологических предпосылок преступного поведения могут выступать феномены отчуждения и тревожности. По мнению ученых, социально-психологическое отчуждение в большинстве случаев результат эмоционального отвержения родителями, их безразличия, а также усвоенной социально-психологической дистанции между индивидом и средой, изолированность от ценностей общества и невключенность в эмоциональные контакты, отчужденность от общества в целом, его социальных институтов и малых групп. По данным эмпирических исследований, наиболее отчужденными являются бродяги, а среди них – алкоголики. Среди преступников наибольшая отчужденность наблюдается у лиц, отбывающих длительные сроки наказания в виде лишения свободы /1/.

Большой криминогенностью обладает феномен личностной тревожности, обусловленной наличием у определенного типа людей значительного беспредметного страха. Как личностное свойство, тревожность может возникнуть из-за постоянного ощущения неуверенности в себе, бессилия перед внешними факторами, преувеличения их могущества и угрожающего характера. В случае, когда человек, обладающий чрезмерным уровнем тревожности, начинает оценивать субъективную угрозу безопасности, то он может предпринять попытки насильственных действий, против людей или явлений, которые воспринимаются им как угрожающие, деструктивные. В этом случае человек может совершить преступление, чтобы не разрушить представление о самом себе, своем месте в мире, чтобы не прекратилось его биологическое и социальное существование.

Рассмотренные феномены тревожности и отчужденности взаимосвязаны, а поэтому при низких регуляционных возможностях асоциальные установки и привычки не только не контролируются, но и могут становиться механизмами преступного поведения.

Среди показателей нарушений психического здоровья выделяются не только биологические, но и психологические предпосылки. Прежде всего, это показатели предопределенные деструктивным влиянием социального окружения.

Среди причин социального характера одной из самых распространенных является влияние социального окружения, в котором живет и развивается ребенок. Исследования как отечественных, так и зарубежных авторов показали, что нарушения социализации уже в первые годы жизни способствуют предрасположенности ребенка к асоциальному поведению.

Исследования ВОЗ в разных странах мира проблемы воспитания детей родителями, поведение которых отклоняется от нормы, показали, что среди детей преступников и лиц, страдающих психическими расстройствами, чаще встречаются нарушения психического здоровья. Генетические факторы могут играть некую роль в этой связи, замечают эксперты, однако совершенно очевидно, что основная причина этих нарушений связана с неблагоприятной обстановкой в семье и уродливым отношением родителей к детям.

В материалах ВОЗ уделяется большое внимание не только воспитанию ребенка в семье, но и школе, которая оказывает существеннейшее влияние на психосоциальное развитие детей. Факторами школьного риска являются, прежде всего, педагогическая запущенность (отчуждение от школы как института социализации при сохранении высокой референтности семьи) и социальная запущенность (утрата референтной значимости и семьи и школы), а также различные затруднения в учебной деятельности (особенно связанные с перегрузкой, зубрежкой), которая опосредствует всю систему отношений учащегося с учителями, и с одноклассниками, и в значительной степени с родителями /2, с. 21/.

Отчуждение стало весьма распространенным явлением в системе школьного образования. Оно проявляется, согласно D. Jackson, прежде всего в негативном или равнодушном отношении к школе, к ее ценностям. Джексон связывает отчуждение с определенным видением учителями результатов собственной деятельности. Многие учителя не замечают отчуждения, поскольку безразличны к отношениям, они ориентированы на учебные достижения /10/.

Кризис современной школы с такими негативными явлениями как возрастание объема информации, появление все новых и новых научных дисциплин претендующих на введение в содержание школьного образования, формальное обучение приводят многих школьников к десоциализации. Если учащиеся с высоким уровнем интеллектуального развития еще могут справляться с высоким темпом учебного процесса и с усвоением больших объемов теоретической информации, сохраняя достаточный уровень познавательной мотивации, так как уровень знаний позволяет им понимать новую учебную информацию, то дети со средним и слабыми способностями очень быстро теряют всякий интерес к учению и либо пытаются удержаться на плаву путем бессмысленной зубрежки, либо открыто демонстрируют полное пренебрежение к учебе и протест против любой интеллектуальной деятельности. Протест может выражаться как в асоциальном, так и в девиантном поведении, что очень раздражает и беспокоит и учителей, и родителей.

Отмечено, что многочисленные случаи плохого поведения учащихся чаще всего обусловлены двумя основными факторами: частотой сменяемости учителей и значительными изменениями состава учащихся класса. Особенно значим первый фактор. При этом большого значения не имеет, старая это школа или новая, большая или маленькая.

Успешно занимающиеся учащиеся лучше относятся друг к другу, учителям, преданы школе и заинтересованы учебой. В группах слабых учащихся формируются антишкольные взгляды и настроения, достаточно высок процент правонарушений, нередко явление бунта против существующих школьных правил. Как показывает опыт Ш.А. Амонашвили и других учителей, надо, чтобы все школьники получали положительные эмоции и удовлетворение от учебной деятельности в школе. Для этого следует всячески одобрять и поощрять учащихся не только за глубокие знания и хорошие умения, но и за улучшение учебной деятельности, за достижение в рисовании, резьбе по дереву, в других видах творчества, за успехи в спорте, в школьных мероприятиях /7/.

Длительное ограничение возможностей самореализации ученика приводит к специфическому изменению его личности, побуждающему его выработать комплекс установок на окружающий мир и себя в нем, исходя из переживаний разобщенности значимых связей и отношений, ощущения незащищенности. На фоне специфических изменений отчуждение от школы воспринимается учеником как естественное поведение.

Задача реализации в отечественных общеобразовательных школах целевых комплексных программ, сдерживающих переход из зоны риска (по имеющимся негативным условиям жизни и развития) в группу риска, где существует угроза жизни, здоровью и психике ребенка, приобретает особую актуальность и очевидную значимость.

В практике школьного обучения к группе риска принято относить детей, наиболее часто выпадающих из размеренного ритма «школьного улья», попадающих в поле зрения Комиссии по делам несовершеннолетних, тех детей, чьи имена звучат на педагогических советах и консилиумах, чьи поступки обсуждаются на родительских собрани­ях, чье присутствие в классе воспринимается как досадная помеха благополучно текущему педагогическому процессу. Многие школы с удовольствием избавляются от отдельных школьных «знаменито­стей» в полной уверенности в том, что свалили с плеч тяжелую ношу и все проблемы. На самом деле непонимание или нежелание вовремя вникнуть в проблемы каждого отдельного ребенка кратно увеличива­ют его риск стать социальным дезадаптантом, необратимо деформи­руют и личность, и человеческую судьбу /3, с.34/.

Таким образом, асоциальное поведение учащихся опосредовано нарушением психического здоровья, которые отражаются в следующих его важных критериях.

Среди свойств личности это – неуравновешенность, безнравственность, неуверенность в себе, обидчивость, безответственность, отсутствие самоконтроля, упрямство, капризность и др.

В сфере психических состояний в их число обычно включают высокий уровень тревожности, эмоциональная возбудимость, эмоциональная депривация, импульсивность, раздражение, в злобно-тоскливое настроение и др.

Из психических процессов чаще в литературе упоминаются: минимальное приближение субъективных образов к отражаемым объектам действительности (адекватность психического отражения); неадекватное восприятие самого себя; отсутствие критичности мышления и др.

В спектре социального здоровья учащихся предрасположенных к асоциальному поведению чаще всего находит свое отражение в следующих характеристиках: дезадаптация к общественной среде, неадекватное восприятие социальной действительности, отсутствие интереса к окружающему миру, эмпатии,

ответственности перед другими.

Литература

1. 
   Аминов И.И. Юридическая психология: учеб. пособие для студентов вузов, обучающтхся по специальности (030501) «Юриспруденция» / И.И. Аминов. – М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2008. – 415с.
   
2. 
   Беличева С.А. Основы превентивной психологии. М.: Редакционно-изд. Центр консорциума «Социальное здоровье России», 1994. – 21 с.
   
3. 
   Дети группы риска в общеобразовательной школе / Под ред. С.Т. Титовой. – СПб.: Питер, 2008. – 240 с.
   
4. 
   Кочин А.А., Педагогическая профилактика асоциального поведения несовершеннолетних в процессе деятельности органов внутренних дел МВД России: Автореф. дис…докт.пед.наук. - СПб.: 2007. С.51.
   
5. 
   Первова И.Л. Асоциальное поведение несовершеннолетних: социо-типологический анализ. Дис... докт. социол.н., СПб 2000. С.97-98.
   
6. 
   Сайко Э.В. Здоровье как явление социального бытия и основание действенной силы человека в его эволюции // Мир психологии. – 2000.- №1 (21). – С.3-11.
   
7. 
   Степанов В.Г. Психология трудных школьников: Учеб. пособие для студ. высш. пед. учеб. заведений. – 3-е изд. пераб. и доп. – М.: Издательский центр «Академия», 2001. – 336 с.
   
8. 
   Kazdin A.E, 1987. Conduct Disorder in Childhood and Adolescence. London, Sage.
   
9. 
   Richters, I., Ciccetti, D. 1993, Toward a developmental perspective on conduct disorder Development and Psychopathology 5 (1/2), 1-4.
   
10. 
    Wright H. F. Recording and analyzing child behavior. N. Y., 1987.
    

Қазақстан Республикасының Білім туралы заңында: «Білім беру жүйесінің басты міндеттеріне: білім бағдарламаларын меңгеру үшін жағдайлар жасау және адамның шығармашылық, рухани және дене мүмкіндіктерін дамыту, адамгершілік пен салауатты өмір салтының берік негіздерін қалыптастыру, жеке басының дамуы үшін жағдай жасау арқылы парасатты байыту» деп атап көрсеткен болатын.

Осыған байланысты қоғам алдында оқушының жеке басын үйлесімді дамытуға бағытталған міндеттер қойылып отыр. Еліміздің әрбір болашақ азаматын жан-жақты тәрбиелеп, білім беру арқылы дамыту ең жауапты іс. Жалпы орта білім беретін мектепте үлгерімі төмен балалар тобында психикалық дамуы тежелген (ПДТ) балалар кездеседі. Психикалық дамудың тежелуі – бұл баланың интеллектуалды қабілетінің жасына сәйкес келмеуі. Баланың психикалық дамуының тежелуінің негізгі себептері түрлі болуы мүмкін. Бұл жағдайдың негізгі себебі бала миының әлсіз түрдегі органикалық зақымдануы немесе іштен туа біткен, туылу кезінде және өмірінің бастапқы кезеңдерінде болған жағдайлар, негізгі әлеуметтік жағдайы, нашар көруі, құлақ ауруы тағы да басқа себептерден болуы мүмкін. Психиатр, невропатологтың зерттеулері бойынша психикалық дамуының тежелуі балада тұмау, сары ауру, іштегі улану сияқты аурулардан кейін пайда болады. Психикалық дамуының тежелуінің негізгі бұзылыстары интеллектуалды деңгейі көбіне таным процестері: зейіні, логикалық есте сақтауы, ойлауы, кеңістікті бағдарлауы төмен болып келеді.

Бұл балалар өзінің құрдастарынан кеш жүріп, кеш сөйлейді. Олардың салмағы аз, бойы кіші, көп сөйлемейтін, әлжуаз, тез шаршап, көп ауырады /1, б.17/.

Психикалық дамуы тежелген балалар дегеніміз – оқу бағдарламасын меңгеруде қиындықтарға кездесетін үлгермеуші балалар. Мұндай балалар білімі мен дағдыларына, тұлғалық жетімділігіне мінез-құлқына байланысты мектепте оқуды бастауға дайын емес. Олар оқуда көп қиыншылықтар көреді: мектепте орнатылған тәртіп нормаларын сақтау оларға аса қиын. Оқудағы қиыншылықтар олардың жүйке жүйесінің әлсіреуінен тереңдей түседі – жүйкесі тозып, соның салдарынан олар тез шаршайды, жұмысқа қабілеті төмендейді, бастаған жұмысын аяқтамайды.

Бұл балалардың оқу үлгерімі ерекшеліктеріне келетін болсақ, бұл балалардың оқуға үлгермеушілігі 1-сыныптан бастап көріне бастайды. Бірақ анық белгілері 2-3 сыныпта белгілі болады. Оқу процесінде олардың оқу дағдыларындағы кездесетін кемшіліктер:

• 
  сабақ процесіне жай қосылады;
  
• 
  оқу материалын жай немесе тіптен қабылдамайды;
  
• 
  берілген тапсырманы мұғалімнің көмегінсіз орындай алмайды;
  
• 
  оқу мен жазуы жай;
  
• 
  оқыған мәтінін түсінбейді және түсінгенін айтып бере алмайды;
  
• 
  есептер шығарған кезде үлкен қателер жібереді;
  
• 
  тез шаршағыш;
  
• 
  сыныптастарымен аз араласады;
  
• 
  өз ойын анық айта алмайды.
  

Психикалық дамуы тежелген балалар зейіннің ерекшеліктері оның тұрақсыздығынан, бір объектіге тұрақты көңіл бөле алмайтындығынан көрінеді. Басқа да сыртқы қоздырғыштардың болуы бұл оқушылардың жұмысын тежеп, қате жіберуін арттырады. ПДТ балаларда қабылдау қабілетінің дамуы да төмен, мұны балалардың қоршаған әлем туралы білімдерінің жеткіліксіздігінен, шектеулігінен, үзік-үзіктігінен, әдеттегі қалыптан басқаша тұрған заттарды, сызбалық бейнелерді тани алмайтындығынан (егер олар сызылып тасталған немесе бірінің үстіне бірі орналастырылған болса) байқауға болады.

Есте сақтау процестерін зерттеу ырықты есте сақтау нәтижесінің жеткіліксіздігінен, есте сақтау көлемінің аздығын, есте қайта жаңғырту қиынға түсіп, оның нақты болмайтынын көрсетті. Мұндай балалардың танымдық қызметінің дамуында да айқын артта қалушылық пен өзгешеліктері бар. Олардың барша ойлау формаларының артта қалуы байқалады, мектептегі оқудың басталуына қарай мұндай балаларда, әдетте әлі негізгі ойлау операциялары талдау, топтау, салыстыру, қорыту қалыптаспаған. Танымдық белсенділігінің төмендігі айқындалған.

ПДТ балалардың тіл байлығы әдеттегі балаларға қарағанда 20-30 % төмен деңгейде. Сөздік қорында бар сөздердің өзін қолданғанда, олар көбінесе қате жіберіп, сөз мағынасын толық түсінбейтінін көрсетеді. ПДТ оқушылардың грамматикалық қорыта білуі әлсіз, олардың сөйлеу тілінде грамматикалық конструкцияларды дұрыс қолданбауы жиі кездеседі.

ПДТ балалардың мінез-құлқы да өзіндік ерекше. Мектепте олар өздерін әлі мектепке дейінгі жастағы кішкене балалар сияқты ұстайды. Оларда оқуға деген қызығушылығы жоқ немесе аса әлсіз, мектепке деген жағымды қатынасы да байқалмайды. Олардың жетекші қызметі – әлі де ойын болып қалады. Жүйелі түрде оқыту басталғанға дейін ПДТ балаларда ойын әрекетінің жоғарғы формасы – сюжеттік-рөлдік ойын қалыптаспаған, шын мәнінде баланы өз қызметінің жаңа түрін – оқу қызметін орындауға дайындайтын ойынның осы формасы, тіпті ойынды ересектер немесе дұрыс дамып келе жатқан құрдастары ұйымдастырған жағдайда да бұл балалар өзіне бөлінген рөлді орындай алмай, біреуінен екіншісіне ауысып, манипуляциялық әрекет жасайды /3, б.15/.

Психикалық дамуы тежелген балалармен жүргізілетін түзете дамыту жұмыстарының түрлері көп. Түзету жұмыстарын жүргізудің принциптері төмендегідей:

• 
  баланың жеке тұлғалық ерекшеліктерін анықтау;
  
• 
  шаршап кетпеуін анықтау;
  
• 
  оқу әрекетін ойын түрінде ұйымдастыру, кеңістікті бағдарлауын дамыту;
  
• 
  сыныптан тыс тәрбие сағаттарына қатыстыру;
  
• 
  ойын дағдыларын оқу әрекетіне аудару;
  
• 
  арнайы әдістемелермен оқытуды ұйымдастыру;
  
• 
  жылдық диагностикалық даму деңгейін салыстыру.
  

ПДТ баламен жүргізілетін жұмыстар жүйелі түрде ұйымдастыру керек. Дидактикалық материалды жеткілікті түрде қолдану, қазақ тіліндегі оқулықтардың жеткілікті болуы, көрнекі құралдардың эстетикалық және педагогикалық талаптарға сәйкес келуі, ойын құралдарының әртүрлігі, іс-әрекеттен тыс техникалық құралдардың жеткілікті қолданылуы – бұл баланың сөз сөйлеуін жақсы меңгеруінің бір шарты болып табылады.

Танымдық және сөйлеу іс-әрекетінің дамуына жеткізетін әдістерінің бірі – ойын. Ойын баланың өзінің қарым-қатынасқа деген қажеттігін, сезімдерін, ойларын және эмоцияларын сыртқа шығаруын қамтиды. Ойынды дұрыс ұйымдастыру арқылы баланың сөздік қоры дамиды, басқа балалармен қарым-қатынаста өзін еркін сезінуі және қоршаған ортаға байланысты білімдерін кеңейтеді. Ойын барысында қолданған сөздерді бала күнделікті өмірде қолданатын сөздік қорына кіргізеді.

Бала белгілі әлеуметтік ортада өсіп, айналасындағы заттар мен құбылыстарды танып біледі, олармен тікелей қарым-қатынастарда әсерленіп, бойындағы табиғи қасиеттерін жетілдіріп, ақыл-ой сезімін таным әрекетімен байланыстырады. Сезімнің бұл түрі балалардың оқып білім алуын, дүниетанымын, көзқарасын қалыптастырады. Баланың шындықты тануға деген ең алдымен таңданудан басталады, таңдауы баланың бәрбір нәрсенің, құбылыстың, оқиғаның мән-жайын жан-жақты танып, оларды тереңірек түсінуіне жетелейді, оның ізденімпаздық әрекетін тудырады /4/.

Психикалық дамуы тежелген балаларды оқытудың негізгі әдісі біріктіру болып табылады. Қазіргі шақта біріктіру – зейін орталығы. Біріктіре оқыту арқылы бала дамуының ерекшеліктерінен жалпы білім беру стандартының қалыпты уақытқа жақын болуымен сипатталады.

Біріктіру әдісі білімді түзетудің, дамытудың заңдылығы болып есептеледі.

Тұжырымдамаға сәйкес біріктіре оқыту келесі қағидалар негізінде жүргізіледі:

• 
  дамуындағы кемшілікті ерте бастан түзету, дамуында ауытқуы бар балалардың бірнеше қызметтерін қалпына келтіру қабілеттері;
  
• 
  біріктіре оқыған әрбір балаға түзету көмектері міндетті;
  
• 
  біріктіре оқуға негізделген балаларды таңдау. Психоэмоционалдық дамуы терең бұзылған балалар қалыпты балалар арасында тәрбиелене алмайды.
  

• 
  жеке және топ арқылы олармен түзету-дамыту сабақтарын жүргізу;
  
• 
  қимыл-қозғалысы мен психикасының дамуының жетілуін бағалап жетілдіре түсу;
  
• 
  психикалық дамуы тежелген балалардың психологиялық қауіпсіздігін сақтау, сол ортаға мейірімділік пен қамқорлық жағдайын туғызу, олардың қиыншылығын түсіну және жағдай жасау /5/.
  

Дамуы баяу балалардың психологиялық ерекшеліктерін ескеру, оқу материалын жай бөліп қоймай, керісінше жалпы дамуға бағытталған жаңа бағдарлама (баланың қоршаған ортаға бейімделуі, мінез-құлық ерекшелітері, өзін-өзі төмен бағалауы, қоршаған ортаға сенбеушілікпен қарауы, өз күшіне деген сенімсіздігі, белсенділігі төмен) құруды талап етеді.

Қазіргі кезде қоғам дарынды, қабілетті адамдарды қажет етеді. Жеке тұлғаның рухани өсуіне психологиялық-педагогикалық жағдай жасай отырып, өз ортасында және өзге ұжымда өзін еркін сезіне алуға тәрбиелеу, өзіне-өзі сенімді, жауапкершілік қасиетті сіңірген тұлға ретінде қалыптастыру.

Әдебиет

1. 
   Кушербаев А. Психикалық дамуы тежелген балалармен жүргізілетін түзете дамыту жұмыстарының ерекшеліктері //Дефектология. 2011. №3. 17 б.
   
2. 
   Воронкова В.В. Воспитание и обучение детей во вспомогательной школе. М., 1994.
   
3. 
   Кальпебаева Г. Психикалық дамуы тежелген балаларды ақыл-есі төмен балалардан ажырату». //Дефектология. 2010. №4. 15 б.
   
4. 
   Гаврилушкина О.Н. Об организации воспитания детей с ЗПР. //Дошкольное воспитание. 2004. №8.
   
5. 
   Пашков А.Г. Педагогические основы социальной реабилитации детей с органиченными возможностями (методические рекомендации). 2006.
   

Адам дамуында және оның қалыптасуында қоршаған орта мен қоғам, әлеуметтік тұқымқуалаушылық маңызды орынға ие.Дегенмен де, адамның белсенді өзін-өзі дамытып, өзін-өзі тануы үшін, алдымен өзіндік «Мен» кейіпін қалыптастыру керек.

Бүкіл әлемдегі психологтар мен ұстаздарды жалпы білім беру мектептерінде оқитын нақты клиникалық диагнозы жоқ, бірақ оқуы мен мінез-құлқында айқын қиындықтары бар оқушылар популяциясының көбеюі мазалайды.

ҚР Білім және Ғылым министірлігінің көрсеткіштері бойынша бірінші сыныпқа қабылданған балалардың 60% -да соматикалық және психофизикалық дезадаптацияның қаупі бар, және де олардың 35%-да психикалық жүйке-жүйесінің айқын бұзылысы балабақшаның кіші топтарында анықталған. Бұл балалардың арасында есту қабілеті бұзылған балалар ерекше орын алады. Бұл балалардың өмірде өз орныны табуы, әлеуметтік бейімделуі өзін тұлға ретінде қалыптастыруы, өзін –өзі бағалауы мен дамытуы – қазіргі таңдағы ең күрделі мәселенің бірі.

Осыған байланысты бұл категориядағы балаларды оқытуда оқытудыудың шарттарын анықтау және де оқытудың барлық кезеңдерінде психологиялық қолдап отыру ерекше маңызды.

Оқытудағы түзету-дамытушылық жүйе - білімді меңгерудегі қиындықтары бар балаларды оқытуда белсенді көмек беретін бірден-бір жүйе.Дұрыс педагогикалық ықпал ету – психикалық дамуында ерекшеліктері бар балаларға тиімді көмектің басты және негізгі шарты болып табылыды.

Есту қабілеті бұзылған балалардың тұлғалық және танымдық қызметінің жүйелі психолог иялық зерттеуі, психикалық дамудағы бұзылыстарын анықтау арқылы ғана, дамуында бұзылысы бар балалардың барлық психологиялық танымын қалыптастыратын кешенді түзету – дамытушылық бағдарлама құрастыра алады.

Есту қабілеті бұзылған балалардың олардың тұлғалық және психикалық дамуын жан-жақты қарастыратын жұмыс бағыты қажет. Бұл жағдайда танымдық іс-әрекетінің ерекшеліктері,онтогенездегі психиканың дамуы, екіншілік кемістіктің айқын дәрежедегі көрінісі және тұлғаның жеке қалыптасуы – тіл кемістігі бар балалардың психикалық дамуының негізгі мәселесі болып табылады.

Ғылыми әдебиетттерде дамуында ауытқуы бар балалардың тұлғалық сапасының ерекшеліктері туралы айтылғанымен,арнайы мектеп-интернаттарда оқитын есту қаб ілеті бұзылған балалардың өзін-өзі бағалауының қалыптасуы туралы терең психикалық зерттеулер жоқ.

Есту қабілеті бұзылған балалардың өзін-өзі бағалау жағдайы кейбір авторлардың зерттеу мәселесі болып табылады, бірақ өзін-өзі бағалауының қалыптасу ерекшеліктері арнайы білім беру саласында әлі зерттелмеген. Бұл жағдайда біріншілік кемістік пен екіншілік бұзылыстың өзара байланысы түзетушілік ықпал үшін маңызды, себебі бұл есту қабілеті бұзылған балалардың әлеуметтік бейімделуі мен үйренуінде негізгі мәнге ие.

Кемістігі бар балалардың психикалық дамуын зерттеудің арнайы психологияда алатын орны ерекше. Ерекше қажеттіліктері бар балалардың психикалық дамуын зертеумен Л.С.Выготский(1956), В.И.Лубовский (1963), В.Г.Петрова (1971),Ж.И.Намазбаева (1976), Н.Л.Коломенский (1972), Ю.А.Кулагин, Т.В.Розанова (1983), М.М.Нудельман (1976), В.Петшак, Р.К.Луцкина, Л.О.Сарсенбаева, А.Д.Шарапиева (1999), т.б. ғалымдар айналысқан.

Сурдопедагогтар мен психологтардың ескерулері бойынша есту қабілеті зақымдалған балалардың өзін-өзі бағалау ерекшеліктері маңызды проблемаға айналды. Есту қабілеті зақымдалған балалардың сөйлеу тілінің дамымауы салдарынан балалардың сезімталдық жай-күйін, олардың тұлғалық ерекшеліктерін байқау өте қиынға соғады.Бұл, есту қабілеті зақымдалған балаларда әлеуметтік-эмоционалдық жетілуінің, моральді-этикалық көзқарастарының дамуының, өз достарының немесе қоғамның ортасында өзгеге және өзіне деген қатынасының дамуының тежелуіне әкелуі мүмкін.

Жоғарыда айтылған ерекшеліктер, алдымен, есту қабілету бұзылу салдарынан және сөйлеу тілінің қалыптаспауы салдарынан басқа адамдармен қатынастың бұзылуына, әлеуметтік бейімделудегі қиындықтарға әкеледі. Есту қабілеті бұзылған бала әрқашанда өзінің кемістігі салдарынан қиын жағдайға ұшырайды, өзін қолайсыз сезінеді.Көп жағдайда ,бұл, баланың қатардан қалып қоюына, өз мүмкіндігіне сенбеуіне әкеледі.

Көп жағдайда бала қалыпты дамыған баламен салыстырылады немесе белгілі-бір шарттарға, нормаларға,қалауларға «кездеседі». Осының салдарынан, есту қабілеті бұзылған балада дамымаушылық сезімі жоғарылап, тұлғалық және өзін-өзі бағалауының қалыптасуына кері әсерін тигізеді. Өзін-өзі бағалауының айқын төмендігі есебінен баланың әлеуметтік бейімделуі мен қоғамға енуінде қиындықтар туындайды.

Белгілі кемістіктің бар болуына байланысты, мүмкіндігі шектеулі бала мен оның қауымы арасында өзіне тән қатынас пайда болады. Көп жағдайда кемістік баланы оқшаулап, оны шеттетеді.Сондықтан да есту қабілеті бұзылған балалардың отбасындағы тәрбиелену, оқу қоғамға бейімделу процессіне бағыныштылығы, сау баламен салыстырғанда әлдеқайда көп.Сонымен қатар өзін-өзі бағалауының қалыпты дамуына баланың өз ортасымен,достарымен қарым-қатынасы өте маңызды болып табылады. Белгілі бір іс-әрекеттердегі жетістіктерін басқа балалардың нәтижелерімен салыстыра отырып, бала өз мүмкіндіген дұрыс және тура бағалауға үйрене бастайды. Бұл жерде баланың өз мүмкіндіктерін бағалауға оның ата-анасы көмек беруі тиіс, бірақ ешбір жағдайда баланың өзі туралы ой – пікірін жоққа шығармау керек.

Жеке өзін–өзі бағалау үлкендердің бағалауы және баланың өзіндік тәжірибесі негізінде қалыптасады. Есту қабілеті зақымдалған балаларда өзін-өзі бағалауы барлық кезеңдерге сай өтеді, бірақ әр кезеңде белгілі-бір тежеулер бар. Бұл сырттан келген ақпараттың көлемінің ерекшелігіне байланысты. Себебі, кемістік аумағы есту аппараты болса, бұл өзі –өзі бағалаудың қалыптасуының негізігі орталығы. Себебі, есту қабілеті бұзылған бала үлкендер немесе айнадағылар оны не деп бағалап жатқаын естімейді. Сондықтан да қалыпты дамыған баланың өзін-өзі бағалауының қалыптасуында пайда болатын мәселелердің барлығы, есту қабілеті зақымдалған балалардың қлаптасуында әлдеқайда қиын процесс болып табылады.

Баланың мектепке барғанына дейін оның дамуына отбасы тікелей әсер етсе, мектепке барған соң баланың тұлғасына әсер ететін көптеген жаңа жолдар ашылады, олар: достары, мұғалімдер, қоршаған ортасы, оқу процессі. Бірақ бұл отбасының қатынасының төмендеуіне әкеледі деген сөз емес, отбасы қатынасы әркезде де ең маңызды фактор болып табылады.

Қалыпты дамыған балаларға қарағанда есту қабілеті бұзылған балалардың өзін-өзі бағалауда кезеңнен кезеңге өтуінде өзіндік тежелулер болады, және де бұл паталогия болып саналмайды. Психология тұрғысынан қарасақ, сурдопсихологияда есту қабілеті бұзылған балалардың мінезінің өзіндік ерекшеліктерін айқындап көрсетеді. Олар, невротикалық жағдайларға, астено-невротикалық және психопатиялық жағдайларға бейімділігі. Л.М.Барденштейннің зерттеулері бойынша эмоционалды-танымдық жетілмеушілік 7 – 13 жас аралығында айқын көрінеді.

Т.Н.Прилепскаяның айтуы бойынша, есту қабілеті бұзылған балалар қоршаған орта жағдайына бейімделуде әлеуметтік жетілу жағынан еститін балалардан артта қалып қояды. Оларда белгілі іс-әрекет пен қажеттілік ерекшеліктерімен байланысты эмоционалды-әрекеттік бұзылыстар көп кездеседі. Себебі, мұндай балалардың көбі арнайы мектеп-интернат жағдайында болады, яғни «еститін әлемнен» оқшауланған. Ал мектеп-интернаттар арнайы есту қабілеті бұзылған балаларға арналғандықтан, мұнда жеңілдетілген талаптар мен қолпаштаулар балада өзі туралы алдамшы пікірлердің пайда болуына әкеледі. Мектепті бітіргенше балалар өз кемістіктеріне байланысты қандай да бір қиындықтарға ұшырамайды. Мұның өзі де балада өзі туралы, өзін-өзі бағалау туралы қате пікірлердің қалыптасуына әсер етеді.

Жоғарыда айтылғанға сүйенсек, адекватты өзін-өзі бағалауының қалыптасуы үшін, түрлі факторлар әсер етеді. Ол факторларға – отбасындағы тәрбие, оқудағы жетістіктер мен дағдылар, оқыту жағдайлары, коммуникативтік дағдылардың даму дәрежесі жатады.

Естімейтін ата-аналардың естімейтін балалары мен еститін ата-аналардың естімейтін балалардың өз-өзін бағалауынын салыстырмалы түрде алғанда, алғашқысында өзін-өзі бағалау адекватты екенін көрсетті (К.Мидоу, 1980).

Сонымен қатар әр түрлі мектеп жағдайындағы балалардың өзін-өзі бағалау ерекшеліктері салыстырмалы сараптамадан жүргізілді. Арнайы мектеп-интернаттағы есту қабілеті бұзылған балалардың өзін-өзі бағалау дәрежесі, жалпы мектептердегі арнайы сыныптарда оқитын балаларғақарағанда әлдеқайда жоғары екенін көрсетті.

Осылайша есту қабілеті бұзылған балалардың өзін-өзі бағалауын зерттеуде психологтар көптеген қиындықтарға кезігеді. Соның бірі әдістемелік қамтамасыз ету, зерттеудің сайма-сай әдістемесін таңдап алу қиындығы. Бір жағынан, әдістеменің көбісі еститін психолог пен естімейтін зерттелушінің арасында қол жетімді бола бермейтін коммуникативті қатынастың жоғары дәрежесін талап етеді (Е.Ливайн, 19981). Екінші жағынан қолданылып жүрген әдістемелердің кері,дұрыс емес нәтижелер беруінде. Мысалы, Гудинаф-Харистің «Адамның суретін сал» тестін қолдануында есту қабілеті бұзылған бала мен сау баланың суреттерінде кейбір өзгерістер байқалса (басы немесе құлағының үлкендігі), кейде ешқандай айырмашылық байқалмады. Сондықтан да, есту қабілеті бұзылған балалардың өзін-өзі бағалау деңгейін анықтау үшін нақты, жүйелі әдістемелер әлі толыққанды дамымады десек те болады.
Әдебиет

1. 
   Мухина В.С. Возрастная психология. М.2001.
   
2. 
   Петрова В.Г. Отношение глухих учащихся с товарищами и самооценка. Психология глухих детей. Под ред. И.М.Соловьева и др. М.1971.
   
3. 
   Прилепская Т.Н. Особенности самооценки и уровня притязании у глухих и слышащих школьников (Дефектология. 1989-№5).
   
4. 
   Богданова Т.Г. Сурдопсихология. М.2002.
   

Суицид (лат.: sui caedere — өзін өлтіру) – адамның өзіне-өзінің қиянат жасап, өз өмірін қиюы. Суицид деген термин XVII ғасырда пайда болған, бірақ XVIII ғасырдың ортасына дейін бұл ұғым қоғамда кеңінен пайдаланылған емес. Тек XX ғасырдың басында адамдардың өз-өзіне қол жұмсауының етек алуына байланысты ғылымда «Суицидология» атты дербес зерттеу саласы қалыптасты. Бұл терминді 1947 жылы итальян психологы Г.Дэзен енгізген. Ол бұған «өзін-өзі өлтіруге әрекет ету» деп түсінік береді. Социология, психология мен медицина және демография мен психиатрияның тоғысында пайда болған суицидалогия өзін-өзі өлтіруге баратын адамның ерекшелігін, оның әрекеті мен себептерін зерттейді. 

ХІХ ғасырда өзін-өзі өлтіру деген түсінікке «Самоубиство -социологический этюд» деген еңбегінде француз социологы Эмилем Дюргкгейм классикалық тұрғыда анықтама берді. Оның осы түсінік туралы пікірінде, тікелей немесе жанама болса да, оң немесе теріс қылықтардың нәтижесі болып табылатын әрбір өлім жағдайын жәбірленушінің өзі жасаса, және ол оның нәтижесі туралы білсе, онда ол өзін-өзі өлтіру әрекеті болып табылады дейді. Өзін-өзі өлтіру-философиялық (өмірдің мәнін жоғалту), психологиялық (психологиялық теріс бейімделу, фрустрация), әлеуметтік (әлеуметтік жағынан өз орнын таппау, қанағаттанбау сезімі, әлеуметтік мәртебесін жоғалту және т.б.), медициналық (күрделі ауру, психикасының бұзылуы), адамгершіліктік және құқықтық проблемалардың жинақталуынан тұратын өте күрделі, көп қырлы феномен.

ХХ ғасырдың басында осы мәселеге баса назар аударған австриялық психолог Зигмунд Фрейд адамның өзіне-өзі қол жұмсауы ызақорлық, агрессиядан болатынын мәлімдеген. Ал, америкалық психолог Карл Менниндер суицидтің барлығын санадан тыс жасалатын өзара байланысты үш негізгі себеппен: өш алу, жеккөрушілікпен, тығырықтан шығатын жол таппағандықтан және кінәлі сезімнің күштілігімен түсіндірген.

Суицидті зерттеп жүрген мамандардың пікірінше, дүниежүзінде әрбір 40 секунд сайын бір адам өзіне-өзі қол жұмсайды екен. Тіпті жылына 1 миллион адам өзін ажалға қиып, шамамен 20 миллион тұрғын өмірмен мәңгілікке қоштасуға әрекет жасайды. Бұлардың ішінде 8 мыңы қазақстандықтардың еншісінде екен. Бұл дегеніңіз, республика бойынша сағат сайын бір адам өз еркімен өмірмен қоштасады деген сөз. Қазақстандағы суицид саны жалпы әлемдік стандартпен салыстырғанда, өте жоғары деңгейде. Қазір әлемнің барлық елдерінде, оның ішінде Қазақстанда да суицид пен нашақорлық проблемасы маңызды мәселеге айналып отыр. Өйткені, бұл мәселе адам санына тікелей байланысты болғандықтан, мемлекетті моральдық және экономикалық жағынан шығынға ұшыратып отыр. Қазіргі кезде Дүниежүзілік Денсаулық Сақтау Ұйымының дерегі бойынша Қазақстан азаматтарының өз өмірлерін қиюы бойынша әлемде үшінші орынды алады. Қазақстанда адам өміріне қастандық жасауға қарағанда, өзін- өзі өлімге итермелеуге бейім тұратындардың саны әлдеқайда көп көрінеді.

Суицид типологиясының үш түрі бар:

1. Шынайы суицид- Оған барған адам өмірден түңіледі, үнемі көңілсіз болып жүреді, өлгісі келеді. Дәлірек айтсақ өмірдің мәнін жоғалтады.

2. Жариялық суицид- Өзін-өзі өлтіргісі келгендердің көбі өлместен бұрын өзгелердің назарын өзіне аударғысы келеді (мысалы, біреумен ренжіссе, қолына суық қару алып, болмаса «өлем» деп арқан, жіп ала жүгіруі, т.б.)

3. Жасырын суицид- Бұл түрінде адам өз-өзін өлтіру жақсы іс еместігін түсінеді, бірақ қиындықтан шығар шара, жол жоқ болып көрінгендіктен, өлімге апаратын істерге бас тігеді (мысалы, нашақорлық, алкоголизм т.б).

Қазақстан психоаналитиктер ассоциациясының президенті Анна Құдиярова: «Өз-өзіне қол салу – түсініспеушілік пен жалғыздықтан туындайтын проблема. Әрдайым адамдардың бір-бірімен қарым-қатынасында түсініспеушілік орын алып жатса, ата-ана баласын түсіне алмаса, күйеуі әйелін түсінбесе немесе керісінше дегендей, жақын жандардың бір-бірін түсінбеуі осындай қайғылы оқиғаларға алып келеді», – деп түсінік берген болатын.

Суицидальді әрекетті–суицидальді активтіліктің, ойын білдіру, суицид жасауға талпыну және қол жұмсау деп айтуға болады.

А. Е. Личконың пікірінше жасөспірімдердегі суицидальді әрекеттің түрлеріне мыналарды жатқызымыз:

1. Демонстративті (білегіндегі қантамырды кесу, улы емес дәрілік құралдармен улану, биіктіктен секіру, т.б.).

2. Аффективті (асылу әрекеті, токсикалық құралдармен улану, т.б.).

3. Шынайы (асылу және улану, т.б.).

Суицидальді әрекетке бел буған адамның қимыл – әрекеті мен мінез – құлқын көрсететін психологиялық симптомокомплексті- суицидальді синдром деп атаймыз. Суицидальды синдромның 2 түрі бар:

1. псевдосуицид (аффект жағдайында жасалады, ол кезде адам өзінің мәселелеріне  көңілін аударту мақсатында жасалады);

2. шынайы суицид дегеніміз – өмірден кетуді жіті жоспарлаған мақсат, (жақын–туыстары мен дос–жарандарының және өзгелердің ой–пікірлерін ескермей, олардың қайғы–мұңымен жұмысы болмайды).

Суицид себептерінің 3 тобын бөліп қарастырамыз:

1. Субъектінің тұлғалық деформациясы;

2. Психотравмалық жағдай;

3. Әлеуметтік–экономикалық, қоғамдық мәселелер, т.б.

 Жасөспірімдер арасындағы өзіне қол жұмсау әрекеттерінің  жиі себептері:

1. Отбасындағы жанжал;

2. Жастар арасындағы тұлғааралық қарым–қатынастың бұзылуы;

3. Жазалану алдындағы қорқыныш;

4. Махаббат мәселелері;

5. Әлеуметтік тұмыстың нашарлығы

Дүниежүзілік Денсаулық Сақтау Ұйымының мамандары адамдардың өз өміріне қол жұмсауына себеп болатын мынадай факторларды көрсетеді: денсаулығының нашарлығынан; қаражат қиындығынан; өмір сүрудің ауырлығынан;   құмарлықтан;  отбасы келіспеушілігінен; рухани дерттен; жазасын өтеуден жалтару мақсатында осындай қатерлі қадамға барады екен. Ал өзін-өзі өлтіру фактілерінің 41 %-ы неден болатыны белгісіз күйде қалып отыр.

Өз-өзіне қол жұмсау ешқашан кездейсоқ болатын әрекет емес. Өз-өзіне қол салу – түсініспеушілік пен жалғыздықтан туындайтын проблема. Адам бір қиындыққа тірелген кезде неме­се ол бейімделген қоғамдық орта немесе әлеуметтік топ одан бас тартқан кезде ол өзін-өзі өлтіруге баратынын ғылыми зерттеулер дәлелдеген. Қазіргі жас­тардың суицидке бару себебі олардың өмір тәжірибелерінің болмауына, олардың алдарына қойған мақсаттарына жете алмау себептеріне және өмір қиындықтарына бетпе-бет келгенде шыдамай алмауына байланысты болады. Бұған жалғыздықтың да әсері бар.

Қарастырылып отырған әрекет
Әдебиет

1. 
   Змановская Е. В.Девиантология: (Психология отклоняющегося поведения) М.2003
   
2. 
   Лоренц К. Агрессия (так называемое зло). М., 1994.
   
3. 
   Практикум по социально-психологическому тренингу / Под ред. Б.Д.Парыгина, СПб., 1997.
   
4. 
   Психологический словарь /Под ред. В.П.Зинченко Б.Г., Сещерякова В.С., М., 1997.
   
5. 
   Эберлейн Г. Страхи здоровых детей. М., 1981.
   
6. 
   Елшібаева К.Ғ. Суицидтің алдын алу. Алматы Нұр-Принт 2008
   
7. 
   Білім беру мекемелеріндегі суицидтің алдын алу жолдары, Алматы облыстық білім басқармасы, Алматы облыстық мамандар кәсіби дамыту институты, Алматы, 2011.
   

Аутизмом страдают преимущественно дети, и имеет огромные серьезные последствия для их семей и общества. Общепринятая норма распространенности аутизма составляет 4-5 человек на 10 тысяч детей. В большинстве стран среди детей аутизм встречается чаще, чем рак, диабет и СПИД вместе взятых. Если в Казахстане численность детей около 5 млн. человек, то из них больных детей с аутизмом составляет примерно 2,5 тыс. человек.

Однако в последние годы из-за ухудшения экологической ситуации, оценки распространенности этого заболевания растут и по последним данным, количество больных детей почти в 3 раза превышает вышеуказанный показатель. Это означает, что количество детей с аутизмом в нашей стране может составлять более 7 тысяч человек.[1]

На данный показатель также влияет более точная диагностика данного заболевания (многие дети имели раньше другие диагнозы, такие как имбецильность, шизофрения, неврозоподобные заболевания и т.п.)

Постановка ребенку диагноза раннего детского аутизма является для родителей причиной сильного стресса, в первую очередь для матери. Стресс, имеющий пролонгированный характер, оказывает сильное воздействие на жизнь партнеров и становится исходным условием резкого травмирующего изменения сформировавшегося в семье жизненного уклада. Изменяется: сложившийся стиль внутрисемейных взаимоотношений; система отношений членов семьи с окружающим социумом. Многие надежды и ожидания членов семьи в связи с будущим ребенка оказываются тщетными и рушатся в один миг, а осмысление происшедшего и обретение новых жизненных ценностей растягивается порой на длительный период.

Рост числа детей с аутизмом обуславливает необходимость оказания им адекватной и своевременной психологической и коррекционной помощи. Аутичный ребенок постоянно нуждается в поддержке и стимуляции для более успешного развития и социальной адаптации. Этого можно добиться, если семья аутичного ребенка встречает понимание своих нужд и потребностей со стороны общества и различных общественных институтов: детского сада, школы, социального окружения.

В Республике Казахстан реабилитационная помощь детям с аутизмом частично осуществляются государственными учреждениями, находящимися в ведении Министерства труда и социальной защиты, образования и науки, здравоохранения. Вместе с тем, данные институты еще не готовы к принятию и оказанию качественной психолого-педагогической помощи детям, с аутизмом, так как их деятельность ничем не регламентирована (не разработаны стандарты психолого-коррекционной работы и медико-социального обслуживания детей с аутизмом и т.д.), они не обеспечены специально подготовленными кадрами.

Известно, что в своем наиболее характерном виде синдром раннего детского аутизма проявляется в возрасте 2,5-3 года. Между тем признаки неблагополучного развития, которое потом может проявиться ранним детским аутизмом, в большинстве случаев можно разглядеть гораздо раньше.[2]

К сожалению, из-за несовершенства системы ранней диагностики сохраняются случаи постановки диагноза на поздних сроках развития в 4-6 лет, когда пройдены сенситивные периоды созревания мозговых структур и шансы на исправление отклонений сведены до минимума.

По данным британских ученных, если диагностика осуществляется в 1,5 года, только 5% детей имеющих существенные проблемы в дальнейшем, а 95% способны обучаться по обычным программам. [1]

Учитывая вышеизложенное, становится понятно, насколько важным является раннее установление диагноза и ранняя коррекционная помощь аутичному ребенку, которая, способствует более успешному развитию и социальной адаптации.